Włochy - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Niezwykła starożytna rzymska arena gladiatorów. Koloseum, właściwie amfiteatr Flawiuszów – amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80 n.e. przez Wespazjana i Tytusa – cesarzy z dynastii Flawiuszów.

Jest to duża, eliptyczna budowla o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5 m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić od 45 do 50 tysięcy widzów; z galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane są z konstrukcyjnym układem arkad, czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna. Od strony wewnętrznej budowla jest pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako układ pomieszczeń wydzielonych pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety, szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione było podium. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów (jednak taką możliwość mieli tylko widzowie z dolnych i środkowych rzędów). Istniała też możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne dni.

Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, naumachie, polowania na dzikie zwierzęta. Tradycja mówi, iż w Koloseum mordowano chrześcijan, co upamiętniono krzyżem wewnątrz budowli. Od połowy XVIII wieku Koloseum jest otoczone opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan, wcześniej pozyskiwano z niego bloki kamienne jako materiał budowlany. Nazwa Koloseum została nadana we wczesnym średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego (gr. „kolossos”) posągu Nerona przedstawionego jako Apollo.

W 445 zostało poważnie uszkodzone przez trzęsienie ziemi.

W 528 odbyły się tu ostatnie igrzyska.

Pod koniec VI wieku wewnątrz amfiteatru wybudowano mały kościół, arenę przekształcono w cmentarz.

Około 1200 rodzina Frangipani przejęła Koloseum i ufortyfikowała je, używając jako zamku.

W 1349 w wyniku trzęsienia ziemi zawaliła się zewnętrzna część południowej ściany.

W 1744 zostało ogłoszone miejscem męczeństwa chrześcijan. Zaprzestano eksploatować go w roli kamieniołomu.

Od II poł. XVIII wieku w Wielki Piątek odbywa się tutaj droga krzyżowa pod przewodnictwem papieża.

7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z siedmiu nowych cudów świata.^[1]

Największa bazylika chrześcijańska. Bazylika Świętego Piotra na Watykanie – rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim, zbudowana w latach 1506–1626, na miejscu starszej bazyliki wczesnochrześcijańskiej, fundacji cesarza Konstantyna Wielkiego, jedna z czterech bazylik większych Rzymu oraz jedna z wielu bazylik papieskich, sanktuarium, jeden z najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych.

Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu pochówku św. Piotra, uznawanego przez katolików za pierwszego papieża – jego grób leży pod głównym ołtarzem. Świątynia jest nekropolią papieży, w tym świętych m.in. Leona Wielkiego, Leona III, Grzegorza Wielkiego, Piusa X, Jana XXIII i Jana Pawła II. Miejsce obrad dwóch ostatnich soborów Kościoła katolickiego – Watykańskiego I i Watykańskiego II.

Czołowe dzieło architektury renesansu i baroku, z bardzo bogatym wystrojem wnętrza, gdzie znalazły się również zabytki pochodzące z dawnej konstantyńskiej bazyliki zbudowanej w tym miejscu (m.in. brązowa figura św. Piotra Arnolfa di Cambio). W okresie nowożytnym swoje dzieła sztuki wykonali tu Michał Anioł (Pieta Watykańska), Gianlorenzo Bernini (m.in. ołtarz świętego Piotra z baldachimem, Cathedra Petri, nagrobki papieży Aleksandra VII i Urbana VIII, figura św. Longinusa), Alessandro Algardi, Antonio Canova, Bertel Thorvaldsen.

Bazylika watykańska jest drugim co do wielkości kościołem na świecie (powierzchnia 23 000 m²; większą świątynią jest tylko bazylika Matki Bożej Królowej Pokoju w Jamusukro o powierzchni 30 000 m²) i jednym z najważniejszych świętych miejsc katolicyzmu. Usytuowana jest przy placu Świętego Piotra, do którego prowadzi z centrum Rzymu Via della Conciliazione.^[2]

Zabytek sakralny pokryty marmurem. Baptysterium San Giovanni – najstarszy budynek usytuowany na Piazza San Giovanni we Florencji. Znajduje się w pobliżu wejścia do katedry Santa Maria del Fiore.

Pierwsza budowla powstała w okresie wczesnego chrześcijaństwa w IV – VI wieku niedaleko bram ówczesnego miasta, przed wejściem do znajdującej się dawniejszej katedry Santa Reparata. Baptysterium zostało zaplanowane jako budowla centralna, na planie ośmioboku z półkolistą absydą. W XI – XIII wieku, w okresie romańskim została przebudowana uzyskując zachowany do dnia dzisiejszego wygląd. Ściany zewnętrzne zostały pokryte okładziną z białego i zielonego marmuru. Na każdej z nich wprowadzono podział na trzy pola zwieńczone półkolistymi arkadami, oddzielone od siebie pilastrami. Podział poziomy na dwie wewnętrzne kondygnacje odzwierciedla poziome belkowanie. Pod łukami arkad osadzono okna doświetlające wnętrze. Budynek przykrywa namiotowy dach z 1128 r. zwieńczony latarnią z 1150 r. W 1202 dobudowano prostokątne prezbiterium. Do wnętrza prowadzi troje drzwi z brązu:

• od południa dzieło Andrei Pisano, ozdobione scenami z życia św. Jana Chrzciciela (20 kwater) i alegoriami cnót (8 kwater) umieszczonych w 28 kwaterach. Drzwi zostały wykonane ok. 1330 r. Pierwotnie były to drzwi wschodnie, czyli główne, ale musiały ustąpić miejsca Drzwiom Raju.
• od północy dzieło Lorenzo Ghibertiego, wykonane w latach 1402–1425 zdobi 20 scen z Nowego Testamentu, a dolne 8 kwater przedstawia Ewangelistów i czterech Doktorów Kościoła (w sumie 28 kwater). Wygrał on w konkursie na wykonanie tych drzwi z Filippem Brunelleschim.
• od wschodu, najbardziej znane Drzwi Raju, dzieło wykonane także przez Lorenzo Ghibertiego zdobi 10 scen ze Starego Testamentu oraz postacie biblijne i artystów żyjących w czasach twórcy, wykonane zostały w latach 1425–1450.

