Werona - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Opera w rzymskim amfiteatrze. Amfiteatr w Weronie, popularnie zwany Areną – starożytny rzymski amfiteatr znajdujący się we włoskiej Weronie, trzeci co do wielkości po Koloseum i amfiteatrze w Kapui. Jest nadal w użyciu i słynie na całym świecie z wystawianych tam występów operowych na dużą skalę. Jest to jedna z najlepiej zachowanych starożytnych budowli tego typu. Będzie miejscem ceremonii zamknięcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2026.

Budowla została wzniesiona w I wieku n.e. Początkowo leżała na zewnątrz murów miejskich, w obręb których została włączona dopiero w III wieku. Na arenie amfiteatru odbywały się walki gladiatorów oraz walki z dzikimi zwierzętami. Szacuje się, że widownia mogła pomieścić w starożytności do 30 tysięcy osób.

Zewnętrzne wymiary wzniesionej na planie elipsy budowli wynoszą 138,77×109,52 m, arena ma natomiast wymiary 73,68×44,43 m. Do wnętrza można było dostać się przez 64 oddzielne wejścia. Struktura nośna wykonana została z betonu i kamieni, natomiast zewnętrzną stronę murów wyłożono cegłą i miejscowym różowawym wapieniem. Do czasów współczesnych z amfiteatru zachowały się dwie kondygnacje wyłożonych tym „werońskim” kamieniem arkad, z 44 rzędami kamiennych siedzeń. Trzykondygnacyjny pierścień muru zewnętrznego zawalił się podczas trzęsienia ziemi w 1117 r. i do dziś zachował się wyłącznie jego niewielki fragment, zwany „skrzydłem” (ala). Pozostałe uszkodzenia naprawiono w następnym stuleciu, a obiekt znów zaczął pełnić rolę miejskiej areny. M.in. to tu w 1273 r. spłonęło na stosach 169 patarów – przedstawicieli heretyckiego ruchu z Sirmione.

Podobnie jak wiele innych budowli rzymskich, amfiteatr był po upadku cesarstwa traktowany jako źródło budulca, już w okresie renesansu podjęto jednak pierwsze starania o zabezpieczenie i konserwację zabytku. Wyróżnił się na tym polu w połowie XVI w. burmistrz miasta, Hieronim Marmoreus, którego wdzięczni senatorowie uhonorowali w 1569 r. okolicznościową tablicą pamiątkową.

Arena przyciągała uwagę wędrowców i pierwszych turystów, podróżujących po Italii w XVIII i XIX w. M.in. w 1786 r. podziwiał ją Johann Wolfgang von Goethe, który w dzienniku swej włoskiej podróży zapisał: Amfiteatr jest więc pierwszym znakomitym pomnikiem czasów starożytnych, który widzę; a jak świetnie zachowany!

W 1913 roku, dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Giuseppe Verdiego, w amfiteatrze wystawiona została Aida. Odtąd aż do dziś budowla pełni funkcję stałej sceny dla rozmaitych koncertów. M.in. w 1947 r. zadebiutowała tu słynna później śpiewaczka Maria Callas. Współcześnie na widowni może zmieścić się 15 tysięcy osób.^[1]

Zrekonstruowany most z 1350 roku. Most Scaligerów, nazywany także mostem Castelvecchio – warowny most znajdujący się na Adydze w Weronie.

Prowadzący do zamku Castelvecchio, został wzniesiony na zlecenie Cangrande II della Scala między 1354 a 1356 rokiem. Jego projektantem był przypuszczalnie Guglielmo Bevilacqua. Zbudowany z cegły most ma trzy przęsła, wsparte na masywnych filarach wieżowych. Największe z przęseł ma 48,70 metra rozpiętości, dwa mniejsze kolejno 27 i 24 m. Całkowita długość przeprawy wynosi 120 m, szerokość natomiast 6 m.

