Grudziądz - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu – muzeum założone w 1884 w Grudziądzu, od 2005 nosi imię Władysława Łęgi.

W 1883 w Grudziądzu powstało Towarzystwo Starożytności (niem. Altertumsgesellschaft), którego prezesem został dyrektor gimnazjum dr Siegfried Anger. Jednym z celów było zorganizowanie muzeum. Otwarcie Miejskiego Muzeum Starożytności nastąpiło już 15 czerwca 1884 r. Tymczasowo zajmowało salę w szkole dla dziewcząt, mieszczącej się w tzw. Pałacu Opatek przy ul. Klasztornej. Początkowo liczyło 741 eksponatów, wyłącznie z dziedziny archeologii, pochodzących z kilku miejscowych kolekcji prywatnych. W 1890 r. zajmowało 3 pomieszczenia i posiadało 3116 obiektów zabytkowych z różnych dziedzin. W związku z brakiem wystarczającej przestrzeni, w latach 1893-1899 zbiory przechowywano w Gimnazjum Klasycznym przy ul. Sienkiewicza, a od 1897 r, siedzibą muzeum stał się nowy ratusz w dawnym kolegium jezuickim, gdzie 23 czerwca 1896 r. otwarto stałą ekspozycję w reprezentacyjnej - choć nadal niewystarczającej - sali refektarza. Od 1904 r. prowadzono starania o budowę własnej siedziby, do czego przyczynił się hojny zapis w testamencie Gustava Roethego z Berlina, byłego wydawcy wielkonakładowej grudziądzkiej gazety niemieckiej Der Gesellige. Działalność muzeum wspierał m.in. księgarz i wydawca Arnold Kriedte. Otwarcie nowego reprezentacyjnego gmachu przy ul. Legionów, mieszczącego również - do dzisiaj - bibliotekę miejską, nastąpiło w 1911 r. W odrodzonej Polsce w latach 1921-1939 Muzeum i Biblioteka Miejska pomyślnie rozwijały się pod zarządem Towarzystwa Czytelni Ludowych, a od 1922 r. honorowym kustoszem zbiorów był ks. dr Władysław Łęga. Podczas okupacji niemieckiej w latach 1940-1945 istniało Muzeum Miejskie (funkcję dyrektora sprawował dr Hans Bernhard Meyer), a jego charakter został podporządkowany doraźnym celom hitlerowskiej propagandy politycznej. Po wojnie ocalała zaledwie 1/3 zbiorów. Muzeum w Grudziądzu zostało ponownie otwarte dla publiczności w 1946 r. Od roku 1956 siedzibą Muzeum jest odbudowany ze zniszczeń wojennych gmach dawnego klasztoru benedyktynek przy ul. Wodnej 3/5. W 1961 r. muzeum przeszło znaczącą reorganizację, a w latach późniejszych w skład muzeum weszły zabytkowe spichrze i tzw. Pałac Opatek, mieszczące kolejne sale ekspozycyjne.

W skład placówki wchodzą następujące działy: Dział Historii, którego działalność koncentruje się na dziejach miasta, zaś od 1991 r. w Salach Tradycji Jazdy Polskiej eksponuje dokonania międzywojennego Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Dział Archeologii dokumentuje pradzieje ziemi chełmińskiej, prezentuje unikatowe znaleziska ze średniowiecznego gródka rycerskiego w Plemiętach i średniowieczną biżuterię z Gruczna.

Trzon ekspozycji Działu Sztuki stanowi powstała w 1961 roku Galeria Współczesnego Malarstwa Pomorskiego, która gromadzi głównie prace artystów tego regionu.

W skład zbiorów wchodzą ponadto liczne dzieła dokumentujące ikonografię dawnego Grudziądza i ocalałe relikty rzeźbiarskiego wyposażenie miejscowego kościoła reformatów. Dział Etnografii dokumentuje kulturę ludową regionu pomorskiego, ale też zawiera interesujące zabytki z Huculszczyzny. Cenne zbiory dalekowschodnie zostały w 1951 r. autorytarną decyzją ministerstwa przekazane do Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Ponadto istnieje Gabinet Numizmatyczny (w ramach Działu Historii) oraz Dział Naukowo-Oświatowy. W latach 1945-1958 kierownikiem Muzeum był Józef Błachnio, w latach 1958-1960 Herbert Wilczewski, dyrektorem w latach 1960-1965 Zbigniew Czerski,1965-1979 Jerzy Feldman, 1979-2008 Ryszard Boguwolski, 2009- 2014 Małgorzata Kurzyńska (archeolog), zaś od 2015 Wioletta Pacuszka.

