Turcja - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Muzeum w bizantyjskiej bazylice. Hagia Sophia – meczet w Stambule, a w przeszłości kolejno świątynia chrześcijańska, meczet i muzeum. Uważana za najważniejsze dzieło architektury bizantyńskiej.

Pierwotny budynek powstał jako kościół Mądrości Bożej (zwany też Wielkim Kościołem). Była świątynią najwyższej rangi w Cesarstwie Bizantyńskim, katedra patriarsza oraz miejsce modłów i koronacji cesarzy bizantyńskich, na przestrzeni wieków niedościgniony wzór świątyni doskonałej i niemal symbol Kościoła bizantyńskiego. Ufundowana przez Justyniana I Wielkiego, w obecnym kształcie powstawała w okresie od 23 lutego 532 do 27 grudnia 537. Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w 1453 została zamieniona na meczet (wtedy dobudowano minarety). Świątynię miał przyćmić wybudowany w XVII wieku Błękitny Meczet.

Od 1934 do lipca 2020 świątynia pełniła rolę muzeum. Po decyzji sądu administracyjnego Turcji unieważniającego dekret z 1934 i decyzji prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana została ponownie zamieniona w meczet.^[1]

Muzeum archeologii w osmańskim budynku. Muzeum Cywilizacji Anatolijskich – muzeum archeologiczne w stolicy Turcji Ankarze.

Założone zostało w 1921. Inicjatorem jego utworzenia był Mubarek Galip Bey, a pierwszą lokalizacją była jedna z wież zamku w Ankarze zwanego Akkale. Poza tym zbiory były ulokowane w Świątyni Augusta i w Termach (Łaźniach Rzymskich). Zgodnie z sugestiami ówczesnego prezydenta Turcji Kemala Atatürka, pragnącego stworzenia muzeum hetyckiego, doszło do gromadzenia zabytków hetyckich znajdujących się w posiadaniu innych muzeów i wysyłania ich do Ankary. Pojawiła się wtedy potrzeba powiększenia muzeum, co wymagało przeniesienia zbiorów do nowych budynków. Tak muzeum znalazło swoją obecną lokalizację. Mieści się współcześnie w budynkach bazaru z XV wieku, zajmując dwa budynki z czasów osmańskich, które zostały odnowione i przystosowane do pełnienia nowej roli. Jeden z tych budynków nazywany jest Bedesten, drugi – Kursunlu Han. Pierwszy został prawdopodobnie zbudowany przez Mahmuda Paszę w latach 1464-1471, wielkiego wezyra sułtana Mehmeda Zdobywcy, drugi został postawiony przez jego następcę na stanowisku wielkiego wezyra – Mehmeta Paszę. Ostateczną formę muzeum uzyskało w 1968.

Obecnie Kursunlu Han jest placówką badawczo-administracyjną, obejmującą pracownie, bibliotekę, salę konferencyjną, laboratorium, w Bedesteni znajduje się natomiast właściwa ekspozycja muzealna, dostępna do zwiedzania.

Muzeum obejmuje zabytki kultur Anatolii od czasów prehistorycznych (paleolit). Ekspozycja ma układ chronologiczny. Obejmuje kolejno: paleolit, neolit, chalkolit, starszą epokę brązu, okres wpływów asyryjskich w Anatolii, starszy okres hetycki, okres imperium hetyckiego, czasy nowohetyckie, zabytki frygijskie, urartyjskie, lidyjskie.

Do szczególnie ważnych obiektów należą: rekonstrukcja neolitycznego sanktuarium z Çatalhöyük z freskami i malowanymi płaskorzeźbami z VII tysiąclecie p.n.e. figurki z okresów neolitu i chalkolitu z Hacilar, datowane na V tysiąclecie p.n.e. brązowe insygnia kultowe i złote naczynia z Alaca Höyük z końca III tysiąclecia p.n.e. naczynia zoomorficzne i idole z Kültepe (XIX-XVIII wiek p.n.e.), znaleziska hetyckie z Boğazkale, wyroby brązowe frygijskie, lidyjskie i urartyjskie. Osobna galeria rzeźby gromadzi posągi, zwłaszcza ortostaty hetyckie (z Boğazkale i Alaca Höyük) i nowohetyckie (z Karkemiszu i Malatyi).^[5]

Słynna wieża z muzeum etnograficznym. Czerwona Wieża - ośmiokątna wieża, zlokalizowana w porcie jest symbolem miasta Alanya, pochodzącym z okresu seldżuckiego.

