Norwegia - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Park miejski z muzeum i rzeźbami. Park Frogner to park publiczny położony w dzielnicy West End w Oslo, w Norwegii. Park jest historyczną częścią Frogner Manor, a dwór znajduje się w południowej części parku i mieści się w nim Muzeum Oslo. Zarówno park, jak i cała gmina Frogner oraz Frognerseteren wywodzą swoje nazwy od nazwy Frogner Manor.

W parku Frognera znajduje się instalacja Vigelanda, stała instalacja rzeźbiarska stworzona przez Gustava Vigelanda w latach 1924-1943. Składa się ona z rzeźb oraz większych konstrukcji, takich jak mosty i fontanny. Instalacja nie jest osobnym parkiem, lecz nazwą rzeźb znajdujących się w większym Parku Frognera. Nieformalnie instalacja Vigelanda jest czasem nazywana "Parkiem Vigelanda" lub "Parkiem Rzeźb Vigelanda"; dyrektor Muzeum Oslo Lars Roede powiedział, że "Park Vigelanda" "tak naprawdę nie istnieje" i jest "nazwą dla turystów", w przeciwieństwie do "bardziej przyziemnej nazwy dla mieszkańców Oslo - Parku Frognera".

Park dworu Frogner był historycznie mniejszy i skupiony wokół dworu. W XVIII wieku został urządzony jako park barokowy przez właściciela, późniejszego generała Hansa Jacoba Scheela. W XIX wieku XIX-wieczny park romantyczny został założony przez ówczesnego właściciela, przemysłowca Benjamina Wegnera. Duża część posiadłości została sprzedana, aby umożliwić rozbudowę miasta w XIX wieku, a pozostała część została zakupiona przez gminę Christiania w 1896 roku i przekształcona w park publiczny. W 1914 r. odbyła się tam wystawa jubileuszowa, a w latach 20. XX w. powstała aranżacja rzeźb Vigelanda. Oprócz parku rzeźb, dworu i pobliskiego pawilonu, w parku znajdują się także Frognerbadet i Frogner Stadion. W centrum parku znajduje się staw Frogner.

Park Frogner jest największym parkiem w mieście i zajmuje powierzchnię 45 hektarów; instalacja rzeźbiarska jest największym na świecie parkiem rzeźb wykonanym przez jednego artystę. Park Frogner jest najpopularniejszą atrakcją turystyczną w Norwegii, którą co roku odwiedza od 1 do 2 milionów osób i która jest dostępna dla zwiedzających przez cały czas. Park Frogner i instalacja Vigeland zostały objęte ochroną na mocy ustawy o dziedzictwie kulturowym 13 lutego 2009 r. jako pierwszy park w Norwegii.^[1]

Nadbrzeżna twierdza i dawne więzienie. Twierdza Akershus – zamek zbudowany w celu obrony stolicy Norwegii - Oslo.

Nazwa Akershus powstała z połączenia Aker (nazwa okolicy, w której została założona) oraz hús (forteca, zamek). Pierwsze prace nad fortecą zaczęły się ok. 1290 r. po ataku w 1287 roku zbuntowanego norweskiego szlachcica Alva Erlingssona na Oslo, a zlecił je Haakon V Długonogi (Håkon V Magnusson). Pierwsza wzmianka na temat twierdzy pojawiła się w jednym z listów Haakona w 1300 r. Po raz pierwszy w bitwie twierdza została użyta w 1306 roku. Położona bezpośrednio nad morzem miała strategiczne znaczenie dla Oslo, a co za tym idzie dla Norwegii.

Przez stulecia twierdza służyła kolejnym władcom Norwegii. Po pożarze Oslo w 1624 r. król zjednoczonej Danii i Norwegii Chrystian IV Oldenburg zdecydował się odbudować miasto, leżące do tej pory nieco na wschód od fortecy, właśnie w jej pobliżu. Twierdza przetrwała wiele oblężeń, głównie szwedzkich (w tym oblężenie przez Karola XII) i nigdy nie została zdobyta przez wroga. W roku 1940, w czasie II wojny światowej twierdza była oblężona przez Niemców, ale nawet wtedy nie została zdobyta, tylko przekazana w wyniku kapitulacji. W czasie okupacji niemieckiej w twierdzy było więzienie. W 1945 odbyła się tu egzekucja Vidkuna Quislinga.

