Rzym - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Niezwykła starożytna rzymska arena gladiatorów. Koloseum, właściwie amfiteatr Flawiuszów – amfiteatr w Rzymie, wzniesiony w latach 70-72 do 80 n.e. przez Wespazjana i Tytusa – cesarzy z dynastii Flawiuszów.

Jest to duża, eliptyczna budowla o długości 188 m i szerokości 156 m, obwodzie 524 m, wysokości 48,5 m, z pojemną widownią, która mogła pomieścić od 45 do 50 tysięcy widzów; z galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrzenie porządków (najniższa kondygnacja w porządku toskańskim, druga w jońskim, trzecia w korynckim). Trzy niższe kondygnacje związane są z konstrukcyjnym układem arkad, czwarta, najwyższa została zaopatrzona tylko w małe okna. Od strony wewnętrznej budowla jest pięciokondygnacyjna. Cztery kondygnacje zbudowano jako układ pomieszczeń wydzielonych pomiędzy filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Umieszczono tam bufety, szatnie, natryski, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, korytarze. Wokół areny wzniesione było podium. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść (zachowały się oznaczenia wejść od nr XXIII do LIV), które zapewniały szybkie (przez ok. 6 minut) opuszczenie widowni przez widzów (jednak taką możliwość mieli tylko widzowie z dolnych i środkowych rzędów). Istniała też możliwość przykrycia całej widowni specjalną osłoną (velarium) w deszczowe lub bardzo słoneczne dni.

Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, naumachie, polowania na dzikie zwierzęta. Tradycja mówi, iż w Koloseum mordowano chrześcijan, co upamiętniono krzyżem wewnątrz budowli. Od połowy XVIII wieku Koloseum jest otoczone opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan, wcześniej pozyskiwano z niego bloki kamienne jako materiał budowlany. Nazwa Koloseum została nadana we wczesnym średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego (gr. „kolossos”) posągu Nerona przedstawionego jako Apollo.

W 445 zostało poważnie uszkodzone przez trzęsienie ziemi.

W 528 odbyły się tu ostatnie igrzyska.

Pod koniec VI wieku wewnątrz amfiteatru wybudowano mały kościół, arenę przekształcono w cmentarz.

Około 1200 rodzina Frangipani przejęła Koloseum i ufortyfikowała je, używając jako zamku.

W 1349 w wyniku trzęsienia ziemi zawaliła się zewnętrzna część południowej ściany.

W 1744 zostało ogłoszone miejscem męczeństwa chrześcijan. Zaprzestano eksploatować go w roli kamieniołomu.

Od II poł. XVIII wieku w Wielki Piątek odbywa się tutaj droga krzyżowa pod przewodnictwem papieża.

7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z siedmiu nowych cudów świata.^[1]

Największa bazylika chrześcijańska. Bazylika Świętego Piotra na Watykanie – rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim, zbudowana w latach 1506–1626, na miejscu starszej bazyliki wczesnochrześcijańskiej, fundacji cesarza Konstantyna Wielkiego, jedna z czterech bazylik większych Rzymu oraz jedna z wielu bazylik papieskich, sanktuarium, jeden z najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych.

Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu pochówku św. Piotra, uznawanego przez katolików za pierwszego papieża – jego grób leży pod głównym ołtarzem. Świątynia jest nekropolią papieży, w tym świętych m.in. Leona Wielkiego, Leona III, Grzegorza Wielkiego, Piusa X, Jana XXIII i Jana Pawła II. Miejsce obrad dwóch ostatnich soborów Kościoła katolickiego – Watykańskiego I i Watykańskiego II.

Czołowe dzieło architektury renesansu i baroku, z bardzo bogatym wystrojem wnętrza, gdzie znalazły się również zabytki pochodzące z dawnej konstantyńskiej bazyliki zbudowanej w tym miejscu (m.in. brązowa figura św. Piotra Arnolfa di Cambio). W okresie nowożytnym swoje dzieła sztuki wykonali tu Michał Anioł (Pieta Watykańska), Gianlorenzo Bernini (m.in. ołtarz świętego Piotra z baldachimem, Cathedra Petri, nagrobki papieży Aleksandra VII i Urbana VIII, figura św. Longinusa), Alessandro Algardi, Antonio Canova, Bertel Thorvaldsen.