Wybudowana została na życzenie Sułtana Alaeddina Keykubata w 1226 roku przez twórcę Zamku w Synopi, architekta Ebu Ali Reha el Kettani, pochodzącego z Halepi. W związku z trudami napotkanymi przy budowie wyższych części wieży, użyto do jej wykończenia czerwonej cegły, której zawdzięcza ona swą nazwę. Niektóre ze ścian budowane były z marmuru, pochodzącego z pozostałości antycznego miasta.

Wieża wybudowana była w celach obronnych portu i stoczni przed atakami od strony morza. Przez setki lat wykorzystywana była przez wojsko. Po renowacjach w latach 1950 i 1979 pierwsze piętro zostało otwarte dla zwiedzających jako Muzeum Etnograficzne.^[14]

Zabytkowe mauzoleum i muzeum derwiszy. Muzeum Mevlâna, znajdujące się w Konyi w Turcji, jest mauzoleum Dżalala ad-Dina Muhammada Rumiego, perskiego mistyka sufickiego. Była to również siedziba derwiszów z zakonu Mevlevi, bardziej znanych jako wirujący derwisze.

Sułtan seldżucki 'Ala' al-Din Kayqubad, który zaprosił Mewlânę do Konyi, zaoferował swój ogród różany jako odpowiednie miejsce do pochówku ojca Rumiego, Baha' ud-Din Walada (pisanego również jako Bahaeddin Veled), który zmarł 12 stycznia 1231 r. Kiedy Mevlâna zmarł 17 grudnia 1273 r., został pochowany obok ojca.

Następca Mevlâna, Hüsamettin Çelebi, postanowił wybudować mauzoleum (Kubbe-i-Hadra) nad grobem swojego mistrza. Budowa seldżucka, prowadzona przez architekta Badr al-Din Tabrizi, została ukończona w 1274 roku. Budowę sfinansowali Gurju Khatun, żona emira seldżuckiego Sulejmana Pervâne, oraz emir Alameddin Kayser. Cylindryczny bęben kopuły pierwotnie opierał się na czterech filarach. Stożkowata kopuła jest pokryta turkusowym fajansem.

Do 1854 r. dobudowano jednak kilka sekcji. Selimoğlu Abdülvahit ozdobił wnętrze i wykonał snycerkę katafalków.

Dekret z 6 kwietnia 1926 r. potwierdzał, że mauzoleum i loża derwiszów (Dergah) mają zostać przekształcone w muzeum. Muzeum otwarto 2 marca 1927 roku. W 1954 r. zmieniono jego nazwę na "Muzeum Mevlâna".

Do muzeum wchodzi się przez główną bramę (Devisan Kapısı) na wyłożony marmurem dziedziniec. Po prawej stronie znajduje się kuchnia derwiszów (Matbah) i grobowiec Hurrem Paszy, zbudowany za panowania Sułymana Wspaniałego. Po lewej stronie znajduje się 17 ustawionych w rzędzie cel derwiszów, przykrytych małymi kopułami, zbudowanych za panowania Murada III. Kuchnia służyła również do kształcenia derwiszów, ucząc ich Sema. ṣadirvan (fontanna do mycia) na środku dziedzińca została zbudowana przez sułtana Sellima Jawuza.