W środku baptysterium zbudowano otwarte do wnętrza empory oparte na kolumnach o gładkich trzonach i kanelurowanych filarach. Dwudzielne, arkadowe okna umieszczono pomiędzy pilastrami. Głowice kolumn, pilastrów i filarów wzorowane są na porządku korynckim. Powierzchnie ścian i posadzkę zdobią barwne płyty kamienne ułożone w geometryczne wzory. Łuk tęczowy i wewnętrzną powierzchnię dachu zdobią mozaiki z XIII wieku. Jedną z powierzchni sklepienia zdobi postać Chrystusa na tronie, w sąsiednich polach umieszczone są sceny ze Starego Testamentu. Pozostałe pięć pól podzielono na sześć pasów. Pas najbliżej latarni wykonano na wszystkich ośmiu polach, zdobią go postacie Chóru Anielskiego z dekoracyjnym ornamentem z wici roślinnej. Niżej ukazano sceny ilustrujące Księgę Rodzaju z postaciami Adama i Ewy, Kaina i Abla, Noego z rodziną, dalej z życia św. Józefa, poniżej z życia Jezusa Chrystusa i Marii, najniżej z życia św. Jana Chrzciciela.

W baptysterium znajduje się nagrobek antypapieża Jana XXIII, dwa sarkofagi rzymskie oraz sarkofag biskupa Ranieri.^[4]

Plac w Wenecji, Włochy. Plac św. Marka w Wenecji – znajduje się w najstarszej części Wenecji i jest najbardziej znanym placem tego miasta. Jego historia zaczyna się w IX wieku i wiąże się z budową pierwszej bazyliki św. Marka. W tym czasie plac ograniczał się do niewielkiego obszaru znajdującego się w bezpośrednim sąsiedztwie bazyliki. Przez teren obecnego placu przepływał jeden z kanałów weneckich, dzieląc go na dwie części, z których jedną zajmował sad klasztoru św. Zachariasza. Pod koniec XII wieku plac został powiększony do obecnych rozmiarów. Przebudowa wiąże się ze spotkaniem papieża Aleksandra III z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą.

Plac od samego początku był miejscem wielu ważnych wydarzeń i uroczystości. Od czasów doży Pietro II Orseolo obchodzono na nim uroczystość „zaślubin z morzem” podczas świąt Wniebowstąpienia,

Plac św. Marka połączony jest z Piazzettą San Marco. Ograniczają je budynki pałacu Dożów i bazyliki św. Marka. Na wprost bazyliki znajduje się klasycystyczny budynek skrzydła Napoleona (Ala Napoleonica). Budynek łączy ze sobą budynki Starej i Nowej Prokuracji (Procuratie Vecchie i Procuratie Nuove). Napoleon Bonaparte był zachwycony architekturą placu św. Marka. Polecił wybudować skrzydło zamykające zabudowę placu i uznał plac za najpiękniejszy salon Europy.

Do budynku Starej Prokuracji przylega wieża zegarowa (Torre dell'Orologio) a przy Nowej Prokuracji góruje dzwonnica św. Marka Campanile. Na przedłużeniu placu za wieżą zegarową, obok bazyliki św. Marka znajduje się Piazzetta dei Leonici – placyk, przy którym usytuowany jest budynek kurii biskupiej.

Większość budowli znajdujących się wokół placu została zbudowana w XVI wieku. Nawierzchnie zmieniono w pierwszych latach XVIII wieku.

Pomieszczenia Ala Napoleonica zajmują muzea:

• Museo Correr ze zbiorami dotyczącymi historii Wenecji, są to kolekcje monet, map, broni, starodruków
• Quadreria z kolekcją obrazów szkoły weneckiej od XIII do końca XV wieku
• Museo Archeologoco z kolekcją starożytnych rzeźb greckich i rzymskich
• Museo del Risorgimento poświęcone pamięci powstania przeciwko Austriakom w marcu 1848 oraz jego przywódcy – Danielowi Maninowi.

W podcieniach budynków Prokuracji znajdują się liczne kawiarnie, wśród których najsłynniejsza nosi nazwę – Caffe Florian.

Plac św. Marka często jest zalewany wodą (acqua alta). Dla umożliwienia przejścia przez plac rozstawiane są wówczas niskie platformy uformowane w ciągi dla pieszych. Pojawiająca się woda w szybkim tempie rozlewa się po placu i również bardzo szybko znika podczas odpływu.^[6]

Gotycki pałac i muzeum. Pałac Dożów – gotycka siedziba władców i rządu Wenecji.

W pierwszym okresie miał charakter obronny. Pierwsza budowla powstała na miejscu bizantyjskiego zamku w 814 roku. Zniszczył ją pożar wywołany podczas powstania przeciwko doży w 976. Odbudowana w XI wieku, była wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana. Doża Sebastiano Ziani wprowadził wiele radykalnych zmian. Zmienił układ funkcjonalny pałacu Dożów (m.in. polecił zbudować osobny budynek tzw. Starej Prokuracji przy placu św. Marka, do którego przeprowadzono wyższych rangą urzędników). Kolejne istotne zmiany zostały wprowadzone w okresie od 1309 do 1424 r.

W 1340 roku wzdłuż wybrzeża rozpoczęto dobudowę gmachu Wielkiej Rady (Maggior Consiglio). Uroczyste poświęcenie odbyło się w 1419, a trzy lata później rozpoczęły się prace nad przedłużeniem budynku w głąb Piazzetty. Nowy budynek uzyskał fasadę z dwukondygnacyjnymi, ażurowymi arkadami.

