Gorczański Park Narodowy - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Obserwatorium astronomiczne. Obserwatorium astronomiczne na Suhorze – obserwatorium zlokalizowane na szczycie Suhory, na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego. Jest najwyżej położonym obserwatorium astronomicznym w Polsce. Jest własnością i placówką badawczą Katedry Astronomii Uniwersytetu Pedagogicznego z Krakowa. Sporadycznie jest udostępniane zwiedzającym.

Obserwatorium rozpoczęło pracę w 1987. O wyborze lokalizacji zadecydowało położenie: dość duża odległość od najbliższej miejscowości, brak w pobliżu zakładów przemysłowych, a jednocześnie otulina leśna Parku. Ma zatem czyste i nieoświetlone niebo.

Obserwacje wykonywane są za pomocą 600 mm reflektora (teleskopu zwierciadlanego) Cassegraina firmy Carl Zeiss, Jena o efektywnej ogniskowej 7500 mm. Obserwatorium posiada kamerę CCD SBIG ST10XME. Teleskop jest umieszczony wewnątrz obrotowej kopuły o średnicy 5 m.

Od 1991 obserwatorium pracuje w sieci WET (Whole Earth Telescope), której celem jest prowadzenie ciągłych (całodobowych) obserwacji wybranych obiektów. Są to głównie gwiazdy o dużych gęstościach, nazywane białymi karłami.

Obserwatorium położone jest w pobliżu zielonego szlaku z Koninek przez Tobołów (z koleją krzesełkową) na Turbacz. Szlak ten prowadzi przez Polanę Suhora, z której można zobaczyć obserwatorium.^[1]

Kapliczka Bulandy – kapliczka na polanie Jaworzyna Kamienicka na Jaworzynie Kamienickiej – drugim co do wysokości szczycie Gorców. Ufundowana została w 1904 r. przez najsłynniejszego gorczańskiego bacę – Tomasza Chlipałę, zwanego Bulandą, który na tej polanie przez ponad 50 lat zajmował się pasterstwem, wypasając owce i woły. Ponadto był znanym znachorem, leczył ludzi i zwierzęta, uważano go też za czarodzieja.

Istnieje wiele ludowych przekazów o tej kapliczce. Według jednego z nich Bulanda zobaczył podczas snu liczne dusze pokutujące za grzechy, które błądzą po górach i nie mają gdzie kolan ugiąć, by przyklęknąć przed poświęconym miejscem. Dla nich ufundował kapliczkę. Strzegą jej jadowite węże. Istotnie Bulanda, dożył późnego wieku i był bogaty, jak na miejscowe warunki, ale dochód przyniosło mu głównie pasterstwo. Według innej jeszcze wersji zmarła wcześniej córka Bulandy prosiła ojca we śnie, by wybudował kapliczkę na polanie, wykorzystując miejscowe materiały: kamienie i piasek i źródlaną wodę z potoku Kamienica obok przełęczy Borek.

Z kaplicą związana jest również legenda, która mówi, że Bulanda postawił kapliczkę w miejscu, gdzie znalazł skarb, a pod kapliczką ukrył swoją czarodziejską księgę. Inna z wersji legendy mówi, że Bulanda w tym miejscu ukrył te znalezione skarby. Jego właściciele mieli skarb zdeponować właśnie tam, w przekonaniu, że Pan Bóg będzie strzegł zbójnickiego dobra, a ludzie bojąc się świętokradztwa, nigdy jej nie ruszą. Tomasz Chlipała zdradził jednak swoje sekrety tuż przed swoją śmiercią jednemu z baców spod Babiej Góry. Ponoć kiedy starał się wygrzebać stamtąd skarb odstraszył go piorun lub żmije (w zależności od wersji legendy).

Kapliczka znajduje się w górnym rogu jednej z najpiękniejszych gorczańskich polan. Pięknie prezentuje się stąd pobliski Kudłoń i Gorc, rozległe widoki na Beskid Sądecki i Wyspowy. Obok ławki dla turystów. Przy szlaku turystycznym na skraju polany tablica informacyjna z panoramą szczytów, które stąd widać. Obok kapliczki, na zachodnią stronę żółty szlak (15 min.) prowadzący przez las do Zbójeckiej Jamy, z którą związane jest wiele legend.

Kapliczka jest najstarszym zabytkiem sakralnym w Gorczańskim Parku Narodowym. W 1996 r. licząca sobie wtedy 92 lata kapliczka została odnowiona przez pracowników GPN i spadkobiercę Tomasza Chlipały. Znajduje się w granicach wsi Zasadne w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Kamienica.^[3]

Papieżówka – polana w dolinie rzeki Kamienica w Gorcach, w miejscu gdzie ze stoków Gorca uchodzi do Kamienickiego Potoku jego dopływ – potok Ustępny. Papieżówka znajduje się już na obszarze Gorczańskiego Parku Narodowego, w granicach wsi Zasadne w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Kamienica.

