Bergama - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Biblioteka Pergamońska – największa po Bibliotece Aleksandryjskiej książnica starożytna w Pergamonie. Została założona przez króla Attalosa I Sotera w 2. połowie III wieku p.n.e. w Azji Mniejszej jako warsztat pracy dla artystów i uczonych gromadzących się przy dworze. Gmach biblioteki zbudował Eumenes II. Ruiny biblioteki odsłoniły wykopaliska Carla Humanna w roku 1878. Biblioteka zajmowała cztery pomieszczenia, w tym w jednym było zapewne skryptorium. Biblioteka nie posiadała czytelni. Zbiory klasyfikowano według zasad ustalonych przez Kratesa z Mallos na podstawie Pinakes Kallimacha.

Ze względu na rywalizację między bibliotekami aleksandryjską i pergamońską władca Aleksandrii z II w. p.n.e. Ptolemeusz V Epifanes próbował zahamować wzrost tej Biblioteki poprzez ograniczenie eksportu papirusu. Według Pliniusza Starszego, król Pergamonu Eumenes II (195–158 p.n.e.) został zmuszony do szukania nowego materiału. Najprawdopodobniej właśnie w Pergamonie udoskonalono wtedy znacznie metody produkcji pergaminu, przez co stał się on jego ważnym ośrodkiem produkcji. Informacje Pliniusza nie są jednak potwierdzone, a Pergamon był wtedy najważniejszym ośrodkiem kultury helleńskiej, stąd może rozpowszechnienie przez Pergamon tego nowego podłoża.

Biblioteka istniała jeszcze w II w. n.e. mimo że w I w. p.n.e. ok. 200 tysięcy zwojów zabrał Antoniusz dla Biblioteki Aleksandryjskiej.^[1]

Asklepiejon – świątynia Asklepiosa. Początkowo była to studnia lub źródło z ołtarzem w świętym gaju. Później świątynia, obok której stawiano szpitale i portyki dla chorych czekających na wejście do świątyni.

Asklepiejony - obok jatrejonów oraz waletudinariów - były instytucjami zapewniającymi namiastkę zorganizowanej opieki społecznej; nie były jednak zakładane ze względów filantropijnych, lecz z motywów utylitarnych. Obok funkcji religijnej, jaką spełniały, asklepiejony były też ośrodkami opieki nad chorymi. Ich istota nawiązywała do tradycji egipskiej, gdzie do świątyń różnych bóstw przybywali ludzie z różnymi chorobami.

Asklepiejony były kompleksami budynków usytuowanych na planie kwadratu z portykami, stawiane najczęściej na obrzeżach miasta - na wzgórzach oraz nad rzekami. Tam, gdzie brakowało dopływu wody, doprowadzano ją poprzez dobudowywanie sieci akweduktów. Asklepiejon nierzadko składał się z hospicjum, w którym gromadzili się i sypiali chorzy. Świątynia zajmowała centralne miejsce wraz z posągiem bóstwa. Do kompleksu świątynnego należały także magazyny, w których przechowywano dary ofiarne oraz opisy doświadczonych uzdrowień. Uzdrowienie chorego odbywało się poprzez specjalną ceremonię oraz obrzęd kąpieli w źródle.

W każdym asklepiejonie służbę pełnił kapłan. Kapłani leczyli chorych pielgrzymów poprzez masaże, nacierania, ćwiczenia fizyczne, ziołolecznictwo czy balneoterapię.

Ruiny Asklepiejonów:

• Grecja
  • wyspa Kos – miał tam swoją szkołę Hipokrates
  • Epidauros ok. 380 p.n.e. (co pięć lat panhelleńskie święto ku czci Asklepiosa)
  • Ateny V w. p.n.e.
  • Korynt – stał przy agorze
• Turcja – Pergamon (dzisiaj Bergama) IV w. p.n.e. w II wieku pracował w nim Galen

Miejsce historyczne w Bergamie. "Czerwona Bazylika", zwana też różnie Czerwoną Salą i Czerwonym Dziedzińcem, to monumentalna zrujnowana świątynia w starożytnym mieście Pergamon, obecnie Bergama, w zachodniej Turcji. Świątynia została zbudowana w czasach Imperium Rzymskiego, prawdopodobnie w czasach Hadriana i prawdopodobnie na jego polecenie. Jest to jedna z największych rzymskich budowli zachowanych w starożytnym świecie greckim. Uważa się, że świątynia była wykorzystywana do kultu bogów egipskich - szczególnie Izydy i/lub Serapisa, a być może także Ozyrysa, Harpokratesa i innych pomniejszych bogów, którzy mogli być czczeni w dwóch rotundach w kształcie bębna, z których obie są praktycznie nienaruszone, obok głównej świątyni.