Główne wejście do pałacu Porta della Carta znajduje się przy budynku bazyliki św. Marka. Prace nad jego budową doża Francesco Foscari powierzył Bartolomeowi i Giovanniemu Buonom w 1438 r. Prace ukończono w 1442 w gotyckim stylu flamboyant. Nad wejściem umieszczono postać doży klęczącego przed lwem (na stronach księgi są widoczne słowa: Pax tibi, Marce evangelista meus Pokój tobie Marku, Ewangelisto mój.. tutaj spocznie twoje ciało). Obecnie w portalu znajdują się tylko kopie rzeźb, oryginały zostały zniszczone w 1797 przez mistrza kamieniarskiego na polecenie Napoleona (ocalała tylko głowa doży, która obecnie znajduje się w muzeum).

W 1483 podczas pożaru została zniszczona część budynku. Odbudowa podjął się Antonio Rizzo. Jego dziełem są także schody Gigantów (Scala dei Giganti) znajdujące się na dziedzińcu, naprzeciw głównego wejścia. Ukończone w 1491 r. schody prowadzą na I piętro. W połowie XVI wieku ozdobiono je dwoma posągami Marsa i Neptuna (rzeźby Jacopo Sansovino). Pracę Rizzo kontynuowali architekci: Pietro Lombardo, Giorgio Spavento, Antonio di Pietro - Scarpagnino oraz Bartolomeo Manapola (ok. 1600 r.).

Pałac Dożów to trzykondygnacyjny budynek obejmujący z trzech stron wewnętrzny, renesansowy dziedziniec (dziedziniec zamyka bazylika św. Marka). Od strony nadbrzeża i Piazzetty na parterze i I piętrze posiada arkadowe loggie. Ściana II piętra jest ozdobiona płytami dwukolorowego kamienia. W środkowej części elewacji, pomiędzy oknami, umieszczono płaskorzeźby nawiązujące do wystroju architektonicznego Porta della Carta. Całość wieńczy ażurowa attyka. Skrzydło usytuowane wzdłuż kanału Pałacowego łączy Most Westchnień z budynkiem nowego więzienia (wcześniej więzienie tzw. Piombi znajdowało się na strychu pałacu, pod dachem z ciężkich, ołowianych płyt).

Po utracie niepodległości pałac Dożów stał się siedzibą władz francuskich, później austriackich. W latach 1811–1904 część pomieszczeń zajmowała biblioteka Marciana.

Obecnie w gmachu znajdują się muzeum Museo dell'Opera z ekspozycją 42 oryginalnych kapiteli z arkad na elewacjach zewnętrznych (zgromadzone po renowacji przeprowadzonej pod koniec XIX wieku). Do zwiedzania udostępnione są także pomieszczenia pałacowe dekorowane freskami m.in. Veronesego (np. Apoteoza Wenecji) i Jacopo Tintoretto (np. Raj). Na fryzie Sali del Maggior Consiglio umieszczono poczet 76 dożów weneckich. Miejsce, w którym powinien znajdować się portret doży Marino Faliero zasłonięte jest kirem (doża został ścięty w 1355 za spiskowanie przeciw republice).^[7]

Niezwykły kościół z 1600 roku z ogromną kopułą. Bazylika Santa Maria della Salute – wenecka barokowa bazylika mniejsza.

Bazylika została zbudowana, zgodnie z dekretem senatu podpisanym przez dożę Nicolò Contarini z 22 października 1630 roku, jako wotum dziękczynne po zakończeniu epidemii dżumy, która pozbawiła życia ok. 1/3 mieszkańców miasta. Została usytuowana nad Kanałem Grande obok budynku morskiej komory celnej Dogana da Mar. Barokowa budowla została zaprojektowana na rzucie ośmioboku otoczonego arkadami i zwieńczona kopułą ustawioną na bębnie. Kościół otacza sześć kaplic.

Projektantem kościoła był Baldassare Longhena. Prace rozpoczęto we wrześniu 1631 roku (po zakończeniu epidemii) a zakończono w 1681. Konsekracja odbyła się 9 listopada 1687 roku. W kościele umieszczono obrazy Tycjana (obraz ołtarzowy – Święty Marek na tronie wraz ze świętymi Kosmą, Damianem, Sebastianem i Rochem) i Jacopo Tintoretto (Wesele w Kanie Galilejskiej), przeniesione z Santo Spirito.

W Wenecji w dniu 21 listopada, rokrocznie odbywa się uroczysta procesja dziękczynna za zdrowie miasta. Prowadzona jest po specjalnie przygotowanym pontonowym pomoście, z placu św. Marka przez Canal Grande do kościoła Santa Maria della Salute.^[8]

Średniowieczny kamienny most ze sklepami. Ponte Vecchio, in. most Złotników – najstarszy z florenckich mostów, na rzece Arno. Został zbudowany z ciosów kamiennych w latach 1335–1345 według projektu Neriego di Fioravante i Taddeo Gaddi w tym samym miejscu, w którym postawiono pierwszy, drewniany most już w okresie starożytnego Rzymu. Zbudowane w czasach późniejszych kolejne dwa mosty zostały zniszczone w wyniku powodzi w latach 1117 i 1333. Zatem jest to czwarta konstrukcja spinająca brzegi rzeki w tym samym miejscu. W XIII w. powstały tu też pierwsze sklepy, początkowo handlarzy rybami i mięsem, później garbarzy. W 1593 decyzją księcia Ferdynanda I Medyceusza zostały one usunięte z mostu, a na ich miejscu powstały warsztaty jubilerów i złotników.