Do mauzoleum i małego meczetu wchodzi się przez bramę grobową (Türbe Kapisi). Jej dwoje drzwi ozdobionych jest motywami seldżuckimi i perskim tekstem molla Abdurrahmana Cami z 1492 roku. Prowadzi ona do małej sali Tilavet (Tilavet Odası) ozdobionej rzadką i cenną kaligrafią osmańską w stylach sülüs, nesih i talik. W tym pomieszczeniu stale recytowano i śpiewano Koran, zanim mauzoleum zostało przekształcone w muzeum.

Do mauzoleum wchodzi się z Sali Tilavet przez srebrne drzwi wykonane, jak głosi napis na drzwiach, przez syna Mehmeda III w 1599 r. Po lewej stronie stoi sześć trumien w rzędach po trzech derwiszów (Horasan erler), którzy towarzyszyli Mevlânie i jego rodzinie z Belkh. Naprzeciwko nich, na podwyższeniu, przykryte dwiema kopułami, znajdują się cenotafy potomków rodziny Mevlâna (żony i dzieci) oraz wysokich rangą członków zakonu Mevlevi.

Sarkofag Mevlâna znajduje się pod zieloną kopułą (Kibab'ulaktab). Jest on pokryty brokatem, na którym wyhaftowano złotymi literami wersety z Koranu. To i wszystkie inne pokrycia są darem sułtana Abdula Hamida II z 1894 roku. Pod nią znajduje się właściwa komora grobowa. Obok sarkofagu Mevlâna znajduje się kilka innych, w tym sarkofagi jego ojca Bahaeddina Veleda i jego syna Sułtana Veleda. Drewniany sarkofag Mevlâna pochodzi z XII wieku, a obecnie stoi nad grobem jego ojca. Jest to arcydzieło seldżuckiej sztuki snycerskiej. Srebrna krata, oddzielająca sarkofagi od głównej części, została zbudowana przez Iljasa w 1579 roku.

Sala Rytualna (Semahane) została zbudowana za panowania Süleymana Wspaniałego w tym samym czasie, co przylegający do niej mały meczet. W tej sali derwisze wykonywali Sema, rytualny taniec, w rytm instrumentów muzycznych, takich jak kemence (małe skrzypce o trzech strunach), keman (większe skrzypce), halile (małe cymbałki), daire (rodzaj tamburynu), kudüm (bęben), rebab (gitara) i flet, na którym grał kiedyś sam Mevlâna. Wszystkie te instrumenty są wystawione w tej sali, wraz ze starożytnym dywanem modlitewnym z Kirşehir (XVIII w.), ubraniami derwiszów (w tym Mevlâna) i czterema kryształowymi lampami meczetowymi (XVI w., okres egipskich Mameluków). W sali tej można również zobaczyć rzadki Divan-i-Kebir (zbiór liryków) z 1366 r. oraz dwa piękne egzemplarze Masnavis (tomiki wierszy Mevlâny) z 1278 i 1371 r.

Przylegający do niego mały meczet (Masjid) jest obecnie wykorzystywany do ekspozycji kolekcji starych, ilustrowanych Koranów i niezwykle cennych dywaników modlitewnych. Znajduje się tam również skrzynia (Sakal-i Ṣerif), ozdobiona nacrem, zawierająca świętą brodę Mahometa.

Mauzoleum zostało przedstawione na rewersie tureckich banknotów o nominale 5000 lirów z lat 1981-1994. W 2017 r. odwiedziło je 2,5 mln osób, co czyni je najczęściej odwiedzanym muzeum w Turcji w tym roku.^[16]