Dziś w twierdzy znajduje się szereg muzeów o charakterze militarnym. Akershus jest jedną z atrakcji turystycznych Oslo. Wstęp na teren twierdzy jest wolny przez cały rok. Na zamku znajduje się też mauzoleum norweskiej rodziny królewskiej.

Służbę wartowniczą w twierdzy pełni Gwardia Królewska (Hans Majestet Kongens Garde).^[2]

Muzeum z 3 statkami wikingów z IX wieku. Muzeum Łodzi Wikingów w Oslo – ekspozycja muzealna na Półwyspie Bygdøy w Oslo w Norwegii, będąca częścią Muzeum Historii Kultury w Oslo, prezentująca znalezione w wykopaliskach archeologicznych łodzie wikingów.

Muzeum wybudowano specjalnie na potrzeby udostępnienia łodzi wykopanych w kurhanach na południu Norwegii. Prezentowane są w nim trzy dębowe łodzie wraz ze znalezionymi w nich przedmiotami:

• łódź z Oseberg – najokazalsza z łodzi, z wysoko wzniesionymi dziobem i rufą ma 22 m długości i 5 m szerokości,
• łódź z Gokstad – większa i szersza: 25 m długości i 5 m szerokości,
• łódź z Tune – znacznie zniszczona, miała prawdopodobnie około 22 m długości i 4,35 m szerokości.

Stare nabrzeże z tradycyjnymi budynkami. Bryggen znane także jako Tyskebryggen – jest to szereg hanzeatyckich budynków handlowych w Bergen, Norwegia, które znajdują się od 1979 roku na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Ich nazwa ma to samo pochodzenie co flandryjskie miasto Brugia.

W 1360 roku Liga Hanzeatycka ustanowiła w Bergen Kantor, czyli placówkę handlową, która zaczęła się rozwijać wraz z rozwojem miasta jako ważne centrum wymiany handlowej. Wraz ze wzrostem handlu przybywało budynków w Bryggen.

Sześć budynków od strony północnej spłonęło w 1955 roku, a następnie zrekonstruowano je w 1970 roku.

Obecnie Bryggen pełni funkcje turystyczne, mieszczą się w nich m.in. sklepy z pamiątkami, restauracje, puby oraz muzea.^[4]

Punkt widokowy w Tromsø. Prestvannet lub Báhpajávri to małe jezioro w gminie Tromsø w okręgu Troms og Finnmark w Norwegii. Jezioro znajduje się w najwyższym punkcie środkowej części wyspy Tromsøya, w obrębie miasta Tromsø. Prestvannet zostało zbudowane jako zbiornik wodny w 1867 roku i pełniło tę rolę do 1921 roku. Od tego czasu jest wykorzystywany jako teren parkowy i rezerwat przyrody.

Obszar stawu został zachowany jako miejsce gniazdowania różnych ptaków. Staw i otaczający go obszar leśny stanowią ważny obszar przyrodniczy w okolicach Tromsø. Wokół stawu biegnie ścieżka powszechnie wykorzystywana do celów rekreacyjnych i sportowych, a także ścieżka przyrodnicza z tablicami informującymi o lokalnej przyrodzie. W zimie zamarznięty staw jest popularnym miejscem do jazdy na łyżwach.^[8]

Breiavatnet to małe jezioro w gminie Stavanger, w okręgu Rogaland, w Norwegii. Jezioro o powierzchni 0,031 km2 jest bardzo płytkie, ma zaledwie kilka stóp głębokości. Jezioro czerpie wodę ze strumienia Kannikbekken, który wypływa z jeziora Mosvatnet i przepływa przez miasto. W 1924 r. na środku jeziora zainstalowano ozdobną fontannę.

Jezioro leży w centrum miasta Stavanger, na granicy gmin Storhaug i Eiganes og Våland. Na północnym brzegu jeziora znajdują się Katedra Stavanger, Park Miejski i Szkoła Katedralna Stavanger. Dworzec kolejowy w Stavanger znajduje się na południowym brzegu jeziora.

