Stanowisko Archeologiczne Pompeje - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Starożytna rzymska arena do walk gladiatorów. Amfiteatr w Pompejach – starożytny rzymski amfiteatr, znajdujący się w Pompejach. Jest najstarszą zachowaną budowlą tego typu.

Budowa amfiteatru, zlokalizowanego w południowo-wschodniej części miasta, została zainicjowana przez konsulów po założeniu w Pompejach w 80 roku p.n.e. kolonii sullańskiej. Wzniesiona na planie owalu o wymiarach 135 × 104 m budowla przeznaczona była na zawody sportowe, walki gladiatorów i walki ze zwierzętami. Arena i pierwsze rzędy widowni znajdowały się poniżej poziomu gruntu. Cavea liczyła 35 rzędów siedzeń, wokół najwyższego sektora biegła ponadto odkryta galeria z osobnymi wejściami, przeznaczona dla kobiet. Na zewnątrz tarasu pierwszego piętra wystawały z fasady konsole z otworami na drągi, na których w razie potrzeby rozpinano velarium. Łącznie na widowni mogło zmieścić się jednorazowo do 20 tysięcy widzów.

Do historii przeszły wspomniane przez Tacyta w Rocznikach igrzyska z 59 roku, w trakcie których doszło do kłótni pompejańczyków z kibicami z pobliskiej Nucerii, które przerodziły się w krwawe zamieszki. Śledztwo w sprawie rozruchów zostało powierzone przez cesarza Nerona senatowi i skutkowało ukaraniem miasta 10-letnim zakazem organizowania igrzysk.

W październiku 1971 roku w amfiteatrze odbył się koncert brytyjskiej grupy Pink Floyd, zarejestrowany i wydany pod tytułem Pink Floyd: Live at Pompeii. Po 45 latach David Gilmour ponownie wystąpił w Pompejach w lipcu 2016 roku.^[1]

Największy dom Pompejów. Dom Fauna – nazwa nadana ruinom jednego ze starożytnych domus w Pompejach. Zajmuje cały kwartał o wymiarach 40×110 m, powstały z przecięcia się czterech ulic; frontem wychodzi na ulicę Fortuny. Jego nazwa pochodzi od jednego z dwóch atriów, na którym znajduje się fontanna z posążkiem Fauna. Powszechnie uważany jest za najpiękniejszy zachowany do czasów współczesnych przykład typowego rzymskiego domu patrycjuszowskiego. Zdaniem historyków należał on najprawdopodobniej do wnuka Publiusza Sulli, zdobywcy Pompejów.

Dom posiadał wejście ze stopniem oraz otwieraną na zewnątrz bramą, świadczącymi o wysokim statusie jego posiadacza. W westybulu znajdowały się podwójne drzwi wejściowe, z umieszczonym u góry napisem have (bądź zdrów). Za nimi znajdował się flankowany dwiema świątynkami poświęconymi larom korytarz przejściowy, wiodący do głównego atrium. Dom Fauna posiadał dwa atria; jedno w głównej części domostwa, drugie, z czterema kolumnami, po prawej jego stronie i z osobnym wejściem, służyło prawdopodobnie gościom. W pierwszym atrium, typu toskańskiego, znajduje się impluvium wyłożone różnokolorowymi rombami z marmuru. Pośrodku znajduje się statuetka przedstawiająca tańczącego Fauna, od której pochodzi nazwa domu.

Dom Fauna posiadał również dwa perystyle z ogrodami. Duży perystyl, z wejściem od tyłu, otoczony był dwukondygnacyjną kolumnadą, na którą składało się 88 czterometrowych kolumn, doryckich o dołu i jońskich u góry. Jego obwód zewnętrzny ma wymiary 38×44 m, wewnętrzny 27×30 m. Obydwa perystyle połączone są eksedrą, na podłodze której znajdowała się niegdyś słynna mozaika przedstawiająca Aleksandra Wielkiego i Dariusza III pod Issos, umieszczona obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu. Sala poprzedzająca eksedrę flankowana jest kolumnami, jej ściany ozdabiają zaś pochodzące z I wieku malowidła.^[2]

Świątynia we Włoszech. Świątynia Jowisza w Pompejach – rzymska świątynia znajdująca się w Pompejach.