Dawny dom św. Marii. Dom Najświętszej Marii Panny położony jest powyżej ruin Efezu, na wzgórzu Coressus zwanym Wzgórzem Słowików. Miejsce to zostało odnalezione 29 czerwca 1891 r. przez wyprawę badawczą zorganizowaną przez księży lazarytów z Izmiru, po opublikowaniu książki Anny Katarzyny Emmerich Życie Najświętszej Maryi Panny. Książka powstała na podstawie zapisów z wizji zakonnicy zanotowanych przez Klemensa Brentano. Opis podany w książce położenia wzgórza, niewielkiego domku, detale związane z jego układem były zgodne z odnalezionym przez księży z kościoła św. Polikarpa miejscem. Odkrycie zainteresowało arcybiskupa Izmiru, który zlecił naukowcom przeprowadzenie badań w 1892. Badania potwierdziły, że odnaleziona w tym miejscu budowla została zbudowana w VI wieku na starszych murach, datowanych na I wiek i IV wiek. Utwierdziło to księży z Izmiru w przekonaniu, że odnaleziony dom jest kaplicą zbudowaną w miejscu i na fundamentach domu, w którym mieszkała Matka Boża pod koniec swojego życia. Zgodnie z tradycją, po nasileniu się prześladowań chrześcijan w Jerozolimie, św. Jan sprowadził Marię do Efezu około 37–45 roku. Za tym stwierdzeniem, że faktycznie odkryto miejsce, w którym zakończyła życie Matka Boża, przemawiały dodatkowo:

• tradycja o życiu św. Jana mówiąca, że w Efezie spędził ostatnie lata swojego życia, tu napisał Ewangelię oraz zmarł i został pochowany w Selçuk (nad jego grobem, w VI wieku cesarz Justynian wybudował Bazylikę św. Jana)
• Ewangelia, w której umierający Jezus Chrystus powierzył Maryję opiece św. Jana
• wybór Efezu na miejsce obrad III soboru Ekumenicznego obradującego nad dogmatem jej Boskiego Macierzyństwa
• wybudowanie w Efezie pierwszego kościoła pw. Marii (Kościół Marii Dziewicy)
• ustna tradycja, która przetrwała wśród mieszkańców wsi Kirkince wyznania prawosławnego, którzy zachowali obyczaj pielgrzymowania na wzgórze, do miejsca które nazywają Panaya Kapulu, dla uczczenia dnia Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny.

Jednocześnie zakonnice z Francuskiego Szpitala w Izmrze rozpoczęły starania o wykupienie ziemi, na której znajdował się dom i źródło, a następnie o uporządkowanie terenu i prace renowacyjne. Wszystko to trwało do 1894 roku zaś Dom Marii Panny został ogłoszony miejscem pielgrzymek. Z tego okresu pochodzi absyda z ołtarzem. W 1951 dom został gruntownie odrestaurowany. Miejscem należącym obecnie do Stowarzyszenia na rzecz Domu Najświętszej Marii Panny opiekuje się zakon Braci Mniejszych Kapucynów.

Jest to miejsce uznawane za święte przez niektórych chrześcijan i muzułmanów. Dzień 15 sierpnia jest obchodzony w sposób uroczysty, jako pamiątka dnia Wniebowzięcia NMP. Przez cały rok przybywają tu z pielgrzymką wierni i turyści z różnych stron świata. Dom Marii Panny odwiedził papież Paweł VI w dniu 26 czerwca 1967, Jan Paweł II 30 listopada 1979 i papież Benedykt XVI 29 listopada 2006.

Wzdłuż drogi prowadzącej na wzgórze umieszczono szereg tablic, w różnych językach (również po polsku) informujących o tym miejscu. Wyżej, po lewej stronie znajduje się niewielka figura Anny Katarzyny Emmerich i tuż przy drodze statuetka Marii witającej przybyłych. Obok domu widoczna jest zagłębiona w ziemię cysterna, w której zbierano wodę. W niewielkiej kaplicy znajduje się ołtarz z figurą Matki Bożej i świece zapalane przez przybywających. Przy drodze, poniżej domu są trzy źródła wody: źródło miłości, zdrowia i szczęścia. Obok, na specjalnie przygotowanych kratach, pielgrzymi zawieszają prośby kierowane do Matki Bożej.^[17]

XIII-wieczny meczet z minaretem. Minaret Yivli – inaczej Żłobkowany minaret znajduje się w mieście Antalya w Turcji. Jest jednym z pierwszych islamskich obiektów w mieście. Meczet został wybudowany w 1230 roku. Żłobkowany minaret meczetu jest obecnie punktem orientacyjnym, a zarazem symbolem miasta. Minaret ma 38 metrów wysokości. Ozdobiony został ciemnobłękitnymi płytkami. Zbudowany jest na kwadratowej, kamiennej bazie. Podzielony został na 8 żłobkowanych części. Chcąc znaleźć się na samej górze trzeba pokonać 90 schodów.