Jezioro jest domem różnych ptaków, takich jak łabędzie, mewy, kaczki i wróble. W wodzie nie ma prawie żadnych ryb, a stara opowieść z okolicy mówi, że tylko dyrektor Szkoły Katedralnej w Stavanger ma prawo łowić ryby w Breiavatnet.^[15]

Whaler's Monument, znany również jako The Whaling Monument, to obrotowy pomnik z brązu znajdujący się przy porcie w Sandefjord, w Norwegii. Znajduje się on na końcu Jernbanealleen, głównej ulicy miasta.

Pomnik został wykonany przez norweskiego rzeźbiarza Knuta Steena, który wygrał konkurs, w którym wzięło udział ponad stu rzeźbiarzy. Zlecenie zostało przyznane Knutowi Steenowi w 1953 roku. Prace nad pomnikiem trwały siedem lat. Po raz pierwszy odsłonięto go w 1960 r. i stał się jednym z najbardziej znanych dzieł rzeźbiarskich tego artysty.

Przedstawia elegancką łódź rybacką uniesioną na płetwie wieloryba. Przedstawia cztery stylizowane postacie wielorybników z wiosłami w otwartej łodzi, z przygotowanymi harpunami i tryskającą wodą. Wykonana jest w stylu róży kompasowej i obraca się powoli. Centralne części są wykonane z brązu i ważą 26 ton. Dramatyczny efekt potęgują kolumny wodne w fontannie, które są regulowane na różnych wysokościach. W basenie znajduje się 128 podwodnych świateł. Wokół fontanny znajdują się granitowe płaskorzeźby stylizowane na współczesne wieloryby.

Koszty związane z projektem i budową rzeźby zostały przekazane miastu przez armatora i magnata wielorybniczego Larsa Christensena. Wcześniej konsul Christensen sfinansował również koszty związane z budową i rozwojem Muzeum Sandefjord.^[24]

Jugendstilsenteret to secesyjne centrum znajdujące się w centrum Ålesund, w Møre og Romsdal w Norwegii.

Jugendstilsenteret jest częścią Fundacji Dzielnicy Kulturalnej w Ålesund. Centrum secesyjne mieści się w dawnym secesyjnym budynku Apteki Łabędziej (Svaneapoteket i Ålesund). Sam budynek został zaprojektowany przez norweskiego architekta Hagbartha Martina Schytte-Berga (1860-1944) i zbudowany w latach 1905-1907. Był pierwszym zabytkiem secesyjnym/jugendstilowym w Ålesund (1984) i zawiera najlepiej zachowane wnętrze secesyjne w mieście. Jugendstilsenteret jest centrum interpretacyjnym, w którym prezentowane są zarówno nowoczesne wystawy multimedialne, jak i sztuka międzynarodowa. Secesyjne centrum zostało otwarte 6 czerwca 2003 r. przez królową Norwegii Sonję. Centrum zostało wybrane jako miejsce obchodów tysiąclecia dla okręgu Møre og Romsdal.^[25]

Muzeum historii w Sandefjord. Sandefjordmuseene to muzeum znajdujące się w Sandefjord w Norwegii. Poświęcone jest przemysłowi wielorybniczemu i jest jedynym wyspecjalizowanym muzeum na temat wielorybów i wielorybnictwa w Europie. Od 2009 roku muzeum jest stowarzyszone z Muzeum Vestfold. Jest to jedno z największych muzeów wielorybnictwa na świecie i jedyne w Europie muzeum poświęcone wielorybnictwu.

W Muzeum Wielorybnictwa w Sandefjord znajduje się pełnowymiarowa rekonstrukcja 21-metrowego wieloryba błękitnego, która wisi pod sufitem w jednej z galerii. Aktor Południowy stoi na Nabrzeżu Muzealnym i jest częścią muzeum. Jest to jedyny wielorybnik z epoki nowoczesnego wielorybnictwa, który nadal jest sprawny.

Od momentu otwarcia do 1994 r. muzeum odwiedziło ponad milion osób.^[26]

Wodospad w Norwegii. Tvindefossen to wodospad w gminie Voss, w okręgu Vestland, w Norwegii. Znajduje się on około 12 kilometrów na północ od wsi Vossevangen, wzdłuż europejskiej trasy E16 prowadzącej do Flåm.