Bazylika watykańska jest drugim co do wielkości kościołem na świecie (powierzchnia 23 000 m²; większą świątynią jest tylko bazylika Matki Bożej Królowej Pokoju w Jamusukro o powierzchni 30 000 m²) i jednym z najważniejszych świętych miejsc katolicyzmu. Usytuowana jest przy placu Świętego Piotra, do którego prowadzi z centrum Rzymu Via della Conciliazione.^[2]

Rzymski kościół z historycznymi grobowcami. Panteon w Rzymie – okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez cesarza Hadriana w roku 125 na miejscu wcześniejszej z 27 r. p.n.e. zniszczonej w pożarze w 64 r. n.e.

Budową gmachu kierował Apollodoros, zesłany, po czym prawdopodobnie stracony później przez cesarza. Panteon poświęcony był bóstwom planetarnym oraz ówcześnie panującemu cesarzowi, a od VII wieku Panteon jest użytkowany jako katolicki kościół pw. Santa Maria ad Martyres (pol. Najświętszej Marii Panny od Męczenników).

Jest jedną z najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu. 42-metrowa kopuła Santa Maria del Fiore Filippo Bruneleschiego we Florencji została wybudowana na wzór tej z Rzymu. Na panteonie wzorowany jest także warszawski kościół św. Aleksandra przy placu Trzech Krzyży.^[9]

Apartamenty Borgiów to zespół pomieszczeń w Pałacu Apostolskim w Watykanie, zaadaptowany do osobistego użytku przez papieża Aleksandra VI. Pod koniec XV w. zlecił on włoskiemu malarzowi Bernardino di Betto i jego pracowni ozdobienie ich freskami.

Malowidła i freski, wykonane w latach 1492-1494, opierały się na złożonym programie ikonograficznym, który wykorzystywał motywy ze średniowiecznych encyklopedii, dodając do nich eschatologiczną warstwę znaczeniową i celebrując rzekomo boskie pochodzenie Borgiów. W pięciu z sześciu apartamentów znajdują się freski namalowane na sklepieniu. W górnych rejestrach sklepień znajdują się malowidła, a dolne rejestry są ozdobione gobelinami i złotem. Niedawne czyszczenie fresku Zmartwychwstanie autorstwa Pinturicchia ujawniło scenę, którą uważa się za najwcześniejsze znane europejskie przedstawienie rdzennych Amerykanów, namalowaną zaledwie dwa lata po powrocie Krzysztofa Kolumba z Nowego Świata.

W skład Apartamentów Borgiów wchodzi sześć pokoi: Pokój Sybilli, Pokój Wyznania Wiary, Pokój Sztuk Wyzwolonych, Pokój Świętych, Pokój Tajemnic i Pokój Papieży. W Sali Sybilli i Sali Wyznania znajdują się freski przedstawiające starotestamentowych proroków i sybilli. W tych pomieszczeniach oddaje się również hołd planetom. W Sali Sztuk Wyzwolonych Pinturicchio przedstawił na freskach w sklepieniu sztuki wyzwolone jako postacie kobiece. Sala Świętych składa się z fresków przedstawiających życie siedmiu wybitnych świętych, takich jak Barbara, Katarzyna, Antoni, Paweł, Zuzanna i Elżbieta. Ostatnie pomieszczenie Pinturicchia, Sala Tajemnic, zawiera freski o tematyce nowotestamentowej, m.in. sceny Narodzenia, Wniebowstąpienia, Adoracji Magów i inne.

Sala Papieska została wzniesiona przed wszystkimi innymi budynkami, w latach 1277-1280. Sala Sztuk Pięknych, Świętych i Tajemnic, zbudowana w latach 1447-1455, została nazwana "sekretnymi pokojami" przez mistrza ceremonii papieża Aleksandra VI, Johannesa Burcharda.