Budowla oryginalnie była czysto użytkowym obiektem o charakterze militarnym, czego świadectwem są wieńczące ją blanki. Na obydwu krańcach mostu znajdowały się dawniej wieże, z czego do czasów współczesnych przetrwała tylko jedna. Wieża na lewym brzegu rzeki została rozebrana przez Francuzów w 1802 roku.

Most został zniszczony pod koniec II wojny światowej – wysadzony 25 kwietnia 1945 roku przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. Odbudowano go w latach 1949–1951 z użyciem oryginalnych materiałów i technik budowlanych.^[3]

Teatr w Weronie, Włochy. Teatr rzymski w Weronie – starożytny teatr rzymski, znajdujący się we włoskiej Weronie.

Pochodząca z drugiej połowy I wieku p.n.e. budowla usytuowana jest na zboczu naturalnego wzgórza nad lewym brzegiem Adygi, w pobliżu mostu Ponte Pietra. Do czasów współczesnych przetrwała w złym stanie, zniszczona w przeciągu wieków przez powodzie, trzęsienia ziemi i działalność ludzką. Po upadku imperium rzymskiego ruiny teatru przykryte zostały ziemią, a na jego terenie stanęły liczne zabudowania. W 1830 roku włoski archeolog Andrea Monga zakupił teren teatru i rozpoczął wyburzanie znajdującej się nad nim zabudowy, stopniowo odsłaniając starożytne ruiny. Zapoczątkowane przez Mongę prace archeologiczne kontynuowano w XX wieku.

Teatr zajmował oryginalnie powierzchnię 123×153 m, z czego współcześnie odsłonięta jest część o wymiarach 109×138 m. Posiadał półkolistą widownię, o częściowo zrekonstruowanych współcześnie schodach. Fragmentarycznie zachowały się scena i paraskeniony oraz fragment zwieńczenia z lewej strony nad rzędami widowni, z loggią o marmurowych łukach. Niewiele pozostało natomiast z wychodzącej na rzekę monumentalnej ściany frontowej teatru. Na tyłach teatru znajduje się głęboki rów, oddzielający budynek od stoku wzgórza.

Od 1948 roku na scenie teatru ponownie odbywają się liczne imprezy, m.in. przedstawienia baletowe i koncerty muzyczne.^[11]

Pałac i Ogród Giusti znajdują się we wschodniej części Werony, we Włoszech, w niewielkiej odległości od Piazza Isolo i w pobliżu centrum miasta. Pałac został zbudowany w XVI wieku. Ogród jest uważany za jeden z najwspanialszych przykładów ogrodu włoskiego.

Pałac jest XVI-wieczną budowlą manierystyczną z wieżą dobudowaną w 1701 r.

Włoskie ogrody renesansowe zostały założone w 1580 r. i są uważane za jedne z najpiękniejszych ogrodów renesansowych w Europie. Stanowią wspaniały park tarasów wspinających się na wzgórze. Znajduje się w nich parter i labirynt z żywopłotu, a z tarasów roztacza się wspaniały widok na otaczający krajobraz. Początkowo zaprojektowano tylko dwa kwadratowe parterowe partery po prawej i lewej stronie cyprysowej drogi, a za prawym z nich labirynt, jak opisano w "Nürnbergische Hesperides" z 1714 roku. Kilka lat później po lewej stronie rozplanowano cztery dodatkowe partery kwiatowe, co można zobaczyć na mapie znajdującej się w Archiwum Państwowym w Weronie. O roślinach stosowanych w tym czasie w Giardino Giusti informuje książeczka Il paradiso de' Fiori Francesco Pony, a także szkice roślin autorstwa Pony zamieszczone w nowym wydaniu tej książki, Milano 2006. Obecny jednolity układ parterów ogrodowych pochodzi z początku XX wieku. Labirynt został zrekonstruowany po 1945 roku.

Rodzina Giusti, będąca właścicielem pałacu od XVI wieku, otrzymała od cesarza austro-węgierskiego pozwolenie na zmianę pierwotnej nazwy na "Giusti del Giardino" ze względu na znaczenie ogrodów.