Wielokaskadowy wodospad, o którym często mówi się, że ma 152 metry (499 stóp) wysokości, w rzeczywistości ma 116 metrów (381 stóp) i jest utworzony przez mały strumień Kroelvi, spływający po cofającym się klifie. Słynie z piękna. Autobusy czasami zatrzymują się, aby ludzie mogli ją podziwiać. Obraz został namalowany w 1830 r. przez Johana Christiana Dahla.

Ponadto pod koniec lat 90. woda w Tvindefossen zyskała reputację wody odmładzającej i przywracającej potencję seksualną, co sprawiło, że stała się jedną z najważniejszych naturalnych atrakcji turystycznych w zachodniej Norwegii - rocznie odwiedzało ją nawet 200 tys. osób z USA, Japonii i Rosji, które napełniały pojemniki wodą.

W pewnym momencie była to dziewiąta najczęściej odwiedzana atrakcja przyrodnicza w Norwegii - odwiedziło ją 272 000 osób.^[32]

Norweskie Muzeum Górnictwa znajduje się w Kongsberg w okręgu Viken w Norwegii.

Norweskie Muzeum Górnictwa dokumentuje historię dawnych Kopalni Srebra Kongsberg (Kongsberg Sølvverk). Muzeum zostało założone w 1938 roku, a otwarte dla zwiedzających w 1945 roku. Muzeum dokumentuje rozwój górnictwa w okresie, kiedy działały kopalnie srebra w Kongsbergu.

Już w XV wieku na tym terenie prowadzono wydobycie. Wydobywano wówczas rudę miedzi. Około roku 1540 znaleziono także rudę ołowiu zawierającą srebro. Złoża srebra w Kongsberg zostały po raz pierwszy odkryte w 1629 roku, a kopalnie działały do 1958 roku.

Dziedzictwo kulturowe pochodzi z XVIII w., ale przez cały okres działalności kopalni zachowały się ślady wydobycia. Zachował się dom kapitana górniczego, chałupy, stajnie, fundamenty koła wodnego, a także system akweduktów i zapór. W pobliżu wejścia do kopalni srebra znajdują się schrony, z których niegdyś korzystali górnicy. Budynki te zostały wzniesione w latach 1867-1874. Kolejka górnicza ciągnięta przez lokomotywy spalinowe zabiera zwiedzających 342 metry pod powierzchnię ziemi i 2,3 km w głąb góry. Wewnątrz dawnej kopalni można zwiedzać z przewodnikiem. Ciekawym urządzeniem jest winda górnicza zbudowana w 1881 roku.^[35]

Kościół w Lillehammer, Norwegia. Kościół klepkowy z Garmo – kościół klepkowy, znajdujący się obecnie w skansenie Maihaugen w norweskim mieście Lillehammer. Został wybudowany w miejscowości Garmo, w gminie Lom, w regionie Oppland.

Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z 1363 roku. Jednak został wybudowany przez Thorgeira z Garmo, zwanego Thorgeirem Starym, już około 1150 na miejscu wcześniejszej świątyni, wzniesionej w 1021 roku przez wikińskiego konstruktora. Według lokalnej tradycji, kościół miał stanowić dowód wdzięczności za nadanie Thorgeirowi na własność jeziora Tess przez króla Olafa II Świętego. We wnętrzu świątyni znajduje się wyposażenie pochodzące z XVII i XVIII wieku. Ambona pochodzi z Romsdal. Świątynia została rozmontowana w 1882 roku, gdy zakupił ją Anders Sandvig. Kościół został przeniesiony do powstającego skansenu Maihaugen w Lillehammer i tam ponownie złożony w latach 1920-1921.^[36]

Stadion w Drammen, Norwegia. Marienlyst Stadion – stadion piłkarski w Drammen, w Norwegii. Został otwarty w 1924 roku. Może pomieścić 8935 widzów, z czego 8040 miejsc jest zadaszonych. Swoje spotkania rozgrywają na nim piłkarze klubu Strømsgodset IF.