Od 2019 r. apartament jest dostępny dla turystów.^[10]

Pomnik z białego marmuru. Pomnik Wiktora Emanuela II, egzonim wariantowy: Ołtarz Ojczyzny; nazywany także: Vittoriano – neoklasycystyczny pomnik, znajdujący się w Rzymie, w rione Campitelli, na północnym zboczu Kapitolu, przy placu Weneckim. Zaprojektowany przez Giuseppe Sacconiego monument zaczęto budować w 1885 roku jako formę upamiętnienia króla Wiktora Emanuela II, który odegrał istotną rolę w procesie zjednoczenia Włoch. W 1911 roku dokonano odsłonięcia nieukończonego jeszcze pomnika, zaś dziesięć lat później w jego centralnej części utworzono Grób nieznanego żołnierza. W 1935 roku wszystkie prace budowlane przy monumencie zostały zakończone, ponadto we wnętrzach budowli otwarto Centralne Muzeum Zjednoczenia Włoch.

Pomnik jest popularnym obiektem turystycznym w Rzymie, do czego znacząco przyczynia się umieszczony na jego szczycie taras widokowy. Jest także jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc we Włoszech. Monument pełni przy tym ważną rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej Włochów i jest miejscem organizacji obchodów świąt państwowych, tj. Dzień Wyzwolenia, Dzień Republiki oraz Dzień Jedności Narodowej i Sił Zbrojnych.^[13]

Okrągły zamek z II wieku i muzeum. Zamek Świętego Anioła, Mauzoleum Hadriana – grobowiec cesarza Hadriana, jego rodziny oraz następców, znajdujący się na prawym brzegu Tybru w Rzymie, w pobliżu Watykanu.

Budowę mauzoleum rozpoczęto za życia Hadriana, ukończono je jednak dopiero za panowania jego następcy Antoninusa Piusa w 139 roku. Usytuowano je na terenie ogrodów Domicji (horti Domitiae). Aby ułatwić komunikację, na wysokości Pola Marsowego przerzucono ośmioprzęsłowy most Pons Aelius. Grobowiec wybudowany został na obłożonej z zewnątrz płytami z marmuru paryjskiego podstawie w kształcie kwadratu o boku 85 m i wysokości ok. 10 m. Na niej posadowiono wzniesione z betonu i wyłożone z zewnątrz trawertynowymi płytami cylindryczne mauzoleum, o średnicy 64 m i oryginalnej wysokości ok. 21 m, nakryte kopułą na której na warstwie ziemi posadzono drzewka cyprysowe. Kopuła ozdobiona była ustawionym na podwyższeniu, wykonanym z brązu posągiem cesarza powożącego kwadrygą. Na krawędzi ścian mauzoleum ustawiono posągi z marmuru. Ściany podstawy ozdobiono fryzem z bukranionów i inskrypcjami wymieniającymi pochowanych w mauzoleum członków rodziny cesarskiej. W mauzoleum pochowano Hadriana i jego żonę Sabinę, Antonina Piusa z żoną Faustyną Starszą, Lucjusza Aeliusza, Lucjusza Werusa, Marka Aureliusza, Septymiusza Sewera, Julię Domnę, Getę i Karakallę.

Wejście do mauzoleum prowadziło przez dromos i rampę zakończoną kwadratowym pomieszczeniem, w niszy którego umieszczono posąg cesarza. Z tego pomieszczenia spiralny korytarz prowadził do komory grobowej o wymiarach 8×8 m. Ściany tego pomieszczenia wyłożono marmurem, a jego nisze przeznaczone były na urny z prochami zmarłych.

Budowla funkcję mauzoleum pełniła do 271 roku, kiedy została włączona w system murów obronnych Rzymu. W czasach Teodoryka zamieniono ją na więzienie. Na początku V wieku, za panowania Honoriusza, została przebudowana na fortecę. Podczas oblężenia Rzymu przez Gotów w 537 roku zniszczone zostały marmurowe rzeźby wieńczące mauzoleum (obrońcy obrzucali nimi szturmujących wrogów).

