Rawenna - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Kolorowe mozaiki w kościele z VI wieku. Bazylika św. Witalisa, wł. Basilica di San Vitale – jeden z zabytków Rawenny i ważniejszych przykładów sztuki bizantyjskiej w Europie zachodniej. San Vitale, ku czci św. Witalisa, męczennika, znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Budowę kościoła rozpoczęto w czasach Teodoryka Wielkiego, w roku 527 i ukończono w roku 548, za panowania cesarza Justyniana. Architekt nie jest znany. Budowla jest znana z najlepiej zachowanych poza Konstantynopolem bizantyjskich mozaik, sponsorowana ponoć przez greckiego bankiera. Całkowity koszt budowy wynosił ponad 26 000 sztuk złota. Prawdziwym fundatorem był prawdopodobnie cesarz bizantyjski Justynian Wielki, który poprzez budowę świątyni chciał podkreślić potęgę państwa.

Kościół, w przeciwieństwie do typowej bazyliki, został wzniesiony na planie ośmioboku z niszami, otaczanego przez również ośmioboczne obejście z emporami i wydzielonym prezbiterium, do którego przylegają dwie kaplice: prothesis i diaconicon, typowe dla świątyń bizantyjskich. Narteks dostawiony jest ukośnie do budowli, flankują go dwie wieżyczki ze schodami.

Wnętrze jest bogato dekorowane mozaikami. Nad kolumnadą w nawie głównej znajdują się freski ze scenami ze Starego Testamentu: historia Abrahama, Melchizedeka, scena ofiary z Izaaka, życie Mojżesza, Jeremiasza, Izajasza oraz historia Abla i Kaina. Ponadto wnętrze jest ozdobione 15 medalionami-mozaikami, przedstawiającymi Jezusa, apostołów oraz św. Gerwazego.

Na ścianach apsydy znajdują się dwie słynne mozaiki, ukończone w roku 548, które przedstawiają cesarza Justyniana, ubranego w purpurowy płaszcz ze złotą aureolą, stojącego w otoczeniu biskupa Maksymiana i gwardii. Po drugiej stronie znajduje się cesarzowa Teodora w bogatym stroju, otoczona służbą.

Na kościele San Vitale wzorowano karolińską kaplicę w Akwizgranie (zob. Katedra w Akwizgranie oraz Kaplica pałacowa w Akwizgranie).^[1]

Kaplica z V wieku z kolorowymi mozaikami. Mauzoleum Galli Placydii – zabytek architektury rzymskiej zdobiony mozaikami, znajdujący się w Rawennie. Jest jedną z ośmiu raweńskich budowli, wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zdaniem ekspertów UNESCO jest to najwcześniejszy i najlepiej zachowany z wszystkich zabytków mozaik i równocześnie jeden z najdoskonalszych artystycznie.

Mauzoleum zostało ufundowane jako kaplica przy dziś nieistniejącym kościele św. Krzyża. Jest budowlą grobową Galli Placydii, córki Teodozjusza I Wielkiego, powstałą w 1 połowie V wieku. Budynek zbudowany z cegły ma plan krzyża greckiego, o surowym wyglądzie. Jedynym urozmaiceniem ścian są ślepe arkady. Na każdej ze ścian znajdują się wąskie okna zamknięta półprzejrzystym kamieniem.

We wnętrzu kopuła zdobiona jest niebieską mozaiką ze złotym krzyżem, gwiazdami oraz symbolami ewangelistów. Na ścianach znajdujących się poniżej przedstawionych jest ośmiu apostołów oraz pijące gołębie. Woda, z której piją ptaki, to woda życia, odnosząca się do życia wiecznego (Kto zaś będzie pił wodę, którą Ja mu dam, nie będzie pragnął na wieki, lecz woda, którą Ja mu dam, stanie się w nim źródłem wody wytryskającej ku życiu wiecznemu J 4,14). Jeszcze niżej, w lunetach pod łukami, znajduje się wizerunek Dobrego Pasterza (nad drzwiami) oraz świętego Wawrzyńca (naprzeciw). Wawrzyniec niesie krzyż i zbliża się do rozżarzonego rusztu, na którym poniósł męczeńską śmierć. Z lewej strony stoi biblioteczka świętego z księgami czterech Ewangelii, które powinny wystarczyć gorliwemu wyznawcy Chrystusa za całą literaturę.