Stadion został wybudowany w latach 1923–1924, a na inaugurację zmierzyły się ze sobą reprezentacje miast Drammen i Kristiania. Na przełomie lat 1951 i 1952, w nieco ponad dwa miesiące nieopodal obiektu zorganizowano tymczasowy stadion do hokeja na lodzie, na którym rozegrano dwa spotkania turnieju hokejowego na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 1952. Od 1967 roku na Marienlyst Stadion swoje spotkania rozgrywają piłkarze klubu Strømsgodset IF. W latach 1971–1972 wybudowano nową, betonową trybunę wzdłuż boiska od strony południowo-wschodniej. W latach 90. XX wieku trybuna ta została zadaszona. W 1990 roku rozebrano drewnianą trybunę za bramką od strony północno-wschodniej. Powstała w jej miejscu nowa trybuna jest siedzibą najbardziej zagorzałych kibiców Strømsgodset IF. W latach 2001–2002 wybudowano nową trybunę główną (od strony północno-zachodniej). W 2015 roku otwarto nową trybunę za bramką od strony południowo-zachodniej, co nadało arenie jej obecny kształt. Murawa na stadionie pozostawała niewymieniana od otwarcia obiektu aż do 1996 roku, stąd wziął się przydomek stadionu – Gamle gress (stara murawa). Na przełomie lat 2007–2008 obiekt wyposażono w sztuczną murawę. Na obiekcie rozegrano finał Pucharu Norwegii w 1932 roku (16 października 1932: Fredrikstad FK – Ørn FK 6:1). Na stadionie jedno spotkanie towarzyskie rozegrała także reprezentacja Norwegii, 29 sierpnia 1984 roku z Polską (1:1). Obiekt był również jedną z aren Mistrzostw Europy U-19 w 2002 roku. Odbyły się na nim dwa spotkania fazy grupowej tego turnieju. Rekord frekwencji obiektu padł 28 września 1947 roku, kiedy Mjøndalen IF (którego stadion nie był jeszcze wówczas ukończony) podjął w spotkaniu półfinałowym Pucharu Norwegii drużynę Viking FK. Mecz obejrzało wówczas 17 300 widzów, a spotkanie zakończyło się remisem 1:1. W powtórzonym spotkaniu w Stavangerze Viking FK wygrał 3:2 i awansował do finału.^[37]

Memurubu to schronisko turystyczne w Norwegii, znajdujące się na końcu lub początku słynnego szlaku turystycznego Besseggen. Memurubu jest pierwotnie starym górskim pastwiskiem z 1872 roku, ale równie długo gościło turystów. Krowy nadal pasą się wokół schroniska turystycznego, które leży u ujścia rzeki Muru w dolinie Memurudalen. Po tym, jak w 1998 r. pożar zniszczył pierwotną chatę, została ona odbudowana. W nowym obiekcie jest kilka pokoi rodzinnych z prysznicami i łazienkami, ale większość ze 150 miejsc noclegowych znajduje się w pokojach dwu- lub czteroosobowych.

Memurubu było czwartym domkiem w Norwegii założonym przez Norweski Związek Turystyki Górskiej (DNT), ale obecnie jest własnością prywatną, choć członkowie DNT mogą liczyć na niższe ceny.

Domek produkuje własną ekologiczną energię elektryczną z generatora wodnego.

Wędrując szlakiem Besseggen, można dojść do Gjendesheim na wschodnim krańcu jeziora Gjende. Wędrując na zachód wzdłuż Gjende przez Bukkelægret, można dojść do Gjendebu na zachodnim krańcu Gjende. Z Memurubu, przez dolinę Memurudalen można również dotrzeć do góry Surtningssue.^[42]

Szczyt w Norwegii. Glittertind – szczyt w Górach Skandynawskich. Leży w Norwegii, w regionie Oppland. Należy do pasma Jotunheimen. Jest to drugi po Galdhøpiggen szczyt Norwegii.

Wysokość Glittertind ulega znacznym wahaniom w zależności od grubości pokrywającej jego wierzchołek czapy firnowej. W niektórych latach jest ona tak znaczna, że rzeczywista wysokość szczytu przekracza 2469 m n.p.m. (tj. wysokość Galdhøpiggen) i staje się on wówczas najwyższym szczytem Norwegii. Np. w latach 50. i 60. XX w. wysokość Glittertind określano nawet na 2481 m n.p.m.

Pierwszego wejścia dokonali Hans Sletten i Harald Nicolai Storm Wergeland w 1841 r. Pierwszym Polakiem na szczycie był prawdopodobnie Jakub Bujak, który samotnie na nartach wszedł w marcu 1931 r. na dwa najwyższe szczyty gór Skandynawii (Galdhøpiggen i Glittertind), a rok później opublikował opis tego sportowego przedsięwzięcia w książce pt. Na nartach przez Norwegię (Lwów, 1932).^[43]

Kościół Kongsberg to budynek i zbór Kościoła Norwegii znajdujący się w miejscowości Kongsberg w okręgu Viken w Norwegii.