Usytuowana w północnej części pompejańskiego forum świątynia wzniesiona została na monumentalnym cokole o wysokości 3 m, długości 37 m i szerokości 17 m. Do świątyni wiodły dwudzielne schody, poprzedzał zaś ją głęboki pronaos wsparty na kolumnach wzniesionych w porządku korynckim, sześcioma od frontu i trzema po bokach. W głębi celli, otoczonej dwukondygnacyjną kolumnadą (w porządku jońskim w dolnej części i korynckim w górnej), znajdowały się trzy nisze z posągami triady kapitolińskiej (Jowisza, Junony i Minerwy). W podziemiach świątyni mieścił się natomiast miejski skarbiec. Budynek flankowały dwa łuki triumfalne dedykowane Germanikowi i Tyberiuszowi, zwieńczone u szczytu kwadrygami.

Świątynię wzniesiono w połowie II wieku p.n.e. przypuszczalnie w miejscu wcześniejszego sanktuarium etruskiego. Przebudowano ją za panowania Klaudiusza. Świątynia poważnie ucierpiała podczas trzęsienia ziemi w 62 roku, przed erupcją Wezuwiusza w 79 roku nie zdołano jeszcze w pełni zakończyć odbudowy.^[3]

Łaźnie Podmiejskie to budynek w Pompejach we Włoszech, mieście położonym we włoskim regionie Kampania, które zostało zasypane przez wybuch Wezuwiusza w 79 r. n.e., co w konsekwencji doprowadziło do jego zachowania.

Łaźnie Przedmiejskie były własnością publiczną, podobnie jak Łaźnie Stabiańskie, Forum i Łaźnie Centralne. Zostały zbudowane we wczesnym okresie cesarstwa, prawdopodobnie za panowania cesarza Tyberiusza (14-37 n.e.), znacznie później niż pozostałe, a więc poza murami miasta, w pobliżu Porta Marina, jednej z bram miejskich. W tym czasie ziemia poza miastem była już łatwiej dostępna, ponieważ mury straciły swoją obronną rolę po tym, jak miasto stało się kolonią rzymską.

Łaźnie skorzystały również na zwiększonym zaopatrzeniu w bieżącą wodę, które nastąpiło po podłączeniu miasta do akweduktu Aqua Augusta w latach 30-20 p.n.e.

Łaźnia została odnowiona po trzęsieniu ziemi w 62 r. n.e., kiedy to w północnej części kompleksu dobudowano piscina calida, czyli podgrzewany basen.

Łaźnie zostały odkryte w 1958 r., znacznie później niż reszta miasta, ale na systematyczne wykopaliska trzeba było czekać do lat 1985-1987.

Chociaż były własnością publiczną, w przeciwieństwie do innych łaźni publicznych, wydaje się, że były zarezerwowane dla prywatnej klienteli.

Budynek jest godny uwagi ze względu na zachowane erotyczne malowidła ścienne, jedyny zbiór tego rodzaju sztuki znaleziony w publicznej łaźni rzymskiej.^[4]

Budynek w Pompejach, Włochy. Willa z Misteriami – nazwa nadana ruinom jednego ze starożytnych domów w Pompejach, pochodząca od znajdujących się w jego wnętrzu unikatowych malowideł ściennych przedstawiających misteria dionizyjskie. Willa położona jest poza murami obronnymi, około 800 metrów na północny zachód od miasta.