Konstrukcja mostu złożona jest z trzech przęseł o rozpiętości: 28, 30 i 27 metrów, podpartych masywnymi filarami, które podtrzymują płytę o szerokości 32 metrów. Dwie środkowe podpory znajdują się w nurcie rzeki. Po obu stronach mostu już w XIV wieku zbudowano niewielkie budynki nad dwiema skrajnymi arkadami. Początkowo mieściły się w nich jatki rzeźników. W XVI wieku zamieniono je na warsztaty i kramiki innych rzemieślników, wśród których przeważały sklepiki złotników. Wystające elementy wsparte są na kroksztynach.

Nad kramami Giorgio Vasari poprowadził korytarz (tzw. korytarz Vasariego), który łączy Palazzo Vecchio z Palazzo Pitti. Nadbudowa została wykonana w 1565 na polecenie Kosmy I. Korytarz nad środkowym przęsłem mostu podparto dwoma filarami połączonymi łukową arkadą. W luce zabudowy, po przeciwległej stronie mostu, w 1900 ustawiono pomnik – popiersie Celliniego. Podczas II wojny światowej w całym mieście ocalał tylko jeden most – Ponte Vecchio, jednak uszkodzony został korytarz Vasariego. Pozostałe zostały wysadzone w dniu 4 sierpnia 1944. Ponte Vecchio był także zaminowany, ale cofające się oddziały wojsk niemieckich nie zdążyły zdetonować ładunków.^[9]

Katedra w Pizie, Włochy. Katedra Santa Maria Assunta – rzymskokatolicki kościół w Pizie. Arcydzieło architektury romańskiej. Wraz z baptysterium, kampanilą oraz cmentarzem Camposanto Monumentale tworzy zespół zabytkowy Piazza del Duomo, wpisany w 1987 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Katedra łączy w sobie elementy stylistyczne architektury lombardzko-emilijskiej, klasycznej, późnostarożytnej, bizantyńskiej, rawenneńskiej i arabskiej. Rozpoczęta w 1064 roku i ukończona w połowie XII wieku, została zbudowana dzięki bogatym łupom, zdobywanym w bitwach morskich w rejonie Morza Śródziemnego oraz darowiznom, zarówno prywatnym jak i cesarskim, stając się symbolem morskiej potęgi Republiki Pizy w szczytowym okresie jej rozwoju.^[13]

Plac słynący z publicznych uroczystości. Piazza del Campo w Sienie to centralny plac tego miasta. Stworzony w XIII wieku, wybrukowany czerwoną cegłą i trawertynem, stanowi przykład jednego z najwspanialszych placów dawnej Europy. Charakteryzuje się oryginalnym muszlowatym kształtem.

Przy Piazza del Campo znajdują się m. in:

• Palazzo Pubblico (Palazzo Communale) - spełnia rolę ratusza i znajduje się w nim Museo Civico
• wieża Torre del Mangia z 1334 r.
• fontanna Fonte Gaia - zasilana wodą ze średniowiecznego akweduktu, zbudowana w 1346.
• Cappella di Piazza
• Palazzo Petroni
• Palazzo Piccolomini Salamoneschi
• Palazzo Ragnoni
• Palazzo Mezolombardi-Rinaldini
• Palazzo Tornainpuglia Sansedoni
• Palazzo Vincenti
• Palazzo Rimbotti
• Palazzo della Mercanzia
• Palazzo Saracini
• Palazzo Scotti
• Palazzo Accarigi
• Palazzo Alessi
• Palazzo Mattasala Lambertini
• Palazzo Beringeri

Na Piazza del Campo odbywa się dwa razy do roku Il Palio (2 lipca i 16 sierpnia), wyścig konny, w którym rywalizują przedstawiciele dzielnic Sieny.

W pobliżu Piazza del Campo znajduje się najwspanialszy zabytek Sieny katedra z XII wieku (Duomo).^[15]

Romańsko-gotycka katedra z mozaikami. Katedra w Sienie - gotycka katedra w Sienie.

W dużej mierze zbudowana w latach 1215-1264, do jej twórców należał Nicola Pisano, a jego syn Giovanni zaprojektował parawanową, trójosiową fasadę. W 1339 r. rozpoczęto pracę nad nową nawą, zamierzano bowiem przemienić istniejący kościół romański w transept. Gdyby ten plan się powiódł, powstałaby największa chrześcijańska świątynia na świecie, jednak epidemia dżumy w roku 1348 zniweczyła te plany. W nieukończonych murach nowej nawy mieści się obecnie Museo dell'Opera Metropolitana, a niedoszła fasada stanowi taras widokowy.

Posadzka świątyni wykonana jest z pasów białego i czarnego marmuru. Do najcenniejszych zabytków wewnątrz kościoła należy marmurowa ambona, wykonana przez Nicola Pisano.^[16]

Kościół z Ostatnią Wieczerzą Da Vinciego. Bazylika Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Autorem projektu kościoła był Guiniforte Solari. Prace nad budową kościoła rozpoczęto w późnych latach 80. XV wieku i kontynuowano przebudowę w latach 90. tego wieku. Świątynia typu bazylikowego, korpus 3-nawowy powstał już w latach 60. W kościele Donato Bramante zastosował swoje ulubione motywy architektoniczne wynikające z zamiłowania do formy dośrodkowej - prezbiterium i transept zakończył półkolami, a wokół kopuły umieścił galerię otwartą arkadami na zewnątrz. Kopułę na poligonalnym bębnie wieńczy smukła latarnia. Wnętrze Santa Maria delle Grazie charakteryzuje się lekkością i jasnością. Geometryczne wzory, jak malowane rozetowe okna, są podporządkowane klarowności dyspozycji przestrzennej.

W bazylice znajduje się fresk Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza i kwadratowa mozaika (120 m) przedstawiająca Matkę Bożą.