Pod koniec VI wieku papież Grzegorz I Wielki przemianował budowlę na Zamek św. Anioła, aby upamiętnić ukazanie się podczas zarazy, nad mauzoleum anioła chowającego miecz na znak końca epidemii, którą interpretowano jako gniew Boży. W 608 roku papież Bonifacy IV na szczycie budynku wzniósł kaplicę Świętego Anioła w Niebie.

W X wieku zamek stał się własnością rodziny Krescencjuszy, którzy ufortyfikowali go i wybudowali na szczycie wieżę. W okresie średniowiecza i renesansu Zamek św. Anioła służył papieżom jako więzienie i twierdza, co wiązało się z licznymi przebudowami. W 1277 roku papież Mikołaj III połączył zamek z Watykanem za pomocą korytarza Passetto di Borgo, istniejącego do dziś. W 1453 roku na jego murach powieszony został Stefano Porcari, zaś podczas Sacco di Roma w 1527 roku schronił się w nim papież Klemens VII.

Od 1752 roku budynek zdobi rzeźba przedstawiająca anioła z mieczem. Obecnie, od roku 1933, znajduje się w nim watykańskie muzeum średniowiecznej broni.^[19]

Atrakcja turystyczna. Nekropolia Watykańska leży pod Watykanem, na głębokości od 5 do 12 metrów poniżej Bazyliki św. W latach 1940-1949 Watykan sponsorował wykopaliska archeologiczne pod Bazyliką Świętego Piotra, które odsłoniły fragmenty nekropolii z czasów cesarskich. Prace zostały podjęte na prośbę papieża Piusa XI, który chciał być pochowany jak najbliżej Piotra Apostoła. Na terenie nekropolii znajduje się również Grób Julii, który datowany jest na III lub IV wiek. Nekropolia ta nie była pierwotnie jedną z katakumb rzymskich, lecz cmentarzem pod gołym niebem z grobowcami i mauzoleami.

Nekropolii watykańskiej nie należy mylić z grotami watykańskimi, które powstały w wyniku budowy kościoła św. Piotra i znajdują się na poziomie gruntu starej bazyliki konstantynopolitańskiej.^[20]

Starożytny most zbudowany przez cesarza Hadriana. Most św. Anioła – pięcioprzęsłowy most nad Tybrem w centrum Rzymu, przy Zamku Świętego Anioła.

Oddany w 134 roku n.e. most został zbudowany przez cesarza Hadriana jako dojście do wzniesionego na prawym brzegu Tybru cesarskiego mauzoleum. Nazywano go początkowo mostem Eliusza (Pons Aelius) lub mostem Hadriana (pons Hadriani). Wzniesiona z peperynu i obłożona z zewnątrz trawertynem budowla liczyła oryginalne trzy przęsła o rozpiętości 18,39 m. Do mostu wiodły dwie rampy – na wschodnim brzegu z trzema przęsłami o rozpiętości 3, 3,5 i 7,59 m, na prawym z dwoma o rozpiętości 7,59 i 3,75 m. Szerokość mostu wynosiła 10,5 m. Był to wówczas najwspanialszy most rzymski, starannie wykończony i bogato zdobiony.

Nazwa mostu została zmieniona na obecną podczas pontyfikatu Grzegorza I, jednocześnie z przemianowaniem Mauzoleum Hadriana na Zamek Świętego Anioła.

W 1450 roku doszło do tragedii, gdy napierający tłum pielgrzymów zmierzających do Watykanu przełamał balustrady na moście. Zginęło wówczas ponad 200 osób. W XVI wieku na polecenie Klemensa VII na moście ustawiono rzeźby św. Piotra i św. Pawła oraz dwunastu patriarchów, wykonane przez Raffaello da Montelupo. Usunięto je w następnym stuleciu, zastępując zamówionymi przez papieża Klemensa IX figurami aniołów dłuta Berniniego i jego współpracowników.