Oprócz przedstawień figuralnych, w mauzoleum znajdują się także mozaiki zoomorficzne, roślinne i ornamentalne.^[2]

Kolorowe mozaiki w kościele z VI w.. Sant’Apollinare in Classe – bazylika znajdująca się w porcie Rawenny, około 8 km od centrum miasta. Jeden z wczesnochrześcijańskich zabytków, wpisany w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO, zaliczany do sztuki okresu bizantyńskiego.

Kościół został konsekrowany w 549 przez biskupa Maksymiana. Jest to trójnawowa bazylika z apsydą, dekorowaną mozaikami. Z połowy VI wieku pochodzą mozaiki na sklepieniu apsydy oraz na większej części łuku tęczowego. Mozaiki znajdujące się między oknami oraz w dolnej części arkady są późniejsze.

Mozaika na sklepieniu apsydy prezentuje bogatą ikonografię. W centrum przedstawiony jest na tle rozgwieżdżonego nieba krzyż w typie crux gemmata, z głową Chrystusa na przecięciu ramion. Trzy owieczki uosabiają Piotra, Jana i Jakuba, uczestniczących w Przemienieniu Pańskim na górze Tabor. Powyżej spomiędzy chmur wychyla się ręka Boga, a po bokach stoją Mojżesz i Eliasz. Poniżej znajduje się w pozie oranta św. Apolinary – patron kościoła i pierwszy biskup Rawenny. Jego identyfikację umożliwia inskrypcja: SANCTUS APOLENARIS. Dwanaście owieczek symbolizuje dwunastu apostołów.

Mozaika na łuku także przedstawia owieczki, ale wychodzące z Jerozolimy i Betlejem. W szczycie łuku ukazano Chrystusa oraz symbole ewangelistów, a u dołu archaniołów z VII wieku: Michała i Gabriela.

Między oknami apsydy stoją biskupi: Ursycyn, Ursus, św. Sewer i Eklezjusz.^[3]

Baptysterium z bizantyjskimi mozaikami. Baptysterium Ortodoksów – baptysterium w Rawennie. Jedno z najlepiej zachowanych baptysteriów zbudowanych w V w. i jednocześnie najstarszy zabytek Rawenny. Od 1996 r. jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Nazwa „Baptysterium Ortodoksów” powstała w celu odróżnienia obiektu od pełniącego takie same funkcje „Baptysterium ariańskiego”, wzniesionego w Rawennie przez króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego. Obydwa obiekty, funkcjonujące w tym samym czasie, potwierdzają współistnienie w Rawennie dwóch różnych społeczności chrześcijańskich.

Baptysterium powstało z przebudowanej łaźni rzymskiej. Prace rozpoczęto z polecenia biskupa Ursusa pod koniec IV wieku, końcowy kształt uzyskało w II poł. V w. w czasach biskupa Neona. Powstawało jako aneks do wielkiej bazyliki, zniszczonej w 1734 r. Ośmioboczną, ceglaną budowlę, założoną na planie centralnym i nakrytą niskim dachem namiotowym krytym dachówką oświetla osiem okien. Posadzka baptysterium znajduje się obecnie ok. 3 m poniżej poziomu gruntu, co znacząco zmienia aspekt wizualny budowli.