Kościół w Kongsbergu, duży barokowy kościół, został zaprojektowany przez Joachima Andreasa Stukenbrocka, a jego budowa trwała od 1740 do 1761 roku. Ma prostą bryłę zewnętrzną i bogato zdobione rokokowe wnętrze. Kościół w Kongsbergu został zbudowany z cegły i zaprojektowany na planie krzyża. Inspiracją dla projektu kościoła był kościół Garnisons w Kopenhadze.

Praktycznie wszystkie elementy wyposażenia kościoła są drewniane, ale filary i powierzchnie zostały pokryte marmurem. Dzięki temu cały kościół ma chłodny, niebieski kolor. Po obu stronach ołtarza i ambony znajdują się filary, na których umieszczona jest empora organowa. Barokowe organy pochodzą z 1765 roku i zostały wykonane przez organmistrza Gottfrieda Heinricha Glogera. W latach pięćdziesiątych XIX wieku zostały odrestaurowane przez Paula Brantzega, a w 1932 roku przez Josefa Hilmara Jørgensena. W 1928 roku Tinius Olsen przekazał znaczną sumę na renowację organów, które zostały uszkodzone przez wodę pod koniec lat 80-tych XIX wieku. Chrzcielnica została wyrzeźbiona z marmuru wydobytego z Holmestrand w Vestfold. Żyrandole zostały wyprodukowane w Nøstetangen glassverk w Hokksund w drugiej połowie XVII wieku.

W sanktuarium znajdują się dekoracje sufitowe autorstwa Erica Gustava Tunmarcka. Autorem dekoracji i wystroju wnętrza kościoła był między innymi inżynier górniczy Michael Heltzen.^[44]

Øvrevoll Galoppbane jest jedynym w Norwegii torem wyścigowym z galopem

Znajduje się w Øvrevoll pomiędzy Østerås (na zachodzie), Jar (na południu) i Eiksmarka (na północy) w Bærum. Posiada zarówno tor trawiasty, jak i całoroczny. Został oficjalnie otwarty w 1932 roku przez króla Haakona VII i królową Maud.

Największym wydarzeniem roku jest Dzień Derby, który odbywa się w jedną niedzielę pod koniec sierpnia każdego roku. W Øvrevoll Galoppbane znajduje się trybuna z restauracją, a także restauracja Stallkroen po północnej stronie toru. Kawiarnia Sherryhaugen ma dobry widok na padok.

Pod koniec lat 80. pojawiły się plany wybudowania w pobliżu toru hotelu i centrum handlowego, co miałoby zwiększyć ruch na torze wyścigowym. Plany te zostały odrzucone przez władze lokalne. W ramach protestu rozważano przeniesienie całego toru wyścigowego do wiejskiego Lier, ale do tego nie doszło, częściowo dlatego, że Norsk Rikstoto nie miało na to środków finansowych. W 1990 roku właściciele ogłosili plany pozostania w Øvrevoll, ale rozbudowy poprzez budowę pola golfowego.^[46]

Muzeum Borgarsyssel to muzeum znajdujące się w Sarpsborg w okręgu Viken w Norwegii. Nazwa muzeum pochodzi od Borgarsysla, staronordyjskiej nazwy okręgu Østfold.

Została założona w 1921 r. i dokumentuje historię kultury Østfold od czasów średniowiecza. Kolekcja na wolnym powietrzu obejmuje około dwudziestu zabytkowych budynków. Mikołaja, który został zbudowany za panowania króla Øysteina (1103-1123). Kaplica Olafa została zbudowana w Muzeum Borgarsyssel jako sala wystawowa z okazji Jubileuszu Świętego Olafa (Olavsjubileet) w 1930 r.

Od 1947 roku Muzeum Borgarsyssel jest głównym muzeum okręgowym Østfold. Od 1 stycznia 2006 roku jest ono częścią Muzeum Østfold (Østfoldmuseet), które koordynuje działalność wszystkich muzeów w okręgu.^[48]