W 2020 r. ogród nawiedziła silna burza, która poważnie uszkodziła rośliny i zabiła wiele drzew, w tym 600-letni cyprys Goethego. Od tego czasu ogród został wpisany na listę "7 najbardziej zagrożonych" obiektów dziedzictwa kulturowego Europa Nostra.^[13]

Obiekt historyczny w Werona, Włochy. Łuk Gawiuszów w Weronie – rzymski łuk triumfalny znajdujący się obok Castelvecchio w Weronie. Współczesna budowla jest wzniesioną w 1932 roku rekonstrukcją oryginalnego łuku, zniszczonego przez Francuzów w 1805 roku.

Wzniesiony na starożytnej drodze Via Postumia łuk powstał przypuszczalnie w pierwszej połowie I wieku. Jednoprzęsłowa, zwieńczona tympanonem budowla powstała na zlecenie wywodzącego się z Werony rodu Gawiuszów. W czterech niszach znajdujących się po bokach bramy umieszczone były posągi znakomitych przedstawicieli tej familii. Projektantem łuku był wyzwoleniec imieniem Witruwiusz, o czym zaświadcza inskrypcja o treści L Vitruvius L Cerdo Architectus.

W średniowieczu łuk włączono w obręb obwarowań miejskich. Jego architektura była podziwiana przez artystów renesansowych, wzorowany jest na nim m.in. ołtarz rodu Pindemonte w werońskim kościele Sant’Anastasia.

Oryginalny łuk został zburzony w 1805 roku przez Francuzów, aby zrobić miejsce dla przejeżdżających drogą transportów wojskowych. Zrekonstruowano go w 1932 roku na podstawie szkiców wykonanych przez Andrea Palladio. Nowa budowla znajduje się na placu nad brzegiem Adygi, niedaleko pierwotnej lokalizacji.^[14]

Dzieła sztuki w średniowiecznym zamku. Castelvecchio – średniowieczny zamek gotycki znajdujący się w Weronie.

Budowa usytuowanego nad brzegiem Adygi zamku została zapoczątkowana w 1354 roku przez Cangrande II della Scala. W jego obręb włączono część murów miejskich. Wraz z przechodzeniem w ciągu wieków władzy nad Weroną w ręce Viscontich, Wenecjan, Francuzów i Austriaków budowla poddawana była licznym przebudowom, zatracając swój pierwotny kształt architektoniczny. W latach 1923-1926 zamek poddano gruntownym pracom restauracyjnym, przywracając mu stylizowany na średniowieczny wygląd. Odtworzono wówczas m.in. rozebrane za czasów francuskich blanki i wieże. Obecnie na zamku mieści się muzeum.

Otoczony nieregularnymi murami obwodowymi zamek posiada masywny donżon oraz sześć mniejszych krytych wież. Wzdłuż blendowanej kurtyny biegnie fosa. Na zamkowym dziedzińcu znajduje się pochodzący z czasów napoleońskich niewielki fort, w którego fasadę podczas prac restauracyjnych z lat 1923-1926 wmurowano elementy architektoniczne pochodzące z rozbiórki dawnych domów werońskich.^[17]

Palazzo Barbieri to pałac w stylu neoklasycznym znajdujący się na Piazza Bra w centrum Werony; obecnie pełni funkcję ratusza miejskiego.

Pałac nosił pierwotnie nazwę Palazzo della Gran Guardia Nuova i mieścił personel związany z okupacyjnymi siłami armii austriackiej. Zaprojektował go Giuseppe Barbieri, a później nazwano go na jego cześć. Budowę rozpoczęto w 1836 r., a zakończono w 1848 r.

We wnętrzach znajduje się duże płótno (1595) autorstwa Felice Brusasorzi, przedstawiające zwycięstwo Werończyków nad Benacensi w roku 829. W pracowni pracowali lub współtworzyli ją także Alessandro Turchi, Pasquale Ottino i Sante Creara.

