Sosnowiec - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Budynek, Sosnowiec. Dwór Mieroszewskich w Sosnowcu-Zagórzu został wzniesiony w 1777 roku przez hrabiego Józefa Mieroszewskiego w miejsce drewnianego dworu modrzewiowego na szczycie wzniesienia zagórskiego. Jest to jeden z dwóch pałaców, które były w tym miejscu usytuowane. Zachowany w postaci szczątkowej park niegdyś otaczał dwór ze wszystkich stron. Miejsce parku obecnie zajmuje szpital nr 3.

Początkowo był to parterowy murowany dworek kryty naczółkowym dachem z facjatką na osi i balkonikiem. Do budowy konstrukcji budynku, szczególnie rusztowania dachowego, użyto belek z rozebranego dworku drewnianego.

W 1876 roku w trakcie przebudowy podwyższono cały budynek o piętro, a elewację frontową uzupełniono dwoma szczytami. Na początku lat 70. XX w. przed umieszczeniem w nim Pracowni Konserwacji Zabytków, została usunięta przybudówka od strony wschodniej, przez co bryła pałacu uzyskała symetrię. Obecnie ten klasycyzujący budynek jest pięcioosiowy, z trzyosiowym ryzalitem środkowym. Od strony północnej (frontowej), na osi, znajduje się ganek z dwiema kolumnami podtrzymującymi masywny balkon. Całość kryta jest czterospadowym dachem, przechodzącym od strony północnej w dwa szczyty. Od lat 70. XX wieku w dworze znajduje się Pracownia Konserwacji Dzieł Sztuki.^[2]

Katedra, Sosnowiec, Polska. Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Sosnowcu – kościół eklektyczny zbudowany w 1899, na planie krzyża łacińskiego, typu bazylikowego. Od 25 marca 1992 katedra diecezji sosnowieckiej.

Najważniejsza świątynia katolicka Sosnowca budowana była w latach 1893-1899. W 1896 roku oddano do użytku wiernych dolną kaplicę. W 1899 roku biskup kielecki Tomasz Kuliński erygował nową parafię, wydzielając ją z terenu parafii czeladzkiej. W 1901 roku oddana została do użytku plebania.

Świątynia ma nawy boczne o połowę węższe i niższe od nawy głównej, transept i duże, wydłużone prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą. We wnętrzu kościoła polichromia Włodzimierza Tetmajera i Henryka Uziembło. Zbudowana jest z cegły. Projektantem budowli był architekt Karol Kozłowski.

W 1999, w 100-lecie istnienia parafii, Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, na mocy specjalnych uprawnień udzielonych jej przez Jana Pawła II, ogłosiła nadanie kościołowi katedralnemu pw. Wniebowzięcia NMP tytułu bazyliki mniejszej.

Kościół mieści się przy ul. Kościelnej 1.

Na placu katedralnym, po stronie południowej, 11 października 2008 został pochowany pierwszy ordynariusz diecezji sosnowieckiej Adam Śmigielski.

W nocy 28/29 października 2014 w kościele miał miejsce pożar.^[7]

Mauzoleum rodziny Dietlów – mauzoleum na cmentarzu ewangelickim w Sosnowcu przy ul. Smutnej, zbudowane w 1912 r. według projektu Józefa Pomian-Pomianowskiego. Jest to jedno z największych dzieł architektury cmentarnej na świecie i żywy dowód świadczący o wielowyznaniowości i wielokulturowaści miasta Sosnowiec.

Heinrich Dietel (1839-1911) był twórcą pierwszej w Królestwie Kongresowym przędzalni czesankowej, oraz zabudowań biegnących wzdłuż obecnej ul. Żeromskiego.

Po śmierci Heinricha Dietla, wybudowano dla niego (oraz jego rodziny) okazałe mauzoleum. Jest ono budowlą murowaną, wolno stojącą, usytuowaną centralnie pośrodku cmentarza. Wybudowane na rzucie koła z potężnych bloków kamiennych z detalem rzeźbiarskim. Zostało wzniesione z tufu wulkanicznego. Wnętrze rotundy podzielone jest na dwa poziomy. Część górna pełni obecnie rolę kaplicy cmentarnej. Mauzoleum otoczone jest niskim murem, na rzucie prostokąta. Autorem projektu, wzorowanego na antycznych rzymskich grobowcach, jest architekt Józef Pomian-Pomianowski.