Nocą 15 sierpnia 1943 roku bomby zrzucone przez brytyjskie i amerykańskie samoloty uszkodziły kościół. Ściana zawierająca Ostatnią wieczerzę nie została zniszczona, gdyż była zabezpieczona workami z piaskiem.

22 czerwca 1993 roku papież Jan Paweł II podniósł kościół do godności bazyliki mniejszej^[18]

Miejsce historyczne w Genua, Włochy. Genua: Le Strade Nuove i system pałaców Rolli – zespół renesansowych i barokowych pałaców w historycznym centrum Genui, wybudowanych pod koniec XVI i na początku XVII wieku wzdłuż tzw. „nowych ulic”.

Pałace z listy Rolli (wł. rollo – lista) zbudowały najbogatsze i najbardziej wpływowe rodziny arystokratyczne Republiki Genui. Mają one pewne cechy wspólne: zostały wzniesione przeważnie jako trzy- lub czteropiętrowe budynki z otwartymi schodami, dziedzińcami oraz loggiami z widokiem na ogrody. Są one oryginalnym przykładem publicznego systemu prywatnych rezydencji, których właściciele zobowiązani byli – zgodnie z uchwałą Senatu z 1576 roku – do przyjmowania państwowych gości. Charakterystyczna dla architektury poszczególnych pałaców jest różnorodność rozwiązań, a ich ponadczasowa wartość polega na ich dostosowywaniu do specyfiki miejsca oraz do specyficznej organizacji społeczno–ekonomicznej. Strade Nuove i system pałaców Rolli reprezentują pierwszy w Europie przykład projektu rozwoju urbanistycznego o jednolitych założeniach, rozdzielanego przez władze publiczne. Strade Nuove oraz pałace z listy Rolli zostały w 2006 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.^[20]

Opera w rzymskim amfiteatrze. Amfiteatr w Weronie, popularnie zwany Areną – starożytny rzymski amfiteatr znajdujący się we włoskiej Weronie, trzeci co do wielkości po Koloseum i amfiteatrze w Kapui. Jest nadal w użyciu i słynie na całym świecie z wystawianych tam występów operowych na dużą skalę. Jest to jedna z najlepiej zachowanych starożytnych budowli tego typu. Będzie miejscem ceremonii zamknięcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2026.

Budowla została wzniesiona w I wieku n.e. Początkowo leżała na zewnątrz murów miejskich, w obręb których została włączona dopiero w III wieku. Na arenie amfiteatru odbywały się walki gladiatorów oraz walki z dzikimi zwierzętami. Szacuje się, że widownia mogła pomieścić w starożytności do 30 tysięcy osób.

Zewnętrzne wymiary wzniesionej na planie elipsy budowli wynoszą 138,77×109,52 m, arena ma natomiast wymiary 73,68×44,43 m. Do wnętrza można było dostać się przez 64 oddzielne wejścia. Struktura nośna wykonana została z betonu i kamieni, natomiast zewnętrzną stronę murów wyłożono cegłą i miejscowym różowawym wapieniem. Do czasów współczesnych z amfiteatru zachowały się dwie kondygnacje wyłożonych tym „werońskim” kamieniem arkad, z 44 rzędami kamiennych siedzeń. Trzykondygnacyjny pierścień muru zewnętrznego zawalił się podczas trzęsienia ziemi w 1117 r. i do dziś zachował się wyłącznie jego niewielki fragment, zwany „skrzydłem” (ala). Pozostałe uszkodzenia naprawiono w następnym stuleciu, a obiekt znów zaczął pełnić rolę miejskiej areny. M.in. to tu w 1273 r. spłonęło na stosach 169 patarów – przedstawicieli heretyckiego ruchu z Sirmione.

Podobnie jak wiele innych budowli rzymskich, amfiteatr był po upadku cesarstwa traktowany jako źródło budulca, już w okresie renesansu podjęto jednak pierwsze starania o zabezpieczenie i konserwację zabytku. Wyróżnił się na tym polu w połowie XVI w. burmistrz miasta, Hieronim Marmoreus, którego wdzięczni senatorowie uhonorowali w 1569 r. okolicznościową tablicą pamiątkową.

Arena przyciągała uwagę wędrowców i pierwszych turystów, podróżujących po Italii w XVIII i XIX w. M.in. w 1786 r. podziwiał ją Johann Wolfgang von Goethe, który w dzienniku swej włoskiej podróży zapisał: Amfiteatr jest więc pierwszym znakomitym pomnikiem czasów starożytnych, który widzę; a jak świetnie zachowany!

W 1913 roku, dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Giuseppe Verdiego, w amfiteatrze wystawiona została Aida. Odtąd aż do dziś budowla pełni funkcję stałej sceny dla rozmaitych koncertów. M.in. w 1947 r. zadebiutowała tu słynna później śpiewaczka Maria Callas. Współcześnie na widowni może zmieścić się 15 tysięcy osób.^[23]

Willa renesansowa na prywatne imprezy. Villa Rotonda, zwana także Villa Almerico Capra – renesansowa rezydencja zaprojektowana przez włoskiego architekta Andrea Palladia. Znajduje się w Vicenzy, na południowy wschód od historycznego centrum miasta. Projekt willi powstał w 1550 roku, prace przy realizacji trwały do 1582 roku. Rezydencja została wzniesiona na rzucie kwadratu. Jej naczelną cechą charakterystyczną jest centralny układ przestrzenny, symetryczne rozplanowanie, według matematycznie obliczonych proporcji. Pośrodku znajduje się okrągła sala pod płaską kopułą. Oryginalność projektu Palladia polegała na zastosowaniu w willi pozamiejskiej elementów architektury antycznej, wcześniej zarezerwowanej dla świątyń i budynków publicznych. Przykładowo do rezydencji prowadzą z każdej z czterech stron portyki o porządku jońskim.^[24]

Jaskinia wapienna zwana uchem Dionizosa. Ucho Dionizjusza – część syrakuzańskich kamieniołomów związana z podaniem o tyranie Dionizjuszu Starszym.