Pierwszy budynek pochodzący z 1230 roku został zniszczony, a następnie odbudowany przez Mehmeta Beya w 1373 roku. Meczet ze swoimi 6 kopułami jest jednym w najstarszych przykładów wielokopułowych budowli w Anatolii.

Obecnie budynek należy do Muzeum Etnograficznego w Antalyi, które ma w swoich zbiorach ubiory, przybory kuchenne, hafty, gobeliny oraz krosna. Jest otwarty do zwiedzania od 1974 roku.^[20]

Wielki nadrzeczny meczet z 6 minaretami. Sabancı Merkez Camii w Adanie jest drugim co do wielkości meczetem w Turcji. Wygląd zewnętrzny meczetu jest podobny do meczetu Selimiye w Edirne, choć posiada on sześć minaretów, podobnie jak meczet Sułtana Ahmeda w Stambule.

Meczet, który oddano do użytku w 1998 roku, został zbudowany na skonfiskowanym cmentarzu ormiańskim. Zbudowano go na terenie o powierzchni 52 600 m2 (566 000 stóp kwadratowych), a jego zamknięta część ma powierzchnię 6 600 m2 (71 000 stóp kwadratowych).

Centralny Meczet Sabancı został zbudowany wspólnie przez Turecką Fundację Religijną i Fundację Sabanci. Właścicielem meczetu jest Fundacja Religijna Adany, a prawa do jego użytkowania przekazano Urzędowi Muftiego Prowincji Adana.^[21]

Archeologiczne ruiny greckiej świątyni. Świątynia Artemidy albo Artemizjon – dla starożytnych Greków jeden z siedmiu cudów świata. Znana pod nazwą Artemizjonu stanowiła największą ozdobę Efezu w Azji Mniejszej.

Była to świątynia o wymiarach 130 m na 69 m, zbudowana na rozkaz króla Lidii Krezusa około 560 p.n.e. Najprawdopodobniej stanęła na miejscu wcześniejszej budowli zniszczonej podczas najazdu Kimmerów (zdaniem Pliniusza świątynia była dziewięć razy budowana i burzona). Jońska świątynia została zaprojektowana przez Chersifrona i Metagenesa z Knossos, przy współpracy Teodorosa z Samos. Do jej budowy użyto doskonałej jakości marmuru i cedru libańskiego. Świątynia została zaprojektowana jako dipteros otoczony podwójną kolumnadą złożoną z ośmiu kolumn przed elewacją frontową i tylną (tzw. oktastylos) i dwudziestu kolumn wzdłuż boków świątyni. Pozostałe kolumny, a było ich w sumie 117, umieszczono w pronaosie i wewnątrz świątyni. Kolumny o wysokości ok. 18,0 m miały średnicę w dolnej części 2,5 m. Zdobiły je w dolnej części płaskorzeźby. Rzeźby zdobiły także fryz i najprawdopodobniej tympanon oraz dach świątyni. W jej wnętrzu umieszczono cedrowy posąg Artemidy. Wśród rzeźbiarzy zaangażowanych do prac przy budowie znaleźli się między innymi: Fidiasz, Poliklet, Kresilas. Ukończenie budowli zajęło 120 lat.