W krypcie kaplicy, w centralnym miejscu spoczęły doczesne szczątki Heinricha Dietla i jego żony Klary z domu Jacob. Usytuowano tutaj również dwadzieścia dwie nisze grobowe, przeznaczone dla potomków Dietla. W dwóch z nich pochowano brata Klary Dietel, Richarda Jacoba wraz z małżonką Heleną z domu Schroter.

Pod koniec II wojny światowej, radziecki żołnierz wchodząc do podziemi mauzoleum, przewrócił stojące tam popiersie Heinricha Dietla pozbawiając go nosa. Obiekt, tak jak i cały teren cmentarza ewangelickiego w Sosnowcu, był bezkarnie dewastowany i rozkradany. Na początku XXI wieku, z mauzoleum wykradziono lichtarze, skradziono mosiężne detale z drzwi oraz zerwano miedziane obróbki blacharskie i pokrycie dachowe.

Pierwszym konkretnym przedsięwzięciem renowacyjnym było dokonanie przez parafię w 2008 r. wpisanie obiektu do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Już rok później (2009) udało się dokonać naprawy pokrycia dachu, co zabezpieczyło mauzoleum przed zaciekami do wnętrza. Parafia opracowała jednocześnie plany renowacji obiektu, a w II połowie roku 2009 rozpoczął się remont elewacji mauzoleum. Prace zostały ukończone w listopadzie. Mauzoleum jest udostępniane dorocznie 1 i 2 listopada.^[10]

Stacja kolejowa, Sosnowiec, Polska. Sosnowiec Główny – stacja kolejowa w Sosnowcu – jedna z najważniejszych w województwie śląskim, usytuowana w centrum miasta, przy ulicy 3 Maja. Według klasyfikacji PKP stacja ma najwyższą kategorię Premium. Powstała 24 sierpnia 1859 w ramach połączenia linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Kolei Górnośląskiej jako stacja graniczna, która z biegiem czasu dała początek miastu Sosnowiec. Stacja stanowi również węzeł kolejowy, z którego linie odchodzą w kierunku Katowic, Warszawy Centralnej oraz Tunelu. Odjeżdżają z niej pociągi wszystkich kategorii, w tym Twoich Linii Kolejowych i Express InterCity, a także pociągi międzynarodowe.

W roku 2018 stacja obsługiwała ok. 3300 pasażerów na dobę.

Stacja należy do Zakładu Linii Kolejowych PKP Polskich Linii Kolejowych w Sosnowcu.^[11]

Park, Sosnowiec, Polska. Park Środula – park miejski w Sosnowcu, usytuowany przy końcowym fragmencie ul. 3 Maja, pomiędzy osiedlem Środula ul. Norwida, dzielnicą Zagórze ul. Blachnickiego, a ulicą gen. Zaruskiego o powierzchni 10,038 ha w terenach zagospodarowanych a wraz z przyległymi zadrzewieniami pozbawionymi regularnych alejek około 45 ha. W całości położony na zboczu wzgórza, ze sztucznym stokiem o wysokości 319,5 m n.p.m. którego rozległy szczyt stanowi doskonały punkt widokowy na panoramę okolicy. U podnóża wzgórz ciąg starych drzew wyznacza bieg dawnego traktu drogowego prowadzącego do Krakowa, potem ul. Małe Zagórze. W północno-wschodniej części znajduje się niewielki zbiornik wodny. Teren parku porastają ciągi niskich, przycinanych krzewów i drzew. Roślinność w całości typu nasadzeniowego, w całości nasadzona partiami po 1991.