W 1892 roku w związku z umocnieniem brzegów Tybru most przebudowano, usuwając wiodące nań rampy. Z oryginalnej starożytnej konstrukcji zachowały się tylko trzy środkowe przęsła.^[22]

Ruiny rozległego kompleksu łaźni rzymskich. Termy Karakalli – najlepiej zachowane rzymskie termy, znajdujące się za Porta Capena w okręgu XII, na południowy zachód od via Appia.

Budowę term rozpoczęto w 206 roku, za panowania Septymiusza Sewera. Oddano je do użytku za panowania jego następcy Karakalli w 216–217 roku. Były to pierwsze łaźnie publiczne wzniesione w Rzymie od ponad 100 lat, kiedy to otwarte zostały Termy Trajana. Prace budowlane zakończono ostatecznie za Heliogabala i Aleksandra Sewera. Drobniejszych przebudów dokonano w czasach Aureliana, Konstansa i Teodozjusza. Budowla została porzucona i popadła w ruinę po 537 roku, w którym to podczas oblężenia Rzymu przez Gotów zniszczono doprowadzające wodę do miasta akwedukty.

Cały kompleks łaźni zajmował obszar około 12 hektarów. Był to kompleks typowy dla obiektów budowanych w czasach cesarstwa, wzniesiony według wzorców ustalonych ostatecznie w architekturze Term Trajana. Główny budynek miał wymiary 214×110 m. Do pomieszczeń prowadziła brama umieszczona pośrodku wschodniego boku. Przez pomieszczenia szatni (apodyterium) przechodziło się do palestry. Pomieszczenia te przeznaczone były między innymi do wykonywania ćwiczeń gimnastycznych. Z nimi sąsiadowały sale masażu, wypoczynku i najprawdopodobniej biblioteki umieszczone w symetrycznie rozmieszczonych apsydach. Za tymi pomieszczeniami, po stronie zachodniej budynku, znajdował się kompleks pomieszczeń ogrzewanych. Były tam m.in. pomieszczenia sauny oraz basen z gorącą wodą (caldarium). Caldarium miało postać okrągłego pomieszczenia, nakrytego kopułą o średnicy 35 metrów. Dalej umieszczono otwarte pomieszczenie sąsiadujące z wewnętrznym patio, na którym umieszczono basen z zimną wodą (frigidarium). Po stronie zachodniej budynku znajdował się plac do rozgrywania zawodów sportowych. Eksedry umieszczone po wschodniej i zachodniej stronie budynku mieściły sale, z których jedna w kształcie ośmiokąta najprawdopodobniej odgrywała rolę nimfeum. Po stronie południowej i północnej wybudowano perystyle i aule zakończone apsydami na dłuższym boku. Wnętrza budowli urozmaicały liczne wnęki i nisze. Ściany i posadzki pokrywały mozaiki oraz malowidła.

W XVI wieku ruiny term zaczęły budzić zainteresowanie w kręgach uczonych i artystów, którzy studiowali i uwieczniali architekturę budowli. Za pontyfikatu papieża Pawła III (1534–1549) rozpoczęto prace wykopaliskowe, które zaowocowały odkryciem licznych dzieł sztuki, m.in. Heraklesa Farnese, Byka Farnese i Flory Farnese, obecnie znajdujących się w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu. Kompleksowe prace archeologiczne na terenie kompleksu przeprowadzono w XIX (1824–29, 1868, 1870–72, 1878–81) i na początku XX (1900–01, 1911–12) wieku.

7 lipca 1990 w Termach Karakalli odbył się pierwszy koncert trzech tenorów.^[23]

Kamienna arena dla dawnych rzymskich zgromadzeń. Circus Maximus – najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego początki wiążą się z panowaniem Tarkwiniusza Starego. Od VI w. p.n.e. do IV w. cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudowywano. W ostatecznym kształcie mieścił widownię na 250 000 osób i miał wymiary 544 x 129 m. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale nie tylko, np. Juliusz Cezar urządzał także polowania.