W 356 p.n.e. świątynię spalił szewc Herostrates w nadziei, że ten występek unieśmiertelni jego imię. Świątynię chciał odbudować Aleksander Wielki. Mieszkańcy Efezu nie przyjęli jego warunku, jakim było umieszczenie w świątyni inskrypcji sławiących jego imię. Propozycja została odrzucona słowami: „Aleksandrze, nie wypada, żeby jeden bóg stawiał świątynię drugiemu bogu”, bowiem wyznawcy Artemidy nie widzieli możliwości oddawania w jednej świątyni hołdu dwóm bogom. Aleksander, mimo iż nie przyjęto od niego pieniędzy na pokrycie kosztów odbudowy, zlecił swojemu architektowi, Dejnokratesowi, sporządzenie projektu świątyni. Koszt prac został sfinansowany ze składek mieszkańców Efezu i z kwot uzyskanych ze sprzedaży niektórych, niewykorzystanych przy odbudowie elementów spalonej świątyni. Odbudowa świątyni trwała od 334 p.n.e. do 260 p.n.e. Budowla stanęła na fundamentach poprzedniej świątyni i miała identyczne z nią wymiary. Dodano nową krepidomę złożoną z 13 stopni. Przy odbudowie pracowali Skopas, który wykonał płaskorzeźby w dolnej części kolumn, Praksykles i Apelles.

Świątynia z III wieku została zniszczona podczas najazdu Gotów w roku 262 i już nigdy jej nie odbudowano.

W roku 1869 ekspedycja zorganizowana przez British Museum odkryła miejsce, gdzie znajdowała się świątynia. Niektóre elementy wystroju efeskiego Artemizjonu można obecnie obejrzeć w tym muzeum.

Oryginalny posąg Artemidy, niezachowany, wykonany był ze złota, srebra, kości słoniowej, drewna hebanowego i czarnego kamienia (chryzelefantyna). Można się jedynie domyślać, jak wyglądał, na podstawie opisów i zachowanej kopii. Uwagę zwraca niezwykły sposób przedstawienia bogini, przypominający bardziej rzeźby egipskie, niż greckie.

Artemida, której cześć oddawano w Efezie, przyjęła wiele cech frygijskiej bogini Kybele. Kult bogini – matki opiekującej się ziemią, powietrzem i wodą, dającej życie i urodzaj, a jednocześnie rządzącej cywilizacją, był rozpowszechniony w Anatolii jeszcze przed przybyciem greckich kolonistów. Wraz z powstawaniem miast jońskich i wzajemnym przenikaniem się kultur, Artemida została najważniejszą boginią Jonii. W Efezie każdego roku w maju odbywały się trwające przez cały miesiąc obchody ku jej czci.

Efeskie posągi Artemidy przedstawiają ją ubraną w suknię ozdobioną miejskimi wieżami, które są atrybutem jej władzy nad cywilizacją. Ozdoby z wyobrażeniami zwierząt są symbolem jej władzy nad nimi. Efeska Artemida nazywana była też Pszczelą Boginią, a bite w mieście monety na awersie miały symbol bogini – wizerunek królowej pszczół.^[22]

Seldżucki zamek i czerwona wieża. Zamek w Alanii – seldżucka twierdza znajdująca się w Alanii.

Zamek zawdzięcza swoją dzisiejszą formę sułtanowi Alaeddin Keykubadowi, pod którego panowaniem (XIII wiek) Alanya przeżywała okres największego rozwoju. Położony na wysokości około 250 m n.p.m. na cyplu otoczonym z trzech stron wodą oraz odgrodzonym stromym zboczem od strony lądu, stanowił bardzo dobrze chronioną twierdzę, która była centrum militarnym i administracyjnym dla całego regionu.

Obecnie zamek stanowi największą, turystyczną atrakcję miasta. Jest otwarty do zwiedzania, w obrębie jego murów znajduje się wiele zabytków, między innymi meczet, bizantyjska kaplica, stocznia i Czerwona Wieża – symbol Alanii znajdujący się w herbie miasta.^[24]

Zamek Marmaris znajduje się w prowincji Muğla, w Turcji. Zamek został zrekonstruowany przez Sułymana Wspaniałego podczas jego wyprawy przeciwko Rodos.

Zamek w Marmaris jest jednym z niewielu zamków w Turcji, w którym znajduje się również muzeum.