Budynek istniał już w II wieku p.n.e. Początkowo jego konstrukcja była prosta, charakterystyczna dla typowego rzymskiego domostwa; z czasem rezydencję kilkukrotnie przebudowano, rozbudowano i dodano do niej jednopiętrową nadbudowę. Pierwotne wejście do domu znajdowało się po przeciwnej stronie niż dzisiejsze i było na tyle szerokie, że mogły nim przejeżdżać wozy. Po trzęsieniu ziemi z 62 roku nowi właściciele domostwa zaczęli przekształcać je w gospodarstwo rolne.

Bogate dekoracje ścienne pomieszczeń na parterze wykonane zostały w II stylu pompejańskim. Wyjątek stanowi tablinum, ozdobione wykonanymi w III stylu miniaturami egipskimi na czarnym tle. Część dekoracji to kompozycje architektoniczne, w dwuniszowej sypialni składające się z arkadowych portyków, portalu, ram z konsolami i środkowej arkady z widokiem okrągłej świątyni. Oecus ozdobione jest kolumnadą z festonami.

Sale przylegające do atrium ozdobiono malowidłami przedstawiającymi kompozycje figuralne. Jedną z nich ozdobiono freskiem długim na 17 m i wysokim na 3 m, ukazującym 29 postaci biorących udział w misteriach dionizyjskich. Przypuszcza się, iż fresk ten został wykonany w I wieku p.n.e. przez jednego z malarzy kampańskich. Postać przedstawiająca matronę prowadzącą obrzęd to prawdopodobnie ówczesna właścicielka domostwa.^[7]

Ruiny rzymskich świątyń w Pompejach. Świątynia Apollina w Pompejach – rzymska świątynia znajdująca się w Pompejach.

Przylegająca do pompejańskiego forum świątynia nie była jednak z nim bezpośrednio związana – główne wejście znajdowało się przy ulicy Bramy Morskiej, na wprost bocznej ściany miejskiej bazyliki. Kult Apolla został wprowadzony w Pompejach przez Greków prawdopodobnie już w V wieku p.n.e. natomiast zachowane do dziś pozostałości sanktuarium pochodzą z II wieku p.n.e.

Pompejańska świątynia Apollina była typową świątynią typu italskiego, posadowioną na wysokim cokole z szerokimi schodami, z cellą poprzedzoną głębokim pronaosem. Przybytek otoczony był 24 kolumnami w porządku korynckim (zachowały się 2 z nich). Pronaos posiadał po cztery kolumny po bokach i sześć od frontu, z szerokim odstępem między dwiema środkowymi. W głębi celli znajdował się posąg bóstwa, zaś przy bocznym wyjściu mieściła się stróżówka. Na posadzce świątyni zachowała się inskrypcja w języku oskijskim, upamiętniająca jej restaurację dokonaną przez kwestora Campanusa.

Przed stopniami świątyni znajdowały się ołtarz oraz kolumna jońska z zegarem słonecznym. Cały okręg sakralny otoczony był portykiem z kolumnami w porządku jońskim podtrzymującymi dorycki fryz z tryglifami i metopami, którego tylną ścianę zdobiły malowidła o tematyce zaczerpniętej z Iliady. W portyku umiejscowione były zbiorniki na wodę lustralną oraz posągi bogów, z których zachowały się posąg Apollina i popiersie posągu Diany, przechowywane w zbiorach Muzeum Narodowego w Neapolu.^[8]

Na kulturę starożytnych Pompejów miało wpływ kilka nierodzimych społeczeństw. Według interpretacji historyków artefakty zachowane po wybuchu Wezuwiusza w 79 r. wskazują, że takie obce wpływy pochodziły głównie z greckich i hellenistycznych kultur wschodniej części Morza Śródziemnego, w tym z Egiptu. Wpływy greckie dotarły do Pompejów za pośrednictwem greckich kolonii w Magna Graecia, które powstały w VIII wieku p.n.e. Wpływy hellenistyczne wywodziły się z handlu rzymskiego, a następnie z podboju Egiptu w II wieku p.n.e.

