Półwysep Gallipoli - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Helles Memorial to pomnik wojenny Komisji Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów (Commonwealth War Graves Commission) w pobliżu Sedd el Bahr w Turcji, na cyplu na krańcu półwyspu Gallipoli z widokiem na cieśninę Dardanele. Znajduje się tam obelisk o wysokości ponad 30 metrów.

Pomnik jest głównym pomnikiem bitewnym Wspólnoty Narodów dla całej kampanii gallipolskiej, a także upamiętnia 20 956 żołnierzy Wspólnoty Narodów, których grób nie jest znany, a którzy zginęli w kampanii w latach 1915-1916 podczas I wojny światowej.

Wymienione na pomniku oddziały brytyjskie i indyjskie poległy w operacjach na całym półwyspie, z głównymi lądowiskami na przylądku Helles i w zatoce Suvla, natomiast korpusy armii australijskiej i nowozelandzkiej walczyły głównie w zatoce ANZAC. Znajdują się tam również tablice poświęcone tym, którzy zginęli lub zostali pochowani w morzu na wodach Gallipoli.

Inne pomniki upamiętniające zaginionych żołnierzy z kampanii Gallipoli to Lone Pine Memorial, Hill 60 Memorial, Chunuk Bair Memorial i Twelve Tree Copse Memorial. Poległych marynarzy, którzy zostali pochowani na morzu, upamiętniono także w Portsmouth Naval Memorial, Plymouth Naval Memorial i Chatham Naval Memorial w Wielkiej Brytanii.

Ofiary francuskie są upamiętnione na cmentarzu francuskim w zatoce Morto. Głównym tureckim miejscem pamięci jest Pomnik Męczenników z Çanakkale.^[3]

Plugge's Plateau Cemetery to najmniejszy cmentarz Commonwealth War Graves Commission na półwyspie Gallipoli w Turcji. Spoczywa na nim część żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej podczas walk pod Gallipoli, ośmiomiesięcznej kampanii stoczonej przez wojska brytyjskie i francuskie przeciwko siłom tureckim, której celem było zmuszenie Turcji do wycofania się z wojny, przełamanie impasu na froncie zachodnim oraz otwarcie szlaku dostaw do Rosji przez Dardanele i Morze Czarne.

Plugge's Plateau znajdował się na szczycie stromego, stumetrowego wzgórza z widokiem na zatokę ANZAC i dolinę Shrapnel. Został zdobyty 25 kwietnia 1915 r., wkrótce po lądowaniu, przez 11. batalion 3. brygady AFI.

Płaskowyż został później nazwany przez wojska inwazyjne na cześć 37-letniego podpułkownika Arthura Plugge'a, dowódcy Batalionu Piechoty Auckland Nowozelandzkich Sił Ekspedycyjnych, który założył tam swoją kwaterę główną.

Stał się on silnym punktem Wewnętrznej Linii Obrony ANZAC, a kwatera główna ANZAC została zbudowana niżej, po nadmorskiej stronie wzgórza. Umieszczono tam również stanowisko artyleryjskie i zbiornik wodny. Wojska tureckie nazwały je Hain Tepe (Zdradzieckie Wzgórze) ze względu na efekt działania znajdującej się na nim baterii artyleryjskiej. Cmentarz znajduje się w północno-zachodnim narożniku, a spośród zidentyfikowanych szczątków 12 to żołnierze polegli w dniu lądowania, reszta pochodzi z pobliskich stanowisk artylerii polowej.^[4]

Lancashire Landing Cemetery to cmentarz Commonwealth War Graves Commission położony na półwyspie Gallipoli w Turcji. Znajdują się na nim groby niektórych żołnierzy alianckich poległych podczas bitwy o Gallipoli.

Położony jest 500 metrów w głąb lądu od plaży W na Karaja Oghul Tepe (nazywanym przez wojska inwazyjne Wzgórzem 114), na zachód od Przylądka Helles. Większa część cmentarza została założona między lądowaniem w kwietniu 1915 roku a ewakuacją w styczniu 1916 roku. Po zawieszeniu broni przeniesiono na niego dodatkowe groby z wysp Morza Egejskiego.

Na cmentarzu pochowano odznaczonego Krzyżem Wiktorii Williama Kenealy'ego, dwa groby z Syjońskiego Korpusu Mułowego oraz 17 grobów greckich. 135 z tych pochówków jest niezidentyfikowanych, ale pomniki upamiętniają dziesięć osób, o których wiadomo, że są wśród nich pochowane.^[7]

Hill 60 Cemetery to cmentarz Commonwealth War Graves Commission z czasów I wojny światowej na północnym krańcu dawnego sektora Anzac na Półwyspie Gallipoli w Turcji. Znajduje się tam Hill 60 Memorial, jeden z czterech pomników na półwyspie, upamiętniających Nowozelandczyków poległych w kampanii, którzy nie mają znanego grobu.

Bitwa pod Gallipoli, której część żołnierzy spoczywa na tym cmentarzu, była ośmiomiesięczną kampanią wojsk brytyjskich i francuskich przeciwko siłom tureckim, mającą na celu zmuszenie Turcji do wycofania się z wojny, przełamanie impasu na froncie zachodnim (Francja/Belgia) oraz otwarcie szlaku dostaw do Rosji przez cieśniny Dardanele i Morze Czarne.

Główne lądowania miały miejsce w kwietniu 1915 r., ale brak postępów doprowadził do kolejnego lądowania w Zatoce Suvla, na północ od istniejących pozycji alianckich, w dniu 6 sierpnia. Jednak niezdecydowanie i zamieszanie spowodowały opóźnienia, które pozwoliły tureckim obrońcom na wzmocnienie pozycji, co doprowadziło do patowej sytuacji.