Najstarszą częścią cyrku są pozostałości fundamentów drewnianego budynku stajni (carceres), pochodzące z 329 p.n.e. Budynek został zastąpiony murowaną budowlą w 174 p.n.e. W tym samym roku na spinie ustawiono 7 jaj informujących o rozgrywanym podczas zawodów okrążeniu. Na polecenie Agryppy, w 33 p.n.e. na spinie ustawiono 7 figurek delfinów, a za czasów Nerona pośrodku spiny umieszczono fontannę w kształcie delfinów.

W 194 p.n.e. dobudowano miejsca na widowni przeznaczone dla senatorów. Za panowania Augusta dodano lożę dla cesarza (pulvinar) oraz ustawiono obelisk o wysokości 23,7 m przywieziony z Heliopolis (obelisk został przeniesiony w 1587 r. na polecenie papieża Sykstusa V na Plac del Popolo.) W 36 r. cyrk spłonął. Odbudowany został przez cesarza Klaudiusza. Po raz drugi zniszczony przez pożar w 64 r. został odbudowany na polecenie Nerona. Kolejny pożar miał miejsce za panowania Domicjana. Odbudowa została zakończona dopiero w 104 r. przez Trajana. W tym okresie budowla miała długość ok. 600 m i szerokość ok. 200 m. Podczas panowania Antoninusa Piusa miała miejsce katastrofa, w wyniku której część budowli zawaliła się. Po odbudowie dokonano kolejnych modyfikacji: Karakalla – poszerzył bramę, Aurelian – postawił na spinie świątynię słońca, Konstantyn Wielki – dodał dodatkowe portyki i ozdobił budynek złotymi kolumnami, Konstancjusz II ustawił na spinie obelisk o wysokości 32,5 m przywieziony z Teb (obelisk od 1587 r. stoi na Placu św. Jana na Lateranie).

Ostatnie igrzyska w cyrku zostały rozegrane w 550 r.

Obecnie na powierzchni nie ma zachowanych pozostałości cyrku, tylko wyniesienie terenu nad gruzami dawnego cyrku ukazuje obszar, który zajmowały jego zabudowania. Powierzchnię cyrku porasta trawa.^[26]

Rzymska kolumna triumfalna i platforma publiczna. Kolumna Trajana – pomnik wzniesiony w 113 roku w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstw cesarza nad Dakami.

Zaprojektowana najpewniej przez twórcę Forum – cesarskiego architekta Apollodorosa z Damaszku. Uroczystego poświęcenia kolumny oraz otwarcia Forum Trajana dokonano 18 maja 113. Usytuowana pomiędzy budynkami dwóch bibliotek: greckiej i łacińskiej, za Bazyliką Ulpia, kolumna ustawiona jest na cokole (pierwotnie ozdobionym dwoma orłami), w którego wewnętrznej komnacie umieszczono urny z prochami Trajana i (prawdopodobnie) jego żony Plotyny. Bazę tę zdobiły też reliefowe przedstawienia stosów broni zdobytej na Dakach. Na szczycie znajdował się okazały posąg cesarza w ubiorze wojskowym, który dopiero po roku 392 n.e. został usunięty przez chrześcijan. 4 grudnia 1587 zastąpiono go posągiem świętego Piotra umieszczonym tam na polecenie papieża Sykstusa V.

Całość konstrukcji (bez posągu) ma wysokość 39,83 metra, sam trzon kolumny – 26,62 metra. Wykonany jest z 17 kamiennych bębnów z marmuru kararyjskiego. Wewnątrz znajdują się spiralne schody o 185 marmurowych stopniach, wychodzące z pomieszczenia piedestału i prowadzące na szczytową platformę widokową; klatkę schodową oświetlają 43 wąskie okna. Piedestał jest sześcianem o boku 5,5 metra.