Według greckiego historyka Herodota pierwsze mury miejskie w Marmaris powstały w 3000 r. p.n.e., choć jedyne źródło pisane o budowie zamku pochodzi od znanego osmańskiego podróżnika Evliya Çelebi w jego dziele Seyahatname.

Çelebi, który odwiedził Muğlę i jej okolice w XVII wieku, twierdzi, że sułtan Süleyman nakazał budowę zamku przed wyprawą na Rodos i że zamek służył jako baza wojskowa podczas wyprawy.

Znaczna część zamku została zniszczona podczas I wojny światowej przez francuski okręt wojenny. Do 1979 r. w zamku mieszkali mieszkańcy Marmaris. Wiadomo, że składa się on z 18 rezydencji, fontanny i cysterny.

Zamek został wpisany do rejestru zabytków w 1983 r., a w 1991 r. został otwarty jako muzeum.^[29]

Biblioteka Pergamońska – największa po Bibliotece Aleksandryjskiej książnica starożytna w Pergamonie. Została założona przez króla Attalosa I Sotera w 2. połowie III wieku p.n.e. w Azji Mniejszej jako warsztat pracy dla artystów i uczonych gromadzących się przy dworze. Gmach biblioteki zbudował Eumenes II. Ruiny biblioteki odsłoniły wykopaliska Carla Humanna w roku 1878. Biblioteka zajmowała cztery pomieszczenia, w tym w jednym było zapewne skryptorium. Biblioteka nie posiadała czytelni. Zbiory klasyfikowano według zasad ustalonych przez Kratesa z Mallos na podstawie Pinakes Kallimacha.

Ze względu na rywalizację między bibliotekami aleksandryjską i pergamońską władca Aleksandrii z II w. p.n.e. Ptolemeusz V Epifanes próbował zahamować wzrost tej Biblioteki poprzez ograniczenie eksportu papirusu. Według Pliniusza Starszego, król Pergamonu Eumenes II (195–158 p.n.e.) został zmuszony do szukania nowego materiału. Najprawdopodobniej właśnie w Pergamonie udoskonalono wtedy znacznie metody produkcji pergaminu, przez co stał się on jego ważnym ośrodkiem produkcji. Informacje Pliniusza nie są jednak potwierdzone, a Pergamon był wtedy najważniejszym ośrodkiem kultury helleńskiej, stąd może rozpowszechnienie przez Pergamon tego nowego podłoża.

Biblioteka istniała jeszcze w II w. n.e. mimo że w I w. p.n.e. ok. 200 tysięcy zwojów zabrał Antoniusz dla Biblioteki Aleksandryjskiej.^[33]

Kalepark został pozyskany i ufortyfikowany przez genueńskich kupców jako średniowieczna twierdza we wschodniej części Trabzonu w Turcji. Twierdza została zbudowana na skalistym wzniesieniu, z którego roztacza się widok na oba porty miasta: letni na zachodzie i zimowy na wschód od niego. Kilkaset metrów na zachód od Leonkastronu znajdował się "Zamek Wenecki", który był konkurencyjną, ufortyfikowaną placówką handlową. W następnych stuleciach na ulicach pomiędzy tymi fortami osiedlało się wielu innych Europejczyków - m.in. kupcy ze Lwowa na Ukrainie - i w ten sposób ulica ta stała się znana jako "dzielnica europejska".

W latach 40. XVIII w. w tym samym miejscu zbudowano pałac dla osmańskiego gubernatora Ahmeta Paşa, który w 1790 r. został zniszczony przez pożar.

W czasie I wojny światowej zamek był często ostrzeliwany przez rosyjskie siły morskie, ze względu na łatwo dostępne położenie w pobliżu wybrzeża Morza Czarnego.^[37]

Asklepiejon – świątynia Asklepiosa. Początkowo była to studnia lub źródło z ołtarzem w świętym gaju. Później świątynia, obok której stawiano szpitale i portyki dla chorych czekających na wejście do świątyni.