Wzgórze 60 było niskim wzniesieniem zajmowanym przez Turków, położonym 60 metrów nad poziomem morza na północnym krańcu pasma Sari Bair, które jednak dominowało nad pozycjami alianckimi w pobliżu zatoki Suvla. Było to miejsce bitwy o Wzgórze 60, ostatniego poważnego szturmu w kampanii, rozpoczętego 21 sierpnia 1915 r., który zbiegł się w czasie z atakiem brytyjskiego IX Korpusu generała Stopforda na Wzgórze Scimitar, przeprowadzonym od strony Suvli. Bitwa trwała 8 dni i chociaż wojska australijskie dotarły na szczyt wzgórza, kluczowe północne zbocza, z których roztaczał się widok na Suvlę, pozostały w rękach tureckich.

Cmentarz, znajdujący się w miejscu okopów, o które walczono podczas bitwy, był używany po bitwie, a po zawieszeniu broni został znacznie powiększony dzięki szczątkom znalezionym na pobliskim polu bitwy oraz 42 grobom przeniesionym z Norfolk Trench Cemetery. 712 z tych grobów nie zostało zidentyfikowanych, ale specjalne pomniki upamiętniają 34 ofiary, które prawdopodobnie się wśród nich znajdują.

Na cmentarzu znajduje się również jeden z czterech pomników upamiętniających żołnierzy nowozelandzkich, którzy nie mają znanych grobów - Hill 60 (New Zealand) Memorial, zawierający nazwiska 183 nowozelandzkich żołnierzy poległych podczas bitwy. Na cmentarzu znajdują się również zidentyfikowane groby 13 Nowozelandczyków (jeden z nich należał do Australijskich Sił Imperialnych), a kolejnych 16 może być pochowanych na tym cmentarzu.^[9]

Beach Cemetery to mały cmentarz Commonwealth War Graves Commission zawierający szczątki żołnierzy alianckich, którzy zginęli podczas bitwy o Gallipoli. Znajduje się na Hell Spit, na południowym krańcu zatoki Anzac na półwyspie Gallipoli.

Pierwsze groby wykopano w dniu lądowania, 25 kwietnia 1915 r., a cmentarz był wykorzystywany niemal do ewakuacji rejonu Anzac 20 grudnia.

Większość z 285 grobów pochodzi z Australijskich Sił Imperialnych, w tym grób szeregowego Johna Simpsona Kirkpatricka i trzech Nowozelandczyków. Znajduje się tam również 21 żołnierzy armii nowozelandzkiej, 49 Brytyjczyków i trzech z 80-osobowego kontyngentu cejlońskich plantatorów herbaty. Plantatorzy herbaty byli wykorzystywani jako ochrona dowódcy Anzaców, generała Williama Birdwooda. Na cmentarzu znajduje się również 21 grobów, których mieszkańcy nie są znani.^[10]

Quinn's Post Cemetery to cmentarz Commonwealth War Graves Commission z czasów I wojny światowej w dawnym sektorze Anzac na Półwyspie Gallipoli w Turcji. Bitwy pod Gallipoli, których część żołnierzy spoczywa na tym cmentarzu, były ośmiomiesięczną kampanią wojsk brytyjskich i francuskich przeciwko siłom tureckim, mającą na celu zmuszenie Turcji do wycofania się z wojny, przerwanie impasu na froncie zachodnim oraz otwarcie szlaku dostaw do Rosji przez cieśniny Dardanele i Morze Czarne.

Posterunek Quinna powstał w dniu lądowania, 25 kwietnia 1915 r., jako stanowisko nowozelandzkiego karabinu maszynowego, a następnego dnia został przejęty przez oddziały australijskie. Był on utrzymywany przez różne jednostki aż do ewakuacji sektora Anzac i był miejscem ciągłych ataków i walk wręcz, gdy oddziały tureckie broniące półwyspu usiłowały go odzyskać. Walki były intensywne, z dużą liczbą ofiar po obu stronach, ponieważ była to kluczowa pozycja na końcu linii Anzac. Z trzech stron górowały nad nią pozycje tureckie, była ona nieustannie ostrzeliwana przez snajperów i bombardowana granatami z pozycji tureckich oddalonych o zaledwie 15 metrów. Turecka nazwa tej pozycji to Bomba Sirt (grzbiet bombowy). Do obserwacji terenu używano peryskopów, które jednak były podatne na uszkodzenia od ognia karabinowego, a karabiny peryskopowe pozwoliły w końcu skierować celny ogień na okopy tureckie. Przed okopami rozstawiono siatki z drutu, aby zatrzymać granaty. W swojej oficjalnej historii australijski historyk Charles Bean opisał utrzymanie posterunku jako jedno z największych osiągnięć sił australijskich.

Nazwano ją na cześć majora Hugh Quinna, 27-letniego dowódcy kompanii C 15. batalionu Australijskich Sił Imperialnych. Jego oddział, liczący 226 ludzi, zajął tę pozycję 29 kwietnia z rąk oddziałów 14. batalionu. Quinn zginął tam 29 maja podczas zwiadu przed atakiem mającym na celu odzyskanie okopów zajętych przez Turków wcześniej tego dnia i został pochowany na cmentarzu Shrapnel Valley.

Cmentarz został założony po wojnie poprzez przeniesienie na niego 225 pojedynczych grobów, wraz z 73 pochówkami na cmentarzu Pope's Hill i kolejnymi sześcioma grobami znalezionymi w pobliżu. 105 grobów australijskich i 10 nowozelandzkich należy do zidentyfikowanych żołnierzy, a na pomnikach odnotowano nazwiska 64 innych żołnierzy, o których sądzi się, że są pochowani na cmentarzu.^[11]