We wnętrzu centralną część budowli zajmuje wielki basen chrzcielny (piscina), w którym dokonywano chrztu przez zanurzenie całej postaci. W pasie nisz okiennych biegnie ciąg arkad ozdobionymi płaskorzeźbami, na których przedstawiono postacie 16 proroków. Sklepienia nad niszami zdobi stiukowa dekoracja złożona z różnych motywów roślinnych i zoomorficznych. Na kopule znajduje się mozaika z II połowy V w. której centralną część zdobi przedstawienie Chrztu Jezusa w Jordanie. Wokół środkowego obrazu przedstawiono wizerunki 12 apostołów. Najniższy krąg stanowią wyobrażenia symboliczne: występujące na przemian ołtarz z otwartą księgą oraz tron, na którym spoczywa krzyż, tzw. Etimasia.^[4]

Okrągły gotycki grobowiec z VI w.. Mauzoleum Teodoryka w Rawennie – mauzoleum króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego w Rawennie, w północno-wschodnich Włoszech.

Znajduje się w odległości niespełna 1,5 km na północny wschód od centrum starego miasta (Piazza del Popolo) w Rawennie. Jego budowę podjęto jeszcze za życia samego króla, zapewne z jego polecenia. Jeszcze za życia władcy, ok. 515 r. sprowadzono do Rawenny z Istrii potężny, wstępnie obrobiony blok wapienia o objętości ok. 360 m³. Już na miejscu budowy wykonano z niego sklepioną wewnątrz kopułę o średnicy 10,88 m, wysokości 3,06 m i grubości ścian ok. 0,8 m. Gotowa kopuła ma masę 276 ton. W celu podniesienia tak wielkiej masy, dookoła kopuły, wzdłuż jej krawędzi, wykonano 12 wykutych w jej materiale strzemion. Gotową kopułę ok. 520 r. uniesiono na linach przy pomocy systemu ustawionych wokół niej drewnianych dźwigów ok. 20-metrowej wysokości, po czym pod nią – z dużych ciosów kamiennych, przywiezionych tu również z Istrii – rozpoczęto ok. 520 r. wznoszenie budowli. Budowę ukończono być może dopiero w 526 r. po śmierci Teodoryka.

W dolnej części, wewnątrz budowli w kształcie dziesięcioboku, znajduje się pomieszczenie rozwiązane na planie krzyża greckiego. W części wschodniej umieszczono sarkofag, na który zaadaptowano antyczną wannę wykonaną z czerwonego porfiru. Prawdopodobnie w nim złożono ciało Teodoryka, usunięte w czasach dominacji bizantyjskiej. Nad parterem zbudowano wyższą kondygnację na planie koła, w której umieszczono kaplicę. Kaplicę oświetla 11 okienek (jedno z nich w kształcie krzyża maltańskiego). Całość nakryto wspomnianą kopułą z jednego bloku wapienia. Możliwe, że taka forma przekrycia nawiązuje do tradycji germańskich, w których dolmeny nakrywano ogromnymi, umieszczonymi w pozycji poziomej głazami. Istnieją także hipotezy sugerujące upadek sztuki budowania i brak umiejętności wykonania kopuły w innej technologii. Inną germańską cechą tej budowli jest zastosowany ornament cęgowy jako fryz poniżej kopuły. Kolejną – materiał użyty do budowy – kamień, podczas gdy wszystkie pozostałe budowle w Rawennie tych czasów zbudowano z cegły. Dolną część budowli zdobią nisze zamknięte arkadami a część górną płytkie, podwójne nisze.^[5]

VI-wieczna bazylika z mozaikami. Sant’Apollinare Nuovo – bazylika znajdująca się w Rawennie. Jeden z wczesnochrześcijańskich zabytków, zaliczany także do okresu bizantyńskiego, wpisany w 1996 na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Kościół został wybudowany na początku VI wieku przez króla Ostrogotów Teodoryka jako kaplica pałacowa, przeznaczona dla arian. Po zdobyciu Rawenny w 540 roku przez Bizantyńczyków, za Justyniana Wielkiego, kościół w 561 roku został ponownie konsekrowany i przekazany katolikom. Nadano mu wówczas wezwanie św. Marcina z Tours i częściowo zmieniono wystrój wnętrza. Wezwanie św. Apolinarego bazylika otrzymała dopiero w IX wieku, gdy sprowadzono do niej z bazyliki Sant’Apollinare in Classe relikwie tego świętego. Od niego pochodzi nazwa budowli: nowa bazylika św. Apolinarego (starszą był Sant’Apollinare in Classe).