W ścianę przy wejściu został wmontowany XIV-wieczny fresk przedstawiający Ukrzyżowanie i Madonnę z prywatnego domu. W jednym z pomieszczeń znajdują się gobeliny z XVI wieku. Jeden z nich, zaprojektowany przez Paola Farinatiego, przedstawia zwycięstwo Werończyków nad Fryderykiem Barbarossą w 1164 roku. W pałacu znajdują się także obrazy autorstwa Carlo Ferrari i Eugenio Gignousa.^[18]

Zabytkowy odrestaurowany rzymski most łukowy. Ponte Pietra – most znajdujący się na Adydze w Weronie. Jest to jedyny zachowany z dwóch mostów z czasów rzymskich w mieście.

Most został zbudowany około 100 roku p.n.e. W starożytności nosił nazwę Pons Marmoreus. W okresie średniowiecza kilkukrotnie, w 1007, 1153, 1232 i 1239 roku, budowla była niszczona przez powodzie. W XIII wieku z inicjatywy Alberto I della Scala przy wejściu na most została dobudowana wieża strażnicza. Ze względu na liczne przebudowy i zniszczenia, jakie obiekt przeszedł w ciągu wieków, z oryginalnego mostu rzymskiego zachowały się tylko kamienne konstrukcje dwóch filarów na lewym brzegu Adygi. Pozostała część mostu, zbudowana z cegły, to elementy średniowieczne i wczesnonowożytne.

Most został zniszczony pod koniec II wojny światowej, wysadzony 25 kwietnia 1945 roku przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. Ocalało jedynie jedno przęsło na prawym brzegu rzeki. W latach 1957–1959 obiekt został pieczołowicie zrekonstruowany.^[20]

Misterny gotycki pomnik nagrobny. Grobowce Scaligerów to grupa pięciu gotyckich pomników pogrzebowych w Weronie, we Włoszech, upamiętniających rodzinę Scaligerów, która rządziła w Weronie od XIII do końca XIV wieku.

Grobowce znajdują się na dziedzińcu przed kościołem Santa Maria Antica, oddzielonym od ulicy murem z żelaznymi kratami. Zbudowane w stylu gotyckim, stanowią serię grobowców, w większości wolnostojących, otwartych konstrukcji przypominających tabernakulum, wznoszących się wysoko nad ziemią, z sarkofagiem zwieńczonym kunsztownym baldachimem, na szczycie którego znajduje się posąg zmarłego w zbroi. Według francuskiego historyka Georges'a Duby'ego są one jednym z najwybitniejszych przykładów sztuki gotyckiej.^[25]

Porta Leoni to starożytna brama rzymska w Weronie, w północnych Włoszech.

Brama została zbudowana w czasach Republiki Rzymskiej przez P. Valeriusa, Q. Caeciliusa, Q. Serviliusa i P. Corneliusa, a następnie przebudowana w czasach cesarskich. Była połączona z drogą, która prowadziła do Bolonii i Akwilei.

Pierwotna nazwa rzymska nie jest znana. W średniowieczu nazywano ją Porta San Fermo, ze względu na znajdujący się w pobliżu kościół, natomiast w renesansie była znana jako Arco di Valerio. Obecna nazwa wywodzi się od rzymskiego grobowca ozdobionego dwoma lwami (wł. leoni), obecnie przeniesionego w pobliże Ponte Navi.

Brama ma konstrukcję kwadratową, z podwójną fasadą i dwiema wieżami, które wychodziły na wieś. Obecnie widoczna jest tylko połowa wewnętrznej fasady, która w czasach cesarskich była pokryta białym kamieniem, oraz fundamenty. Wszystkie oryginalne zdobienia zaginęły. Dolna część jest podobna do Porta Borsari (również w Weronie), natomiast w górnej części znajduje się eksedra z powykręcanymi kolumnami.^[27]

Starożytne łukowate wejście do miasta. Porta Borsari – rzymska brama znajdująca się we włoskiej Weronie, na końcu dzisiejszej ulicy Corso Porta Borsari.