Usytuowane w strefie archeologicznej dzisiejszych Syrakuz (Parco archeologico della Neapolis), Ucho Dionizjusza znajduje się na terenie starożytnych kamieniołomów wapienia budowlanego (Latomia), jako część tzw. Rajskiego Kamieniołomu (Latomia del Paradiso). Kręta, esowata jaskinia o głębokości 65 metrów i szerokości 5-11 m, której wysokość dochodzi do 23 metrów, stwarza rzadkie efekty akustyczne, polegające na silnym wzmocnieniu każdego odgłosu. Prowadzi do niej charakterystyczne wejście, którego otwór ma kształt ucha.

W starożytności kamieniołom służył za miejsce zbiorowego przetrzymywania więźniów i jeńców wojennych. M.in. przez pewien czas więziono tam 7 tysięcy Ateńczyków wziętych do niewoli podczas wyprawy sycylijskiej w 413 p.n.e. Nieco później przebywał tam również poeta Filoksenos z Kytery, według Diodora – za odmowę uznania dla twórczości poetyckiej Dionizjusza (Biblioteka historyczna XV, 6,3), według wersji Atenajosa – za związek miłosny z kochanką tyrana (Uczta mędrców I, 6e-f).

W czasach Cycerona miejsce to już uchodziło za osobliwość, a zarazem za najpewniejsze więzienie sycylijskie, wykorzystywane też przez inne miasta. Także w okresie cesarstwa wysyłano tam licznych skazanych, w znacznej części chrześcijan.

Nazwę jaskini miał na początku XVII wieku wymyślić odwiedzający ją Caravaggio, łączy się ona jednak z wcześniej znaną anegdotą o chorobliwie podejrzliwym Dionizjuszu, który zasiadając w ustronnej niszy, dzięki tej wyjątkowej akustyce mógł podsłuchiwać rozmowy skazańców pracujących w kamieniołomach i odpowiednio to wykorzystywać. Według mniej spopularyzowanej wersji tyran miał zmuszać więzionych do wysłuchiwania jego mów potęgowanych akustyką wnętrza.

W przenośni określenie „ucho Dionizjusza” oznacza przebiegle pomyślane urządzenie podsłuchowe.

O słuchu Dionizjusza opowiadano również anegdotę przekazaną przez Diogenesa Laertiosa (Życie i poglądy słynnych filozofów II, 79): Goszczący na dworze w Syrakuzach filozof Arystyp prosił o łaskę dla swego przyjaciela, a nie mogąc jej uzyskać, padł tyranowi do stóp. Kiedy drwiono z jego poniżenia, dowcipnie odparł: „Nie moja to wina, tylko Dionizjusza, bo ma uszy na nogach”.^[30]

Muzeum Narodowe San Martino to muzeum otwarte dla publiczności w Neapolu w 1866 r., po zjednoczeniu Włoch, kiedy to dom zakonny, włączony do zlikwidowanych dóbr kościelnych, został uznany za zabytek narodowy.

Z woli neapolitańskiego archeologa Giuseppe Fiorellego pomieszczenia te miały służyć do gromadzenia w muzeum świadectw życia Neapolu i południowych królestw (najpierw Królestwa Neapolu i Królestwa Sycylii, a następnie Królestwa Dwóch Sycylii). Do muzeum, które mieści się na dwóch poziomach, wchodzi się z dwóch krużganków domu zakonnego.

Od grudnia 2014 roku Ministerstwo Dziedzictwa Kulturowego i Działalności Gospodarczej zarządza muzeum i domem czarterowym poprzez Zespół Muzeów Kampanii, który w grudniu 2019 roku stał się Regionalną Dyrekcją Muzeów.^[34]

Kolorowe mozaiki w kościele z VI wieku. Bazylika św. Witalisa, wł. Basilica di San Vitale – jeden z zabytków Rawenny i ważniejszych przykładów sztuki bizantyjskiej w Europie zachodniej. San Vitale, ku czci św. Witalisa, męczennika, znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Budowę kościoła rozpoczęto w czasach Teodoryka Wielkiego, w roku 527 i ukończono w roku 548, za panowania cesarza Justyniana. Architekt nie jest znany. Budowla jest znana z najlepiej zachowanych poza Konstantynopolem bizantyjskich mozaik, sponsorowana ponoć przez greckiego bankiera. Całkowity koszt budowy wynosił ponad 26 000 sztuk złota. Prawdziwym fundatorem był prawdopodobnie cesarz bizantyjski Justynian Wielki, który poprzez budowę świątyni chciał podkreślić potęgę państwa.

Kościół, w przeciwieństwie do typowej bazyliki, został wzniesiony na planie ośmioboku z niszami, otaczanego przez również ośmioboczne obejście z emporami i wydzielonym prezbiterium, do którego przylegają dwie kaplice: prothesis i diaconicon, typowe dla świątyń bizantyjskich. Narteks dostawiony jest ukośnie do budowli, flankują go dwie wieżyczki ze schodami.

Wnętrze jest bogato dekorowane mozaikami. Nad kolumnadą w nawie głównej znajdują się freski ze scenami ze Starego Testamentu: historia Abrahama, Melchizedeka, scena ofiary z Izaaka, życie Mojżesza, Jeremiasza, Izajasza oraz historia Abla i Kaina. Ponadto wnętrze jest ozdobione 15 medalionami-mozaikami, przedstawiającymi Jezusa, apostołów oraz św. Gerwazego.