Choć sama budowla jest ogromnych rozmiarów, stanowiła tylko część znacznie większego kompleksu sakralnego, otoczonego wysokimi murami, który przyćmił nawet kolosalną Świątynię Jowisza w Baalbek. Cały kompleks został zbudowany bezpośrednio nad rzeką Selinus, co było niezwykłym wyczynem inżynieryjnym, który obejmował budowę ogromnego mostu o szerokości 196 metrów (643 stóp), przepuszczającego rzekę przez dwa kanały pod świątynią. Most Pergamoński stoi do dziś, podtrzymując nowoczesne budynki, a nawet ruch samochodowy. Pod główną świątynią znajduje się szereg tuneli i komór, które łączą ją z bocznymi rotundami i umożliwiają prywatny dostęp do różnych części kompleksu. Wewnątrz, wokół i pod główną świątynią znajdują się różne dreny, kanały wodne i baseny, które mogły być wykorzystywane do symbolicznego odtwarzania wylewów Nilu.

Świątynia została przekształcona przez Rzymian w kościół chrześcijański pod wezwaniem św. Jana, ale następnie została zniszczona. Obecnie można zwiedzać ruiny głównej świątyni i jednej z bocznych rotund, natomiast druga rotunda boczna jest nadal używana jako mały meczet.^[3]

Miasto w Turcji. Pergamon – miasto w starożytnej Myzji, w Azji Mniejszej, stolica państwa pergamońskiego, współcześnie stanowisko archeologiczne w pobliżu miasta Bergama w Turcji, położonego poniżej starożytnego akropolu. W 2014 zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Założenie miasta przypisywane jest Eolom i datowane nawet na VIII w. p.n.e. Wchodziło w skład imperium Aleksandra Wielkiego. Po jego śmierci w Pergamonie władzę sprawował Lizymach, który rozbudował i wzmocnił fortyfikacje miasta służącego mu za skarbiec, gdzie ukrył skarb zdobyty podczas walk o władzę (wojny diadochów). Jego wojska zostały pokonane przez Seleukosa w bitwie pod Kuropedion w lutym 281 p.n.e. w której Lizymach zginął, a pozostawiony przez niego dla obrony Pergamonu Filetajros Pergameński jeszcze w 282 p.n.e. opanował akropol ogłaszając się władcą miasta i sprzymierzeńcem Seleukosa.

Filetajros, założyciel dynastii Attalidów, władał Pergamonem do 263 p.n.e. a po jego bezpotomnej śmierci miasto odziedziczył bratanek Eumenes I. Kolejnym władcą był jego adoptowany syn Attalos I, który w 240 p.n.e. nad Kaikos pokonał Galatów i ogłosił się królem Pergamonu. Rządy Attalosa I zapoczątkowały znaczny rozkwit i rozwój terytorialny państwa pergamońskiego, a w 205 p.n.e. doprowadził on do przymierza z Rzymem. Największy rozkwit miasta nastąpił za panowania Eumenesa II, spadkobiercy Attalosa I.

Od 133 p.n.e. na mocy testamentu Attalosa III miasto przeszło pod panowanie Rzymian jako stolica rzymskiej prowincji Azji.

Pergamon należał do najpiękniejszych miast hellenistycznych stanowiąc doskonały przykład urbanistyki hellenistycznej. Za panowania dynastii Attalidów rozbudowano miejscowy akropol położony na wzgórzu o wysokości 300 m. Rozplanowanie licznych budowli i siatka ulic nawiązywały do ukształtowania terenu, a całość otaczały mury obronne. W skład kompleksu wchodziły m.in.:

• wielka Biblioteka Pergamońska (druga po Bibliotece Aleksandryjskiej), której budowę rozpoczął Attalos I; zbiory jej liczyły ok. 200 000 zwojów;
• teatr dla 10 000 widzów, którego rozwiązanie architektoniczne wzorowane jest na teatrach greckich. Widownia została wbudowana w strome zbocze i rozbudowana mocno wzwyż na wąskim wycinku koła (ukształtowanie zbocza nie pozwoliło na wybudowanie typowej widowni opartej na planie zbliżonym do półkola);
• świątynia Dionizosa znajdująca się poniżej teatru, z której pozostały nieliczne fragmenty;
• świątynia Ateny Polias zbudowana na tarasie w sąsiedztwie biblioteki;
• dziedziniec z propylejami;
• pałac królewski i arsenał;
• słynny Wielki Ołtarz Zeusa (Ołtarz pergamoński) poświęcony Zeusowi i Atenie, zbudowany w II wieku p.n.e. dla uczczenia zwycięstwa nad Galatami. Elementy ołtarza zostały odkryte przez Carla Humanna i wywiezione za zgodą sułtana do Berlina, gdzie całość zrekonstruowano i wystawiono w Muzeum Pergamońskim. Na tarasie akropolu pozostała jedynie podbudowa ołtarza;
• gimnazjon o wymiarach 200 na 150 metrów, o trzech kondygnacjach, w których znajdowały się sale wykładowe, biblioteka, łaźnia i świątynia.