Park w sezonie zimowym cieszy się dużym powodzeniem wśród ludzi czynnie uprawiających sporty zimowe jak narciarstwo i snowboard. Latem uczęszczany przez fanów kolarstwa górskiego, nordic walking, moutainboard i biegania.^[12]

Teatr Zagłębia w Sosnowcu przy ulicy Teatralnej. Powstał - w rozumieniu teatru zawodowego - w 1897 roku, z siedzibą w gmachu wzniesionym z prywatnych środków przedsiębiorcy hrabiego Mortimera Renarda jako 6 teatr w Królestwie Polskim, czy jak niekiedy jest podawane „na ziemiach polskich”. Podłożem do zaistnienia - zaskakującego, zdawałoby się, w środowisku bardzo robotniczym - była ożywiona już w latach siedemdziesiątych XIX w. działalność w mieście teatrów amatorskich. Działały one zwłaszcza właśnie w środowisku robotniczym, szczególnie widoczny w branży włókienniczej, wśród pracowników której działał teatr prawdopodobnie od 1872 roku. Drugie znaczące pod tym aspektem środowisko to kolejarze, pośród których z początkiem lat osiemdziesiątych XIX w. zaczęły działać nawet dwa takie amatorskie teatry kolejowe. Działały one na terenie obecnego Śródmieścia oraz dzielnicy znanej obecnie jako Maczki, która podówczas nosiła nazwę „Granica” (w związku z umiejscowioną tam stacją kolejową granicy państwowej między zaborami rosyjskim i austriackim, jakie łączyły się w wyznaczany granicami Sosnowca tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy.

Budynek obecnie będący samoistną siedzibą Teatru został wzniesiony według planów architekta Karola Steczkowskiego i stanowił wówczas element całego zaplanowanego kompleksu, w skład którego wchodziły:

• tzw. Teatr Zimowy (ówczesna nazwa nieoficjalna, budynek przetrwał do dzisiaj i jest siedzibą Teatru)
• Pokoje gościnne - Hotel Saski
• Drewniany Teatr Letni.

Działalność „pierwszego elementu”, Teatru Zimowego – zainaugurowano 6 lutego 1897 roku, inscenizacją „Zemsty” Aleksandra Fredry w wykonaniu miejscowego zespołu amatorskiego, wraz z deklamacją okolicznościowego utworu „Prolog” Andrzeja Niemojewskiego - po czym następnego dnia budynek przejął już teatr zawodowy, jaki został na pierwsze lata istnienia teatru sprowadzony. Całość kompleksu ukończono w lipcu tego samego roku, czego głównym momentem było w tym też czasie (lato 1897) oddanie nieopodal do użytku drewnianego Teatru Letniego. Inauguracja sceny miała miejsce 15 VII tego roku; przedstawiono operę Bogusławskiego i Stefaniego "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale". Teatr Letni pełnił do I wojny światowej rolę drugiej sceny (w czasie wojny w skrajnej sytuacji ekonomicznej tego czasu został rozebrany i/lub jak podają inne źródła spłonął w latach dwudziestych).