W muzeum odbywają się nie tylko wystawy stałe i czasowe, ale także koncerty kameralne, działa biblioteka naukowa, prowadzone są badania archeologiczne i działalność wydawnicza. Prowadzi też owocną współpracę z niemieckim Muzeum Prus Zachodnich w Warendorf. Od 13 maja 2005 r. Muzeum w Grudziądzu nosi imię swego przedwojennego honorowego kustosza, duchownego i wybitnego naukowca, ks. dr. Władysława Łęgi.^[2]

Kościół pw. Świętego Krzyża w Grudziądzu – przy ul. Bydgoskiej, założony w 1911 r. obecny kościół zbudowany w latach 1979–1985.

Jako pierwszy wezwanie Świętego Krzyża nosił w Grudziądzu kościół reformatów założony w 1751 r. a w XIX w. przekształcony w kaplicę więzienną. W związku z szybkim rozwojem południowej części miasta na przełomie XIX/XX podjęto starania o budowę tam świątyni katolickiej. Proboszcz parafii św. Mikołaja ks. kanonik Otto Kunert zakupił w tym celu rozległą parcelę na narożniku ulic Chełmińskiej i Bydgoskiej, poświęconą 10 listopada 1911 r. Mimo wybuchu I wojny światowej, budowę rozpoczęto 27 lipca 1915 r. i już 1 października 1916 r. odbyło się poświęcenie świątyni pw. Podwyższenia Krzyża św. Fundusze czerpano z przeprowadzanych zbiórek, darowizn oraz ze sprzedaży na Zamek w Malborku dwóch ostatnich pozostałych na miejscu kwater gotyckiego Poliptyku Grudziądzkiego. Projektantem kościoła był Karl Krüger, a budową kierował Michał Olkowski. Od początku myślano o budowie większej świątyni, zamierzając świeżo wzniesiony budynek przebudować na plebanię i dom parafialny z salą widowiskową. Nieco wcześniej (w latach 1914–1915) na sąsiedniej parceli wzniesiono sierociniec dla chłopców prowadzony przez Siostry Elżbietanki, a już po odzyskaniu niepodległości, w 1921 r. nieopodal osiadły Siostry Zmartwychwstanki. Do utworzenia samodzielnej parafii doszło 1 lipca 1934 r. przedtem była to filia, tzw. kuracja, parafii farnej. Duszpasterzem był ks. kanonik Jan Klunder, odprawiający również nabożeństwa dla wojska z koszar w tej części miasta. Po przeciwnej stronie ul. Chełmińskiej zbudowano Dom Katolicki. Podczas okupacji niemieckiej proboszcz i dwaj wikariusze – ks. Konrad Kopański i ks. Edmund Nagórski – zostali zamordowani przez hitlerowców. Prowizoryczny kościół został rozebrany w latach 1983–1984. Przedtem, w roku 1975 Witold i Jacek Nagórscy opracowali projekt nowego, większego, który wzniesiono w latach 1979–1985, a w 1987 r. dodano wolnostojącą 46-metrową dzwonnicę.

Stary kościół stojący wzdłuż ul. Chełmińskiej został zbudowany w stylu modernistycznego klasycyzmu i był zbliżony do sąsiednich koszar i sierocińca. Zbudowany na planie prostokąta, bezwieżowy, kryty czterospadowym dachem, z zewnątrz mało przypominał budowlę sakralną. Piętrowa tynkowana elewacja o prostokątnych oknach, i pilastrowych podziałach, była ozdobiona nieznacznie zaznaczonymi ryzalitami z trójkątnymi naczółkami. Z boku dostawiono niewielkie bryły zakrystii i kaplicy. Wejście główne prowadziło od strony ul. Bydgoskiej. Kryte stropem kameralne wnętrze z 3 stron obiegały empory. Znajdowało się tam 280 miejsc siedzących i 500 stojących. W skład wyposażenia, poza ołtarzem głównym, wchodziły 2 boczne i ołtarz w kaplicy św. Teresy.

Betonowa, kanciasta bryła nowego kościoła została usytuowana prostopadle do starego. Z poszarpaną postmodernistyczną elewacją kontrastuje spokojne, jasne wnętrze z emporami. O starym kościele przypomina krucyfiks i tablice pamiątkowe w kruchcie oraz 2 konfesjonały. W 2001 r. zbudowano największe w Grudziądzu 40-głosowe organy, co umożliwia organizowanie w kościele koncertów. Witraże projektował Krzysztof Cander.

Obecny kościół jest pierwszym, nowo powstałym po II wojnie światowej, obiektem sakralnym w Grudziądzu. Przy jego budowie pracowało bardzo wielu parafian – wolontariuszy. Najbardziej zasłużeni zostali uwiecznieni w akcie erekcyjnym, wmurowanym w fundamencie kościoła.

Inicjatorem budowy obecnej budowy był długoletni proboszcz (1970–1997), ks. prałat Klemens Baumgart (1917–2007), którego grób znalazł się tuż obok niej.^[10]