Kościół jest ceglany i ma formę trójnawowej bazyliki. We wnętrzu ściany boczne dekorowane są mozaikami składającymi się z trzech pasów przedstawień. W górnym ukazano sceny z Nowego Testamentu: cuda Jezusa i jego mękę. Poniżej, między oknami, apostołów i proroków. Pas dolny pierwotnie ukazywał dwa orszaki dworskie – orszak króla Teodoryka, opuszczającego swój pałac i zmierzający ku Chrystusowi oraz orszak królowej, która wychodzi z portu Classe i zmierza ku Maryi z Dzieciątkiem. Ten drugi dodatkowo poprzedzają Trzej Królowie. Te dwa najniższe ciągi scen zostały przerobione w VI wieku tak, iż obecnie ukazują dwie procesje – męczenników i męczennic. Podczas tej modyfikacji, zapewne omyłkowo, z mozaiki z pałacem Teodoryka niezbyt dokładnie usunięto wizerunki orantów, pozostawiając ich dłonie.^[10]

Muzeum Arcybiskupie znajduje się w Rawennie, we Włoszech, obok Chrzcielnicy Neonów i za Katedrą w Rawennie. W muzeum zachowały się relikty wczesnochrześcijańskiej Rawenny, w tym fragmenty mozaiki z pierwszego kościoła katedralnego oraz kaplica Sant'Andrea, pochodząca z okresu gotyku.

W głównym pomieszczeniu, po wejściu do środka, znajdują się lapidarne inskrypcje HIC REQUIESCIT IN PACE VIR SBL SEDA IGNUCUS ("Tu spoczywa w pokoju ten wybitny człowiek Seda Eunuch"), CUBICULARIUS, czyli "Szambelan" Teodoryka Wielkiego, pochowany w 541 r. n.e. Pod nim, przy oknie, znajduje się relikwiarz świętych męczenników Kwirycjusza i Julii, których szczątki przewieziono z Tarsu, miejsca narodzin św. Pawła, do Auxerre, a stamtąd do Rawenny. Pawła do Auxerre i z powrotem do Rawenny. Przedstawienia na czterech ścianach nawiązują do tematu darowizny: Galla Placidia umieściła go w kościele San Giovanni Battista (nie mylić z kościołem Evangelista). Są to: Piotr, a obok niego Paweł; Daniel w jaskini lwów, a prorok Habakuk ofiarowuje mu bochenek i ryby; Trzej Mądrzy Królowie przynoszący swoje dary Dzieciątku; Kobiety siedzące poniżej przy Jego pustym grobie.

Marmurowa rozeta na ścianie frontowej to kalendarz paschalny z VI wieku. Jego celem było ustalenie ruchomego święta Wielkanocy w taki sposób, aby można je było obchodzić w całym chrześcijaństwie tego samego dnia - co nie było łatwe, gdy Wschód i Zachód używały różnych kalendarzy: Kościół Wschodni posługiwał się hebrajskim kalendarzem księżycowym, podczas gdy Kościół Zachodni podążał za cyklem słonecznym. Mimo dekretów Soboru Nicejskiego z 325 r. n.e. i tablic Teofila, w tej kwestii, jak i we wszystkich innych sprawach wiary, ludzie kierowali się własnymi przekonaniami. Kalendarz ten jest zgodny ze wschodnim cyklem księżycowym: LV na zewnętrznym brzegu, po którym następuje AN, wskazuje fazę 19-letniego cyklu; data Wielkanocy jest wpisana w każdą powtarzającą się fazę od 532 r. n.e. do 626 r. n.e.