Na ścianach apsydy znajdują się dwie słynne mozaiki, ukończone w roku 548, które przedstawiają cesarza Justyniana, ubranego w purpurowy płaszcz ze złotą aureolą, stojącego w otoczeniu biskupa Maksymiana i gwardii. Po drugiej stronie znajduje się cesarzowa Teodora w bogatym stroju, otoczona służbą.

Na kościele San Vitale wzorowano karolińską kaplicę w Akwizgranie (zob. Katedra w Akwizgranie oraz Kaplica pałacowa w Akwizgranie).^[35]

Piękny IX-wieczny pałac i muzeum. Palazzo dei Normanni – pałac w Palermo, we Włoszech. Był siedzibą królów Sycylii.

Budowa pałacu rozpoczęła się w IX wieku przez emira Palermo. Został rozbudowany w XII wieku przez Rogera II i innych normańskich królów.

W pałacu znajduje się Cappella Palatina, zdecydowanie najlepszy przykład tzw. normańsko-arabsko-bizantyjskiej sztuki, która dominowała w XII wieku na Sycylii. Zbudowana pomiędzy 1130 a 1143 posiada trzy nawy rozdzielone marmurowymi kolumnami korynckimi, zakończone trzema apsydami. W latach 1143 - 1189 została ozdobiona bizantyjskimi mozaikami.

Większa część pałacu została przebudowana w czasie panowania hiszpańskiego, ale zachowały się prace wykonane za rządów Rogera w sali o nazwie Sala Normanna.

Od roku 1946 pałac jest siedzibą Sycylijskiego Zgromadzenia Regionalnego.^[37]

Kościół ze słynnymi mozaikami. Kaplica Palatyńska – rzymskokatolicka kaplica w Pałacu Normanów w Palermo, pierwotnie prywatna kaplica urządzona dla króla Sycylii Rogera II.

W 2015 została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO razem z innymi zabytkami architektury arabsko-normańskiej w Palermo oraz katedrami w Monreale i Cefalù.

Budowę kaplicy rozpoczęto w 1130, gdy Roger II został koronowany na króla Sycylii, zaś jej wyświęcenie miało miejsce w 1143. Początkowo był to wolno stojący budynek w sąsiedztwie Pałacu Normanów, jednak gdy ten został rozbudowany, kaplica stała się jego integralną częścią.

Obecnie patronem kaplicy jest św. Piotr Apostoł.

Architektura i wystrój świątyni łączą elementy normańskie, bizantyjskie, arabskie i sycylijskie. Cappella Palatina jest trójnawową bazyliką, podzieloną na nawy przez rzędy granitowych kolumn o złoconych korynckich kapitelach. W kopule kaplicy oraz w absydach położonych od strony wschodniej znajdują się mozaiki wykonane w latach 1140-1150 przez artystów sprowadzonych z Bizancjum. W kopule znajduje się wizerunek Chrystusa Pantokratora w otoczeniu czterech aniołów i czterech archaniołów. Mozaiki na południowej ścianie kaplicy i we wnętrzu naw powstawały w latach 1150-1170. Przedstawiają one sceny z życia świętych Piotra i Pawła oraz sceny z Księgi Rodzaju. Sufit kaplicy wykonany został z drewna cedrowego i ozdobiony scenami z życia codziennego, najprawdopodobniej przez twórców arabskich. Posadzkę kaplicy wykonali rzymscy murarze Cosmati. Z XII w. pochodzą również marmurowe ściany i ambona. Dziełem twórców z kręgu Cosmatich jest również wielki rzeźbiony świecznik, zwieńczony postacią Chrystusa z Ewangelią. Inskrypcje w kaplicy wykonane są w językach greckim i łacińskim.^[42]

Kaplica z V wieku z kolorowymi mozaikami. Mauzoleum Galli Placydii – zabytek architektury rzymskiej zdobiony mozaikami, znajdujący się w Rawennie. Jest jedną z ośmiu raweńskich budowli, wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zdaniem ekspertów UNESCO jest to najwcześniejszy i najlepiej zachowany z wszystkich zabytków mozaik i równocześnie jeden z najdoskonalszych artystycznie.

Mauzoleum zostało ufundowane jako kaplica przy dziś nieistniejącym kościele św. Krzyża. Jest budowlą grobową Galli Placydii, córki Teodozjusza I Wielkiego, powstałą w 1 połowie V wieku. Budynek zbudowany z cegły ma plan krzyża greckiego, o surowym wyglądzie. Jedynym urozmaiceniem ścian są ślepe arkady. Na każdej ze ścian znajdują się wąskie okna zamknięta półprzejrzystym kamieniem.

We wnętrzu kopuła zdobiona jest niebieską mozaiką ze złotym krzyżem, gwiazdami oraz symbolami ewangelistów. Na ścianach znajdujących się poniżej przedstawionych jest ośmiu apostołów oraz pijące gołębie. Woda, z której piją ptaki, to woda życia, odnosząca się do życia wiecznego (Kto zaś będzie pił wodę, którą Ja mu dam, nie będzie pragnął na wieki, lecz woda, którą Ja mu dam, stanie się w nim źródłem wody wytryskającej ku życiu wiecznemu J 4,14). Jeszcze niżej, w lunetach pod łukami, znajduje się wizerunek Dobrego Pasterza (nad drzwiami) oraz świętego Wawrzyńca (naprzeciw). Wawrzyniec niesie krzyż i zbliża się do rozżarzonego rusztu, na którym poniósł męczeńską śmierć. Z lewej strony stoi biblioteczka świętego z księgami czterech Ewangelii, które powinny wystarczyć gorliwemu wyznawcy Chrystusa za całą literaturę.

Oprócz przedstawień figuralnych, w mauzoleum znajdują się także mozaiki zoomorficzne, roślinne i ornamentalne.^[44]

Zrekonstruowany most z 1350 roku. Most Scaligerów, nazywany także mostem Castelvecchio – warowny most znajdujący się na Adydze w Weronie.