Asklepiejony - obok jatrejonów oraz waletudinariów - były instytucjami zapewniającymi namiastkę zorganizowanej opieki społecznej; nie były jednak zakładane ze względów filantropijnych, lecz z motywów utylitarnych. Obok funkcji religijnej, jaką spełniały, asklepiejony były też ośrodkami opieki nad chorymi. Ich istota nawiązywała do tradycji egipskiej, gdzie do świątyń różnych bóstw przybywali ludzie z różnymi chorobami.

Asklepiejony były kompleksami budynków usytuowanych na planie kwadratu z portykami, stawiane najczęściej na obrzeżach miasta - na wzgórzach oraz nad rzekami. Tam, gdzie brakowało dopływu wody, doprowadzano ją poprzez dobudowywanie sieci akweduktów. Asklepiejon nierzadko składał się z hospicjum, w którym gromadzili się i sypiali chorzy. Świątynia zajmowała centralne miejsce wraz z posągiem bóstwa. Do kompleksu świątynnego należały także magazyny, w których przechowywano dary ofiarne oraz opisy doświadczonych uzdrowień. Uzdrowienie chorego odbywało się poprzez specjalną ceremonię oraz obrzęd kąpieli w źródle.

W każdym asklepiejonie służbę pełnił kapłan. Kapłani leczyli chorych pielgrzymów poprzez masaże, nacierania, ćwiczenia fizyczne, ziołolecznictwo czy balneoterapię.

Ruiny Asklepiejonów:

• Grecja
  • wyspa Kos – miał tam swoją szkołę Hipokrates
  • Epidauros ok. 380 p.n.e. (co pięć lat panhelleńskie święto ku czci Asklepiosa)
  • Ateny V w. p.n.e.
  • Korynt – stał przy agorze
• Turcja – Pergamon (dzisiaj Bergama) IV w. p.n.e. w II wieku pracował w nim Galen

Zamek Mardin to licząca 3000 lat fortyfikacja obronna w mieście Mardin w Turcji. Znany jest jako Orle Gniazdo. Ze względu na położenie 1000 metrów nad równiną mezopotamską zamek jest wykorzystywany jako baza wojskowa w ramach porozumienia NATO i mieści stację radarową.

Jedna z legend głosi, że zamek został zbudowany w IV w. p.n.e. przez babilońskiego czciciela ognia o imieniu Szad Buhari, który "przebywając na wzgórzu, wyzdrowiał z ciężkiej choroby i postanowił wznieść tam pałac".

Zamek został zbudowany w X wieku przez dynastię Hamdanidów, a od XI do XIII wieku przez dynastię Artuqidów. Zamek został częściowo odrestaurowany za panowania sułtana osmańskiego Selima III, ale pod koniec istnienia Imperium Osmańskiego ponownie popadł w ruinę. W latach 2010-tych przeprowadzono prace mające na celu wzmocnienie jego konstrukcji i zapobieżenie spadaniu skał na miasto. Zamek był wielokrotnie próbowany w celu udostępnienia go dla ruchu turystycznego, co często było blokowane przez przeszkody biurokratyczne.

W 2014 roku wicegubernator Mardin Ali Güldoğan powiedział Hurriyet, że administracja cywilna "od 2008 roku wielokrotnie wnioskowała o opuszczenie zamku przez jednostkę wojskową i udostępnienie go dla turystów".

W czerwcu 2015 roku były współburmistrz Mardin Ahmet Türk z Partii Ludowo-Demokratycznej "zainicjował kampanię we współpracy z organizacjami pozarządowymi pod hasłem "Zamek Mardin należy do mieszkańców Mardin" i zażądał otwarcia zamku dla zwiedzających" - podaje Hurriyet.

W 2017 r. poseł Partii Sprawiedliwości i Rozwoju Orhan Miroğlu zasugerował, że obiekt mógłby zostać otwarty dla turystyki. Od 2021 roku zamek pozostaje bazą wojskową, ale można wejść prawie na sam szczyt, by zobaczyć widoki na miasto.^[49]