Mozaiki to nieliczne fragmenty, jakie zachowały się w absydzie pierwszego kościoła: nie są to oryginały rzymskie, lecz z początku XII wieku. Najpiękniejsza i nienaruszona jest Madonna modląca się na sposób wschodni; inne fragmenty dają pewne wyobrażenie o jej kompozycji - życie świętego Apolinarego, patrona i ewangelizatora Rawenny; sceny Zmartwychwstania; święci Piotr i Paweł. Po wejściu do pomieszczenia po prawej stronie znajduje się mała stela przedstawiająca Chrystusa Dobrego Pasterza przy drzewie: jest to płyta nagrobna Antyfona, który zmarł w wieku 17 lat, 5 miesięcy i 12 dni, na przełomie II i III w., na długo przed Edyktem Tolerancji, a więc jest to najwcześniejsza wzmianka o chrześcijanach w Rawennie. Czerwony porfirianin (wyciągający lub chowający miecz?), bez głowy, bez rąk i bez nóg, może być cesarzem Teodozjuszem. Przypomina to posąg Tetrarchów przed Pałacem Dożów w Wenecji, chwytających się władzy.

Klejnotem kolekcji jest katedra z kości słoniowej, siedziba biskupa z czasów bizantyjskich (VI w.), uważana za jedno z najwspanialszych dzieł rzeźbiarskich z kości słoniowej w sztuce zachodniej. Znajduje się ona w wieży Porta Salustra, rzymskiej bramie, która strzegła południowego wejścia wzdłuż Cardis. Jest dziełem różnych rąk i nawet jeśli pominąć brakujące panele, nadal pozostaje widocznym arcydziełem: Jana Chrzciciela z postaciami Ewangelistów i fryzem przedstawiającym pawie, lwy, kozy i jelenie wśród winorośli, jest szczególnie fascynująca; oparcie przedstawia sceny z narodzin Chrystusa, w tym Maryję udowadniającą swoje dziewictwo przez zanurzenie; po drugiej stronie cuda Chrystusa, Jego chrzest i wjazd do Jerozolimy; podłokietniki przedstawiają starotestamentowe życie Józefa, czytane od lewej do prawej (dla siedzącego).^[11]

Teatro Comunale Alighieri to teatr operowy znajdujący się przy Via Mariani 2 w Rawennie we Włoszech, zaprojektowany przez weneckich architektów, Tommaso Meduna i jego brata, Giambattista, którzy zaprojektowali drugi teatr La Fenice po pożarze w 1836 roku. Nowy Teatro Comunale Alighieri został otwarty 15 maja 1852 roku przedstawieniem Robert le diable Meyerbeera, a następnie Medeą Giovanniego Paciniego.

Obecnie w sezonie, który trwa od listopada do kwietnia, oferuje program składający się z maksymalnie sześciu oper.

Przez około 125 lat od 1723 r. Rawenna miała jeden główny teatr operowy - Teatro Comunitativo, położony poza centrum miasta. Posiadał on bogato zdobioną, barokową widownię w kształcie litery U z 97 lożami na czterech poziomach. W ciągu 50 lat po 1802 r. wystawiono w nim 170 oper, w tym 24 Rossiniego, 22 Donizettiego i 10 Verdiego. W latach 30. i 40. XIX w. okazało się, że sala jest niewystarczająca, i zaczęto planować budowę nowego teatru w samym sercu miasta; kamień węgielny pod budowę nowego teatru położono w 1840 r.

Nowy Teatro Comunale, którego budowa trwała do 1852 roku, został nazwany na cześć słynnego poety Dantego Alighieriego, który został wygnany z Florencji, a ostatnie cztery lata życia spędził w Rawennie. Zewnętrzna bryła Alighieri, odzwierciedlająca styl braci weneckich, jest neoklasycystyczna, z czterema kolumnami jonowymi i portykiem z posągami czterech muz. Audytorium, składające się ze 118 lóż na czterech poziomach oraz galerii, zostało zbudowane w tradycyjnym kształcie podkowy i posiada 830 miejsc siedzących.