Zasadniczą ozdobę tego pomnika stanowi fryz reliefowy w postaci spiralnej wstęgi opasującej kolumnę w 23 zwojach. W 155 scenach przedstawiono na nim wydarzenia z dwóch wojen z Dakami – od chwili przygotowań aż do ostatecznego zwycięstwa. Dwie kampanie wojenne rozdziela wizerunek Wiktorii jako symbolu zwycięstwa. Serpentyna płaskorzeźb to tak zwana opowieść kontynuacyjna, w której nie ma przerw między kolejnymi scenami; sam cesarz pojawia się w nich 90 razy. Wstęga długości niemal 200 metrów, w części najniższej ma tylko 89 centymetrów szerokości i stopniowo rozszerza się ku górze, gdzie osiąga 125 centymetrów. Zabieg ten z daleka stwarza złudzenie oglądania około 2500 postaci jednakowej wielkości (wysokości) we wszystkich wyobrażonych scenach. Relief będący przykładem sztuki pseudohistorycznej o funkcjach politycznych, zarazem uznawany jest za jeden z najwspanialszych przykładów rzeźby z okresu cesarstwa rzymskiego.

Na wzór kolumny Trajana powstały:

• kolumna Marka Aureliusza na placu Piazza Colonna w Rzymie,
• kolumna Nelsona na placu Trafalgar w Londynie,
• kolumna Napoleona na placu Vendôme w Paryżu (zniszczona podczas Komuny Paryskiej, później odbudowana).

Droga w Rzymie. Via dei Condotti to ruchliwa i modna ulica w Rzymie, we Włoszech. W czasach rzymskich była to jedna z ulic przecinających starożytną Via Flaminia i umożliwiających ludziom, którzy przeszli przez Tybr, dotarcie do wzgórza Pincio. Jej początek znajduje się u stóp Schodów Hiszpańskich, a nazwa pochodzi od kanałów, którymi doprowadzano wodę do Łaźni Agryppy. Obecnie jest to ulica, na której znajduje się największa liczba rzymskich sklepów z modą włoską, porównywalna z Via Montenapoleone w Mediolanie, Rue du Faubourg-Saint-Honoré w Paryżu, Via de' Tornabuoni we Florencji czy Bond Street w Londynie.

Caffé Greco (lub Antico Caffé Greco), prawdopodobnie najsłynniejsza kawiarnia w Rzymie, została założona przy Via dei Condotti 86 w 1760 r. i przyciągała na kawę takie osobistości, jak Stendhal, Goethe, Byron, Liszt i Keats. Guglielmo Marconi, wynalazca radia, mieszkał przy Via dei Condotti 11 aż do swojej śmierci w 1937 roku.

Ze względu na bliskość Schodów Hiszpańskich ulica jest odwiedzana przez wielu turystów. W maju 1986 roku projektant mody Valentino złożył pozew o zamknięcie McDonald's wkrótce po jego otwarciu w pobliżu Schodów Hiszpańskich, skarżąc się na "hałas i obrzydliwe zapachy" pod swoim sześciopiętrowym pałacem w pobliżu Via Condotti. Jednak ku przerażeniu niektórych rzymian McDonald's pokonał przeszkody i odniósł sukces.

Via Condotti to centrum zakupów modowych w Rzymie. Dior, Gucci, Valentino, Hermès, Armani, Jimmy Choo, La Perla, Prada, Salvatore Ferragamo, Furla, Burberry, Céline, Dolce & Gabbana, Max Mara, Alberta Ferretti, Trussardi, Buccellati, Bulgari, Damiani, Tod's, Zegna, Cartier, Bally, Montblanc, Tiffany & Co. Louis Vuitton mają swoje sklepy przy Via Condotti. Inne firmy, takie jak Laura Biagiotti, mają tam swoje biura.^[31]

Odrestaurowany kompleks rzymskiego forum miejskiego. Hale Trajana, Mercatus Traiani – hale targowe wzniesione na początku II wieku na polecenie cesarza Trajana przez jego architekta Apollodora z Damaszku.

Ich zbudowanie wymagało zniwelowania części Kwirynału. Położone na wzgórzu; razem z bazyliką, sklepami i biurami cały kompleks składał się z sześciu poziomów.