Na akropolu znajduje się także częściowo zrekonstruowana świątynia Trajana, zbudowana faktycznie przez Hadriana i poświęcona Zeusowi, Trajanowi oraz Hadrianowi. Jest to jedyna budowla, która przetrwała na wzgórzu z czasów cesarstwa rzymskiego. W dobrym stanie zachowała się tylko podziemna część budowli wykorzystywana jeszcze w średniowieczu jako magazyny.

Poza wzgórzem akropolu w pobliskiej dolinie mieścił się słynny asklepiejon.

W okresie hellenistycznym rozpoczęto wyrób pergaminu – materiału, który rozsławił miasto. Znane było ono także ze słynnej szkoły rzeźbiarskiej (z której pochodzi zachowana fragmentarycznie rzeźba "Grupa Galów") oraz szkoły filozoficznej (z którą związany był Krates z Mallos). W starożytności Pergamon stanowił ważny ośrodek polityczny, handlowy i rolniczy.

Wykopaliska archeologiczne na tym terenie zapoczątkował w 1878 Carl Humann, odkrywca ołtarza pergamońskiego. W pracach wykopaliskowych brali udział m.in. Alexander Conze i Wilhelm Dörpfeld.^[5]

Pergamon – miasto w starożytnej Myzji, w Azji Mniejszej, stolica państwa pergamońskiego, współcześnie stanowisko archeologiczne w pobliżu miasta Bergama w Turcji, położonego poniżej starożytnego akropolu. W 2014 zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Założenie miasta przypisywane jest Eolom i datowane nawet na VIII w. p.n.e. Wchodziło w skład imperium Aleksandra Wielkiego. Po jego śmierci w Pergamonie władzę sprawował Lizymach, który rozbudował i wzmocnił fortyfikacje miasta służącego mu za skarbiec, gdzie ukrył skarb zdobyty podczas walk o władzę (wojny diadochów). Jego wojska zostały pokonane przez Seleukosa w bitwie pod Kuropedion w lutym 281 p.n.e. w której Lizymach zginął, a pozostawiony przez niego dla obrony Pergamonu Filetajros Pergameński jeszcze w 282 p.n.e. opanował akropol ogłaszając się władcą miasta i sprzymierzeńcem Seleukosa.

Filetajros, założyciel dynastii Attalidów, władał Pergamonem do 263 p.n.e. a po jego bezpotomnej śmierci miasto odziedziczył bratanek Eumenes I. Kolejnym władcą był jego adoptowany syn Attalos I, który w 240 p.n.e. nad Kaikos pokonał Galatów i ogłosił się królem Pergamonu. Rządy Attalosa I zapoczątkowały znaczny rozkwit i rozwój terytorialny państwa pergamońskiego, a w 205 p.n.e. doprowadził on do przymierza z Rzymem. Największy rozkwit miasta nastąpił za panowania Eumenesa II, spadkobiercy Attalosa I.

Od 133 p.n.e. na mocy testamentu Attalosa III miasto przeszło pod panowanie Rzymian jako stolica rzymskiej prowincji Azji.

Pergamon należał do najpiękniejszych miast hellenistycznych stanowiąc doskonały przykład urbanistyki hellenistycznej. Za panowania dynastii Attalidów rozbudowano miejscowy akropol położony na wzgórzu o wysokości 300 m. Rozplanowanie licznych budowli i siatka ulic nawiązywały do ukształtowania terenu, a całość otaczały mury obronne. W skład kompleksu wchodziły m.in.:

• wielka Biblioteka Pergamońska (druga po Bibliotece Aleksandryjskiej), której budowę rozpoczął Attalos I; zbiory jej liczyły ok. 200 000 zwojów;
• teatr dla 10 000 widzów, którego rozwiązanie architektoniczne wzorowane jest na teatrach greckich. Widownia została wbudowana w strome zbocze i rozbudowana mocno wzwyż na wąskim wycinku koła (ukształtowanie zbocza nie pozwoliło na wybudowanie typowej widowni opartej na planie zbliżonym do półkola);
• świątynia Dionizosa znajdująca się poniżej teatru, z której pozostały nieliczne fragmenty;
• świątynia Ateny Polias zbudowana na tarasie w sąsiedztwie biblioteki;
• dziedziniec z propylejami;
• pałac królewski i arsenał;
• słynny Wielki Ołtarz Zeusa (Ołtarz pergamoński) poświęcony Zeusowi i Atenie, zbudowany w II wieku p.n.e. dla uczczenia zwycięstwa nad Galatami. Elementy ołtarza zostały odkryte przez Carla Humanna i wywiezione za zgodą sułtana do Berlina, gdzie całość zrekonstruowano i wystawiono w Muzeum Pergamońskim. Na tarasie akropolu pozostała jedynie podbudowa ołtarza;
• gimnazjon o wymiarach 200 na 150 metrów, o trzech kondygnacjach, w których znajdowały się sale wykładowe, biblioteka, łaźnia i świątynia.

Na akropolu znajduje się także częściowo zrekonstruowana świątynia Trajana, zbudowana faktycznie przez Hadriana i poświęcona Zeusowi, Trajanowi oraz Hadrianowi. Jest to jedyna budowla, która przetrwała na wzgórzu z czasów cesarstwa rzymskiego. W dobrym stanie zachowała się tylko podziemna część budowli wykorzystywana jeszcze w średniowieczu jako magazyny.

Poza wzgórzem akropolu w pobliskiej dolinie mieścił się słynny asklepiejon.

W okresie hellenistycznym rozpoczęto wyrób pergaminu – materiału, który rozsławił miasto. Znane było ono także ze słynnej szkoły rzeźbiarskiej (z której pochodzi zachowana fragmentarycznie rzeźba "Grupa Galów") oraz szkoły filozoficznej (z którą związany był Krates z Mallos). W starożytności Pergamon stanowił ważny ośrodek polityczny, handlowy i rolniczy.

Wykopaliska archeologiczne na tym terenie zapoczątkował w 1878 Carl Humann, odkrywca ołtarza pergamońskiego. W pracach wykopaliskowych brali udział m.in. Alexander Conze i Wilhelm Dörpfeld.^[8]

Gondola Akropolis Bergama to dwustanowiskowy wyciąg lotniczy typu gondolowego w dzielnicy Bergama w prowincji İzmir w zachodniej Turcji, obsługujący pobliskie stanowisko archeologiczne Akropolis. Kolejka o długości 700 m jest obsługiwana przez firmę Akropolis Teleferik Inc.

W Bergamie znajduje się starożytny Pergamon, miejsce o dużym znaczeniu turystycznym. W 2005 r. opracowano projekt połączenia liną powietrzną położonego w dolinie miejsca Asclepium z odległym o 3 km (1,9 min.) Akropolem na szczycie stromego wzgórza na północ od Bergamy. Po odrzuceniu tego projektu przez właściwy organ urzędowy z powodu obaw o zachowanie historycznego miejsca, w 2006 roku zaakceptowano alternatywny projekt znacznie krótszej trasy między Akropolem a jego podnóżem na północ od miasta. Dojazd autobusem do Akropolu wąską drogą zajmuje turystom sporo czasu, a poszerzenie istniejącej drogi jest niedozwolone ze względu na archeologiczny status tego miejsca.

Wyciąg gondolowy został zbudowany przez włoską firmę Leitner Ropeways z grupy Leitner za 6 mln euro i sfinansowany przez lokalną turecką firmę Akropolis Teleferik Inc. na zasadzie "buduj-eksploatuj-przekaż" na okres 49 lat.

Kolejka gondolowa ma długość 700 m (2300 stóp) i dwie wieże nośne między terminalami. Zaczęła kursować w połowie maja 2010 roku, a oficjalne otwarcie nastąpiło 14 października 2010 roku. W 2013 roku liczba kabin, z których każda jest ośmioosobowa, została zwiększona z początkowo dziewięciu do piętnastu. Kolejka gondolowa z dziewięcioma kabinami przewozi godzinowo do 1200 osób między stacją bazową na wysokości 90 m (300 stóp) nad poziomem morza a stacją końcową na wysokości 330 m (1080 stóp). Przejazd trwa mniej niż cztery minuty. Od października 2013 r. cena biletu spadła z 10,00 do 8,00 zł.

Zmiany liczby pasażerów w stosunku do liczby osób odwiedzających daną placówkę przedstawiono w poniższej tabeli: †) tylko w ciągu 2,5 miesiąca.^[9]