Jak przystało na jego pozycję głównego kompozytora operowego tamtych czasów, opery Giuseppe Verdiego dominowały w nowym teatrze przez pierwsze pięćdziesiąt lat jego istnienia; spośród dzieł innych kompozytorów tylko opery Donizettiego pojawiały się regularnie do 1870 roku, a opery Belliniego zniknęły po 1866 roku. Francuska wielka opera przetrwała jednak aż do XX wieku.

Od momentu powstania w 1990 roku coroczny festiwal w Rawennie, organizowany na przełomie czerwca i lipca, prezentował bardzo zróżnicowany repertuar operowy w Alighieri. Wśród nich znalazły się rzadkie dzieła Salieriego, Aubera i Cherubiniego, a także rzadziej wykonywane opery wielu znanych kompozytorów XIX-wiecznych oraz dzieła bardziej popularne.^[13]

Bazylika San Francesco jest głównym kościołem w Rawennie. Został zbudowany w 450 r. przez biskupa Rawenny, Neona, i poświęcony świętym Piotrowi i Pawłowi. Później znany był również jako Kościół Apostołów. W drugiej połowie IX wieku i w ciągu X wieku wcześniejszy kościół został zburzony, aby zbudować większy i wysoką dzwonnicę, które przetrwały do dziś. Ten nowy kościół został poświęcony św. Piotrowi i nazwany San Pietro Maggiore. W 1261 r. przekazano go franciszkanom i ponownie poświęcono Franciszkowi z Asyżu.

W 1321 r. w kościele odbył się pogrzeb Dantego Alighieri, a jego szczątki spoczywają do dziś obok kościoła w Grobie Dantego. W latach 1500-1700 kościół był wielokrotnie odnawiany, dodawano barokowe ołtarze i dekoracje. Najważniejszą renowację przeprowadził Pietro Zumaglini w 1793 roku. Wkrótce potem Rawennę zajęli Francuzi i w 1810 r. klasztor został skasowany, a jego budynki skonfiskowane przez władze, natomiast kościół pozostał otwarty jako kościół parafialny, którym jest do dziś. W latach 1918-1921, w ramach przygotowań do obchodów 600-lecia śmierci Dantego, kościół został poddany gruntownej renowacji, w ramach której usunięto wszystkie barokowe dodatki i przywrócono mu pierwotny styl. Podczas obchodów rocznicy zorganizowano konkurs na nowy projekt wnętrza kościoła, oparty na najbardziej znanym dziele Dantego - Boskiej komedii. Konkurs wygrał Adolfo De Carolis, ale jego nagła śmierć uniemożliwiła realizację tego projektu. Krypta została odrestaurowana w latach 1926-1970, a w 1949 r. franciszkanie ponownie zajęli się kościołem. Zamiast do starych budynków klasztornych wprowadzili się do budynku naprzeciwko kościoła i nadal prowadzili go jako kościół parafialny.^[17]

San Giovanni Evangelista to kościół w Rawennie we Włoszech.

Został zbudowany w V w. n.e. przez rzymską księżniczkę Galla Placidię.

W średniowieczu benedyktyni przyłączyli do niego ważny klasztor. W XIV wieku zarówno kościół, jak i klasztor zostały odnowione w stylu gotyckim: z tej interwencji pozostał widoczny do dziś portal. W 1747 r. kościół został niemal całkowicie pozbawiony mozaik; zachowały się jedynie dwa fragmenty oryginalnej posadzki z V w., na której po raz pierwszy w historii chrześcijaństwa użyto krzyży haczykowatych. Inne fragmenty mozaik, znalezione pod bombami, należą do XIII-wiecznej posadzki i przedstawiają IV krucjatę. Dwa z czterech dzwonów pochodzą z 1208 r.

Budynek został poważnie zbombardowany podczas II wojny światowej, ale później odrestaurowano go.^[18]