W szczególności kultury te przyczyniły się do rozwoju sztuki, architektury i sfery religijnej Pompejów. Na przykład wpływy greckie można dostrzec w Mozaice Aleksandra, teatrach w kształcie podkowy i przyjęciu przez Pompeje greckiego panteonu bogów. Przykłady wpływów egipskich można znaleźć w mozaice nilowej, sztuce ogrodowej w willi Julii Felix i kulcie Izydy.^[11]

Budynek we Włoszech. Dom Lorejusza Tyburtynusa – ruiny jednego ze starożytnych domus w Pompejach. Budynek zwraca uwagę swoim dosyć nietypowym rozplanowaniem oraz przyległym do niego wielkim ogrodem. Odkryty przez archeologa V. Spinazzolę dom należał do zamożnej rodziny rzymskiej. O statusie społecznym właścicieli świadczy potężne wejście ze znajdującymi się przed nim dwiema ławami dla petentów. Po obydwu jego stronach ulokowano sklepy połączone przejściami z wnętrzem domu. Na wyższym piętrze nad pomieszczeniami sklepowymi znajdują się głębokie loggie, przez co front domu przypomina swoim wyglądem ateńskie Propyleje.

Bezpośrednio za wejściem znajduje się przestronne atrium, które pozostało niewykończone z powodu zniszczenia miasta przez wybuch Wezuwiusza w roku 79. Znajduje się w nim impluvium ozdobione dawniej trzema fontannami i otoczone żardinierami. Po prawej stronie atrium znajdowały się bogato zdobione freskami komnaty, których charakterystyczną cechą są namalowane na ścianie okna z widokami na fikcyjne pejzaże oraz tonda z postaciami ludzkimi. Na lewo od atrium ulokowano piec do wypalania glinianych naczyń, spiżarnię, kuchnię i szalet.

Tuż za atrium usytuowany jest perystyl, otoczony z prawej strony dwiema sypialniami z malowanymi na żółto ścianami oraz kapliczka ku czci Diany-Izydy. Kapliczka posiadała częściowo zachowany do dziś kasetonowy sufit. Jej front ozdobiono freskiem z wizerunkiem kąpiącej się Diany i pożeranego przez własne psy Aktejona. Na środkowej ścianie znajduje się nisza, w której dawniej znajdował się posążek bogini. Fresk na lewej ścianie przedstawia kapłana Izydy (być może właściciela domu), na prawej zaś personifikację lata. Na lewo od perystylu znajduje się triclinium, które ozdobiono freskami ze scenami z Iliady, zaś w górnym fryzie z mitu o Herkulesie.

Bezpośrednio za perystylem znajdowała się długa pergola z wodotryskami i rzeźbami, przecięta wzdłuż sztucznym stawem (w starożytności zarybionym). W głębi pergoli umieszczona jest fontanna w kształcie edikuli, z dwoma łożami biesiadnymi po bokach. Ściany wokół fontanny ozdobiono malowidłami z przedstawieniem Tysbe nad zwłokami Pyrama i Narcyza przeglądającego się w źródle. Pośrodku pergoli znajduje się kapliczka ku czci Diany z nimfeum.

Na tyłach domu, za pergolą, znajdował się jeden z największych i najbogatszych ogrodów w Pompejach. Przecina go długi kanał, ozdobiony dawniej licznymi wodotryskami i posągami. Wzdłuż niego rosły pergole, za którymi ciągnęły się donice na sezonowe kwiaty. W połowie długości kanału znajduje się monumentalna fontanna i świątynka. Na tyłach ogrodu umiejscowiono wyjście na ulicę w formie prothyronu.

Charakterystyczną cechą rezydencji Lorejusza Tyburtynusa jest fakt, iż nie zajmowała całego kwartału. Na części działki, po lewej stronie wejścia, wybudowano przyległy doń tzw. dom Augustała. Nad jego bramą wejściową zachowała się płaskorzeźba, przedstawiająca wieniec z liści dębowych między dwiema gałązkami wawrzynu.^[13]