Prowadzący do zamku Castelvecchio, został wzniesiony na zlecenie Cangrande II della Scala między 1354 a 1356 rokiem. Jego projektantem był przypuszczalnie Guglielmo Bevilacqua. Zbudowany z cegły most ma trzy przęsła, wsparte na masywnych filarach wieżowych. Największe z przęseł ma 48,70 metra rozpiętości, dwa mniejsze kolejno 27 i 24 m. Całkowita długość przeprawy wynosi 120 m, szerokość natomiast 6 m.

Budowla oryginalnie była czysto użytkowym obiektem o charakterze militarnym, czego świadectwem są wieńczące ją blanki. Na obydwu krańcach mostu znajdowały się dawniej wieże, z czego do czasów współczesnych przetrwała tylko jedna. Wieża na lewym brzegu rzeki została rozebrana przez Francuzów w 1802 roku.

Most został zniszczony pod koniec II wojny światowej – wysadzony 25 kwietnia 1945 roku przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. Odbudowano go w latach 1949–1951 z użyciem oryginalnych materiałów i technik budowlanych.^[45]

Kolorowe mozaiki w kościele z VI w.. Sant’Apollinare in Classe – bazylika znajdująca się w porcie Rawenny, około 8 km od centrum miasta. Jeden z wczesnochrześcijańskich zabytków, wpisany w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO, zaliczany do sztuki okresu bizantyńskiego.

Kościół został konsekrowany w 549 przez biskupa Maksymiana. Jest to trójnawowa bazylika z apsydą, dekorowaną mozaikami. Z połowy VI wieku pochodzą mozaiki na sklepieniu apsydy oraz na większej części łuku tęczowego. Mozaiki znajdujące się między oknami oraz w dolnej części arkady są późniejsze.

Mozaika na sklepieniu apsydy prezentuje bogatą ikonografię. W centrum przedstawiony jest na tle rozgwieżdżonego nieba krzyż w typie crux gemmata, z głową Chrystusa na przecięciu ramion. Trzy owieczki uosabiają Piotra, Jana i Jakuba, uczestniczących w Przemienieniu Pańskim na górze Tabor. Powyżej spomiędzy chmur wychyla się ręka Boga, a po bokach stoją Mojżesz i Eliasz. Poniżej znajduje się w pozie oranta św. Apolinary – patron kościoła i pierwszy biskup Rawenny. Jego identyfikację umożliwia inskrypcja: SANCTUS APOLENARIS. Dwanaście owieczek symbolizuje dwunastu apostołów.

Mozaika na łuku także przedstawia owieczki, ale wychodzące z Jerozolimy i Betlejem. W szczycie łuku ukazano Chrystusa oraz symbole ewangelistów, a u dołu archaniołów z VII wieku: Michała i Gabriela.

Między oknami apsydy stoją biskupi: Ursycyn, Ursus, św. Sewer i Eklezjusz.^[46]

Obiekt sportowy w Bolonii, Włochy. Stadio Renato Dall'Ara – wielofunkcyjny stadion sportowy znajdujący się w Bolonii we Włoszech.

Swoje mecze rozgrywa na nim zespół Bologna FC. Jego pojemność wynosi 39 444.

Budowa stadionu pierwotnie znanego jako „Littoriale” rozpoczęła się w 1925 roku. Pierwszy oficjalny mecz na stadionie odbył się 29 maja 1927 roku pomiędzy reprezentacjami Włoch i Hiszpanii.

W 1983 roku stadion otrzymał imię Renato Dall'Ara, byłego prezydenta klubu Bologna FC 1909. Stadion został rozbudowany i zmodernizowany na Mistrzostwa Świata w piłce nożnej w 1990 roku.

Stadion Renato Dall'Ara znajduje się w bolońskiej dzielnicy Costa Saragozza.

Obecnie oprócz imprez i zajęć sportowych na stadionie odbywają się również liczne koncerty.^[47]

Starożytna rzymska arena do walk gladiatorów. Amfiteatr w Pompejach – starożytny rzymski amfiteatr, znajdujący się w Pompejach. Jest najstarszą zachowaną budowlą tego typu.

Budowa amfiteatru, zlokalizowanego w południowo-wschodniej części miasta, została zainicjowana przez konsulów po założeniu w Pompejach w 80 roku p.n.e. kolonii sullańskiej. Wzniesiona na planie owalu o wymiarach 135 × 104 m budowla przeznaczona była na zawody sportowe, walki gladiatorów i walki ze zwierzętami. Arena i pierwsze rzędy widowni znajdowały się poniżej poziomu gruntu. Cavea liczyła 35 rzędów siedzeń, wokół najwyższego sektora biegła ponadto odkryta galeria z osobnymi wejściami, przeznaczona dla kobiet. Na zewnątrz tarasu pierwszego piętra wystawały z fasady konsole z otworami na drągi, na których w razie potrzeby rozpinano velarium. Łącznie na widowni mogło zmieścić się jednorazowo do 20 tysięcy widzów.

Do historii przeszły wspomniane przez Tacyta w Rocznikach igrzyska z 59 roku, w trakcie których doszło do kłótni pompejańczyków z kibicami z pobliskiej Nucerii, które przerodziły się w krwawe zamieszki. Śledztwo w sprawie rozruchów zostało powierzone przez cesarza Nerona senatowi i skutkowało ukaraniem miasta 10-letnim zakazem organizowania igrzysk.

W październiku 1971 roku w amfiteatrze odbył się koncert brytyjskiej grupy Pink Floyd, zarejestrowany i wydany pod tytułem Pink Floyd: Live at Pompeii. Po 45 latach David Gilmour ponownie wystąpił w Pompejach w lipcu 2016 roku.^[49]