Pierwotna brama została wzniesiona w tym miejscu w czasach rzymskich, w l. 50-40 p.n.e. jako element wznoszonych wówczas murów obronnych antycznego miasta. Zbudowana z cegły, usytuowana była na zachodnim krańcu decumanus maximus. Stanowiła główne wejście do rzymskiego miasta od strony Via Postumia i nosiła wówczas nazwę Porta Jovia, od położonej w pobliżu świątyni Jowisza. Jej rozplanowanie i forma były prawie identyczne jak drugiej częściowo zachowanej rzymskiej bramy w Weronie, Porta Leoni. Posiadała centralną, prostokątną sień z dwiema fasadami, z których każda miała dwa bliźniacze otwory bramne, oraz system galerii na wyższych piętrach. Przy obu zewnętrznych narożnikach budynku bramnego wznosiły się dwa donżony, zbudowane na rzucie szesnastokątów foremnych o średnicy ok. 7,4 m. Prawdopodobnie podzielone były one na kondygnacje, które – połączone drewnianymi schodami – dawały dostęp do wyższych pięter całej budowli.

W drugiej poł. I w. n.e. brama ta, podobnie jak inne bramy miejskie Werony, otrzymała nowe fasady. Do ich budowy użyto białego kamienia wydobywanego w regionie Valpolicella. Wewnętrzna część bramy nie zachowała się do czasów współczesnych, pozostała jedynie zewnętrzna fasada, wybiegająca frontem na Corso Cavour.

Zachowana część bramy posiada dwuprzęsłową konstrukcję z dwoma łukami przelotowymi flankowanymi półkolumnami korynckimi, podtrzymującymi architraw zwieńczony tympanonem. Powyżej znajdują się dwa piętra, z których każde posiada po 6 otworów okiennych o różnorodnych obramieniach i zwieńczeniach. Na bramie wyryta jest inskrypcja z 265 roku, upamiętniająca prace renowacyjne przeprowadzone przez cesarza Galiena po niszczycielskim najeździe Alamanów na dolinę Padu.

Nazwa bramy pochodzi od łacińskiego słowa bursarii, oznaczającego rzymskich funkcjonariuszy celnych, pobierających cło od towarów wwożonych do miasta.^[29]

Santa Maria Antica to kościół rzymskokatolicki w Weronie, we Włoszech. Obecny kościół jest w stylu romańskim i pochodzi z 1185 roku, przebudowany po tym, jak trzęsienie ziemi w 1117 roku zniszczyło pierwotny budynek, który pochodził z końca okresu dominacji Lombardów w VII wieku. Jedyną pozostałością po budowli z VII wieku jest fragment czarno-białej mozaikowej posadzki.

Obecna budowla została poświęcona przez patriarchę Akwilei i pełniła funkcję prywatnej kaplicy rządzącej w Weronie rodziny Scaligeri, położonej obok ich rodzinnego cmentarza (miejsce XIII-wiecznych grobowców Scaliger). Kościół posiada niewielką dzwonnicę z tufu (z trzema barokowymi dzwonami) w stylu czysto romańskim, z oknami słupowymi i iglicą pokrytą cegłą. Około 1630 r. trójnawowe wnętrze zostało przebudowane w stylu barokowym, jednak renowacja przeprowadzona pod koniec XIX w. przywróciła pierwotne romańskie wnętrze, podzielone kolumnami z łukami "sesto rialzato" i z dachem "incavallature" wspartym na poprzecznych łukach, jak w bazylice św. Wewnątrz znajdują się dwie boczne absydy z tufu i cotto oraz centralna absyda z dwoma freskami z początku XIV wieku.

Na zewnątrz znajdują się naprzemienne pasma z tufu i cotto, z małymi oknami. Nad drzwiami bocznymi dominuje łuk Cangrande I della Scala, najsubtelniejszy, ale najbardziej monumentalny z łuków rodzinnych. W pobliżu kościoła odkryto cmentarz z pięćdziesięcioma pochówkami z XI w., z których część była ułożona w linii północ-południe, a część wschód-zachód.

W dzwonnicy znajdują się dwa dzwony odlane w XVII wieku i dzwoniące w systemie weroneskim.^[34]