Jest to nieduża polana na prawym brzegu Kamienickiego Potoku. Znajduje się na niej jeden szałas. Na polanie w sierpniu 1976 r. przez dwa tygodnie w szałasie mieszkał ówczesny metropolita krakowski Karol Wojtyła. Odbywał dni skupienia i wędrował po Gorcach. Wybrał to miejsce ze względu na oddalenie, spokój, a także dlatego, że znał już Gorce z wcześniejszych wędrówek. Mieszkał w spartańskich warunkach; jedyne wyposażenie szałasu stanowił drewniany stół, stołek z pnia drzewa i prycza z gałęzi. Własnoręcznie poukładał kamienie przed szałasem. Nikt nie rozpoznał go w czasie tego pobytu w Gorcach.

Górna część polany jest obecnie wykorzystywana jako skład drzewa. Dla uczczenia pobytu kardynała Wojtyły umieszczono na polanie duży głaz z pamiątkową tablicą. Znajduje się na niej napis cytujący słowa, które Karol Wojtyła już jako papież Jan Paweł II wygłosił w czasie jednej z pielgrzymek do Polski: „Pilnujcie mi tych szlaków”. Szałas został odnowiony w 2004 roku.^[4]

Tobołczyk – niewybitny szczyt w Gorcach. Znajduje się w bocznym grzbiecie odchodzącym od Obidowca na północ. W grzbiecie tym kolejno znajdują się: Suchora, Tobołów, Tobołczyk i Bórczane. Zachodnie zbocza grzbietu opadają do doliny Porębianki, wschodnie do doliny Koninki. Sam wierzchołek Tobołczyka jest porośnięty lasem i znajduje się w obrębie Gorczańskiego Parku Narodowego, ale po jego północnej stronie znajduje się polana Jaworzyna Porębska. Polana i północne stoki znajdują się już poza obrębem parku.

Ostatnio Tobołów i Tobołczyk stały się jednym z ośrodków kolarstwa górskiego w Polsce. Na ich północno-wschodnich, opadających do Koninek stokach poprowadzono kilka tras zjazdowych dla kolarzy górskich, którzy tutaj trenują m.in. zjazd na szybkość (freeride). Na trasach zamontowano drewniane pomosty do skoków, są naturalne terenowe „hopki” i inne typowe dla tego sportu terenowe przeszkody. Wyciąg krzesełkowy „Tobołów” przewozi w górę również kolarzy z rowerami.

Tobołczyk znajduje się w Koninkach (część wsi Poręba Wielka w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Niedźwiedź).^[5]

Jaworzyna Kamienicka – szczyt Gorców, drugi pod względem wysokości po Turbaczu i najwyższy szczyt Gorczańskiego Parku Narodowego. Jest jednym z wielu ramion Turbacza. Przez górali nazywana była też Jaworzyną Bulandową.

Tuż przed I wojną światową lasy na Jaworzynie Kamienickiej i w okolicach Polany Gabrowskiej zostały całkowicie wyrąbane, a pozyskane z nich drewno trafiło do pruskich i węgierskich fabryk. W 1914 r. Kazimierz Ignacy Sosnowski pisał: Dziko tu, głucho i odludnie, a lasy, które ją zdobiły legły pod toporem. Obecnie stoki Jaworzyny Kamienickiej porasta las świerkowy o charakterze regla górnego. Sam szczyt jest niewybitny, słabo wyróżniający się płaskiej wysoczyźnie. Z powodu płaskiego terenu góra w wielu miejscach jest podmokła. Góra należy jednak do najbardziej widokowych w Gorcach, dzięki temu, że na jej północno-wschodnich zboczach, nieco poniżej wierzchołka, znajduje się polana Jaworzyna. Rozciągają się z niej widoki na pobliskie szczyty Kudłonia i Gorca z ich polanami podszczytowymi, głęboką dolinę potoku Kamienicy oraz szczyty Beskidu Wyspowego i Sądeckiego. Przy szlaku turystycznym na polanie tablica informacyjna z panoramą szczytów i opisem polany. W górnym rogu polany znajduje się pochodząca z 1904 roku tzw. Kapliczka Bulandy. Jest ona najstarszym zabytkiem sztuki sakralnej znajdującym się w granicach Parku. Została wybudowana przez legendarnego gorczańskiego bacę i czarownika, Tomasza Chlipałę, znanego jako Bulanda. Na tej polanie przez ponad 50 lat wypasał owce i woły. Legenda podaje, że z bacówki zszedł w wieku 100 lat, zawdzięczając znakomite zdrowie recepturze na napój szczęścia i długowieczności.

Na zachodnim krańcu Jaworzyny znajduje się szczelinowa Jaskinia w Jaworzynie w Gorcach (także Zbójecka Jama), która była według podań kryjówką wielu tutejszych zbójników. W okolicach podobno straszy odrąbana głowa zastępcy herszta zbójników. Ponieważ przewyższał on zdolnościami herszta, ten podstępnie go zabił, a głowę wyrzucił do jaru. Według podań, gdy ktoś ją znajdzie, to ona i tak powróci na swoje miejsce, tak bowiem jest przywiązana do Jaworzyny.

Jaworzyna Kamienicka bywała też ostoją wilków. Sebastian Flizak w 1936 roku zanotował opowiadanie o tym, jak juhasi wybrali wilczęta z nory i przetrzymywali je w szałasie, który był potem oblegany przez stado wilków.

Przez Jaworzynę Kamienicką biegnie granica między miejscowościami Zasadne w powiecie limanowskim (stoki północne) i Ochotnica Górna w powiecie nowotarskim (stoki południowe).^[6]