Pierwsza kondygnacja to tabernae, na drugiej znajdowały się pomieszczenia sklepowe przylegające do skał zbocza. Po obu stronach tabernae zbudowano dwie wielkie hale z oknami, zwieńczone dwiema półkopułami (budowle te mogły być wykorzystywane jako szkoły). Na trzeciej kondygnacji ciągnie się stroma droga – Via Biberatica (nazwa jej pochodzi od słowa biber – napój).

Obecnie hale położone są na przeciwległym krańcu Via dei Fori Imperiali zbudowanej w czasie rządów Mussoliniego i za kolumną Trajana.^[32]

Miejsce historyczne w Rzymie, Włochy. Tabularium – w starożytnym Rzymie termin określający wszelkiego rodzaju archiwum, w którym przechowywano najważniejsze dokumenty i akty prawne spisane na tabliczkach, zwojach papirusu i pergaminu.

Nazwę tą odnoszono zarówno do archiwum rodzinnego przechowywanego w wydzielonym pomieszczeniu domu, jak i do archiwum państwowego, wojskowego, świątynnego, miejskiego i innych. Urzędowe archiwum zawierające teksty ustaw, uchwały senatu, spisy, sprawozdania itp. w okresie republiki mieściło się w świątyni Saturna na Forum Romanum. Archiwum takie było administrowane początkowo przez cenzorów, w późniejszym okresie przez specjalnie do tego powołanych kuratorów. W roku 83 p.n.e. archiwum uległo zniszczeniu podczas pożaru na Kapitolu.

Późniejsze, częściowo zachowane Tabularium zostało w czasach Sulli (78 p.n.e.) odbudowane przez Kwintusa Latatiusa Katulusa na Forum Romanum u stóp południowo-wschodniego zbocza Kapitolu, gdzie funkcjonowało w czasach cesarstwa. Z budowli tej ocalał fragment ściany pierwszego piętra wkomponowany w Pałac Senatorów.^[33]

Niezwykła XVIII-wieczna rzeźbiona fontanna. Fontanna di Trevi – najbardziej znana barokowa fontanna w Rzymie, w rione Trevi. Została zbudowana z inicjatywy Klemensa XII w miejscu istniejącej wcześniej fontanny zaprojektowanej przez Leona Battiste Albertiego z 1435 r. Zasila ją woda doprowadzona akweduktem zbudowanym w 19 r. p.n.e. przez Agrypę, tym samym, który zasila fontannę Barcaccia znajdującą się u podnóża Schodów Hiszpańskich.

W 1640 Urban VIII zainicjował dzieło przebudowy fontanny. Monumentalny projekt przedstawił Giovanni Lorenzo Bernini. Nie doszedł on jednak do skutku z powodu problemów finansowych dworu papieskiego.

Klemens XII w 1732 ogłosił konkurs na nową fontannę. Papież wybrał projekt Niccolo Salvi. Prace trwały od 1735 do 1776. Sam autor projektu nie dożył zakończenia budowy. Forma tej barokowej fontanny przypomina fasadę budynku, ma 20,0 m szerokości i 26,0 m wysokości. Centralnymi postaciami fontanny są Okeanos i dwa trytony, będące symbolami Kastora i Polluksa. Bóstwo oceanów znajduje się na rydwanie zaprzężonym w dwa hippokampy (hybrydy konia i ryby), z których jeden jest spokojny, prowadzony przez trytona z prawej strony, tryton z lewej strony natomiast stara się okiełznać niespokojnego konia. Symbolizują one dwa odmienne stany morza (cisza i sztorm). Cztery statuy umieszczone na balustradzie symbolizują cztery pory roku (są to dzieła Corsiniego, Ludovisiego, Pincellottiego i Queirolego). W sąsiednich niszach znajdują się kobiece postaci będące alegoriami Zdrowia (po prawej) i Obfitości (po lewej).

Legenda wiąże nazwę fontanny z imieniem Trevia noszonym przez dziewicę (łac. virgo), która odkryła źródło wody wykorzystane przy budowie akweduktu. Wodę doprowadzaną przez ten akwedukt do fontanny nazywa się Acqua Virgo.^[35]