Nazewnictwo tego teatru niestety nie było ustabilizowane. Łączyło się to tak z miejscowymi nazwami zwyczajowymi, sięgającymi czasów teatrów amatorskich, z różnymi właścicielami poszczególnych elementów pierwotnego kompleksu, jak i w końcu z czasami kryzysu ekonomicznego i związanym z nimi przekazywaniem własności, jak i prawa użytkowania różnym podmiotom. Być może ta płynność nazewnictwa jest przyczyną, że niektóre szacowne źródła, jak Encyklopedia choćby PWN, nie zauważa tego jednego ze starszych polskich teatrów a wręcz jakby łączy powstanie Teatru Zagłębia z wyłonieniem się go w 1955 z wcześniejszej fazy, jaką było w ramach "nowych porządków" włączenie po II wojnie sosnowieckiego teatru jako filii młodszego przecież wyraźnie teatru katowickiego. Łączyło się to jednak z nieustannymi protestami społeczeństwa sosnowieckiego i w końcu w ramach odwilży lat pięćdziesiątych udało się przywrócić odrębność (drugi zresztą raz w historii, gdyż krótko przed II wojną też te dwa teatry funkcjonowały łącznie, podówczas ze względów ekonomicznych i z chwilą przezwyciężenia tego kryzysu została ta tymczasowa fuzja cofnięta). Tak więc, od początku do 1924 teatr "Stały" (Zimowy) był we władaniu "Towarzystwa Hrabia Renard" i z tą nazwą oficjalnie był kojarzony, jakkolwiek w popularnym obiegu była wspomniana nazwa "Teatr Zimowy". Funkcjonowała też nazwa Teatr Polski 1920, W 1924 r. zostaje wykupiony przez miasto i zaczyna funkcjonować jako Teatr Miejski (niektóre źródła nazwę tę łączą dopiero z r.1927), co być może bardziej łączyło się z akcentowaniem tego teatru w odróżnieniu od teatru amatorskiego, któremu miasto w 1928 przydzieliło także możliwość korzystania z budynku "Teatru Zimowego". Od chwili wykupienia w 1924 r. teatru przez Miasto - funkcjonowała też półoficjalnie nazwa Teatr Zagłębia, która powróci już nie tylko w nieformalnym języku, ale i oficjalnie, gdy Sosnowiczanie czy wręcz wszyscy Zagłębiacy wywalczą w czasach tzw. odwilży 1955 zniesienie przymusowego włączenia "do centrali w Katowicach" (jako filia Teatru Śląskiego w latach 1947-1955). Wszakże pamiętać należy, że w biegu historii całego kompleksu teatralnego w Sosnowcu funkcjonowały jeszcze - w niektórych wypadkach znacząc przez parę lat Teatr Zimowy a przez parę Teatr Letni - nazwy następujące: Teatr Ogródkowy (Letni), Teatr Popularny (w 1911 nazywano tak Letni a w początku lat dwudziestych Miejski) i Teatr Tani (jak wyżej). Po roku 1955, gdy teatr ustalił się organizacyjnie i nazewniczo jako spadkobierca wszystkich sosnowieckich tradycji teatralnych, nazwa Teatr Zagłębia już nie podlegała zakusom ni zmianom.

Budynek Teatru Zimowego - obecnego teatru - był wielokrotnie przebudowywany. Obecną formę zyskał podczas modernizacji przeprowadzonej w latach 1976-1978 i po rozbudowie dokonanej w 1992 roku. Nie zachowały się elementy pierwotnego wystroju i wyposażenia wnętrz.

Niektóre osobistości polskiego teatru i literatury z Teatrem Zagłębia lub gościnnie występujące: Wanda Siemaszkowa, Bronisław Dąbrowski, Józef Kotarbiński, Tadeusz Fijewski (to w Sosnowcu w sezonie 37/38 został odkryty jako nieporównywalny talent komediowy), Jan Świderski (aktor), Leon Kruczkowski, Gabriela Zapolska „nadzorująca” wystawienia swoich sztuk, Jan Pierzchała, Lech Piwowar, Lidia Bienias.^[14]

Kościół Świętego Tomasza Apostoła w Sosnowcu – rzymskokatolicki kościół parafialny w Sosnowcu. Należy do dekanatu św. Tomasza Apostoła. Mieści się przy ulicy Orlej, w dzielnicy Pogoń.

Świątynia została zbudowana w latach 1904-1911 w stylu neogotyckim według projektu architekta Józefa Pomian - Pomianowskiego. Jest to budowla murowana z cegły, wybudowana na rzucie krzyża łacińskiego z rozbudowanym prezbiterium. Jest to budowla o trzech nawach, typu bazylikowego. Bryła świątyni jest urozmaicona, przy fasadzie znajdują się dwie współczesne ażurowe wieże, ponieważ w latach 2004-2007 zostały one dobudowane według projektu Ewy i Tomasza Taczewskich.

Wyposażenie świątyni powstawało etapami, dominują jednak elementy o cechach stylu neogotyckiego. Wnętrze zostało wzbogacone przez drewniany, opracowany techniką snycerską ołtarz główny, o cechach stylu Art déco, mieszczący się na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu.^[16]