Wieliczka - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Miejsce historyczne w Wieliczce, Polska. Kopalnia Soli „Wieliczka” – kopalnia soli kamiennej, w Wieliczce pod Krakowem. Od XIII wieku do 1772 wspólnie z kopalnią soli „Bochnia” wchodziła w skład żup krakowskich. Sole wydobywane w kopalni pochodzą z miocenu.

W 1976 roku kopalnia wpisana została do krajowego rejestru zabytków. Dwa lata później wpisana przez UNESCO na pierwszą Listę światowego dziedzictwa. W 1989 roku Kopalnia Soli „Wieliczka” poszerzyła Listę Światowego Dziedzictwa Zagrożonego, z której została skreślona w 1998 roku. Od 1994, to także pomnik historii Polski. 30 czerwca 1996 roku zaprzestano całkowicie eksploatacji złoża. Kopalnia soli Wieliczka w 2007 r. w plebiscycie „Rzeczpospolitej” została uznana za jeden z siedmiu cudów Polski, zdobywając największą liczbę głosów.

W 2006 roku kopalnię odwiedziło 1 065 857 gości, 58% odwiedzających stanowili obcokrajowcy. Spośród nich najwięcej było Brytyjczyków – ponad 57 tysięcy i Niemców – ponad 50 tysięcy.

W 2015 roku podziemia kopalni zwiedziło 1390 tys. gości, a 156 tys. skorzystało z tężni solankowej. Pod ziemią zorganizowano ponad 400 imprez. Przychody wyniosły blisko 166 mln zł; od 2009 wzrosły one o ponad 62%. W 2015 zabezpieczono 20 komór i 1,5 km chodników. Ogółem prace ratownicze zabytkowych rejonów kopalni oraz likwidacja części niezabytkowych pochłonęły do tej pory 100 mln zł.

W 2019 roku podziemia kopalni zwiedziło 1862 tys. gości, a 234 tys. skorzystało z tężni solankowej. Pod ziemią zorganizowano ponad 300 imprez.

Do kopalni Wieliczka należała także kopalnia otworowa „Barycz” działająca w latach 1924–1998. Została zlikwidowana, a na jej miejscu znajduje się wysypisko odpadów komunalnych.^[1]

Zamek w Wieliczce, Polska. Zamek Żupny – zamek w Wieliczce, dawna siedziba zarządu kopalń Wieliczki i Bochni.

Zamek królewski położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego.

Zamek składa się z trzech głównych budowli: Zamku Środkowego (XIII–XIV w.), Północnego (XV w.), Południowego (XIX–XX w.) oraz baszty (XIV w.). Podwaliny pod budowę zamku dał w XIII wieku książę Henryk IV Probus, są to też początki krakowskiej Żupy, czyli solnego przedsiębiorstwa, będącego w posiadaniu władcy. Za prawidłowe zarządzanie dobrami odpowiadał żupnik – mianowany przez króla administrator żupy. Prawdziwy rozwój miasta i zamku nastąpił za Kazimierza Wielkiego, król lokował Wieliczkę na prawie niemieckim, gruntownie umocnił i przebudował zamek. Za czasów władcy dochód czerpany z wydobycia soli stanowił czwartą część budżetu państwa. W XVIII wieku wokół budowli urządzono ogród, który do dzisiaj stanowi o atrakcyjności zamku, jest miejscem spotkań i odpoczynku zarówno mieszkańców Wieliczki jak i turystów. Przez 650 lat zamek ulegał pożarom, wojnom, oblężeniom i innym katastrofom, które w znaczący sposób wpłynęły na kształt dzisiejszej budowli. Najdotkliwsze zniszczenia powstały na skutek bombardowania wojsk radzieckich w 1945 roku. Prace remontowe zakończono w 1992 roku.

Współcześnie odrestaurowany zamek stanowi siedzibę Muzeum Żup Krakowskich. W ramach zwiedzania zamku można obejrzeć stałą ekspozycję archeologiczną, kolekcję solniczek oraz aktualną wystawę czasową. Podziwiając budowlę, można natrafić na koncert z cyklu Summer Music Festival czy Popołudnie ze Straussem. Raz do roku organizowane jest Święto Soli. Wydarzenia te odbywają się cyklicznie na zamkowym dziedzińcu.

23 czerwca 2013 zamek został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO, jako rozszerzenie wpisu dotyczącego kopalni soli.^[2]

T2D Śląsk – polski parowóz – tendrzak przemysłowy o układzie osi D, produkowany w Fabryce Lokomotyw w Chrzanowie w latach 1950–1962. Budowany był w oparciu o zmodyfikowaną dokumentację niemieckich parowozów typu Oberschlesien, skonstruowanych przez firmę Henschel und Sohn i zakłady w Chrzanowie i produkowanych podczas II wojny światowej w Chrzanowie. Na kolejach przemysłowych często były oznaczane serią TKp.

Pierwsze egzemplarze wyjechały z Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie w roku 1950, otrzymując nazwę typu Śląsk i oznaczenie fabryczne T2D SLA. Wyprodukowano łącznie 390 tych parowozów. Ostatnim egzemplarzem był TKp 6293, z listopada 1963 (pracował w KWK Gliwice). 90 maszyn o oznaczeniu SLA59 trafiło na eksport do Chin. Parowozy eksportowe były nieco zmodernizowane – posiadały między innymi zabudowany sprzęg samoczynny, wymienione drzwiczki paleniska, zamkniętą budkę maszynisty oraz kilka mniej istotnych zmian.^[4]

Rynek Górny w Wieliczce – rynek miejski w Wieliczce pochodzący z okresu panowania Kazimierza Wielkiego, kiedy wójtem był Mikołaj Wierzynek. Jest placem w kształcie kwadratu, z którego odchodzi osiem ulic, po dwie z każdego narożnika, : Kopernika, Reymonta, Seraf, Władysława Sikorskiego, Zamkowa, Kilińskiego i Górsko.

Rynek Górny powstał wkrótce po lokacji miasta w 1290 r. i zajmował wówczas większą powierzchnię niż obecnie. Podczas translokacji, w 1361 r. wydzielono ze środkowej części XIII-wiecznego placu kwadrat o bokach ok. 74,5 x 74,5 m, zaś dawne powierzchnie placowe od strony północnej i południowej przeznaczono pod zabudowę mieszkalną. Nadano tym samym wielickiemu Rynkowi Górnemu współczesny kształt. Od początku swego istnienia Rynek pełnił ważną funkcję gospodarczą i administracyjną. Wiódł przez niego szlak handlowy z Krakowa na Węgry. Wzniesiono przy nim najważniejsze obiekty miejskie, w tym ratusz. W 1784 r. ratusz rozebrano, a na jego fundamentach zbudowano Pałac Przychockich. Aż do lat 70. XIX w. Rynek zabudowany był w większości budynkami drewnianymi. Zabudowa ta została zniszczona przez pożar w 1877 r. Żydzi z Klasna wykupili wówczas działki po spalonych domach i w ich miejscu wznieśli murowane kamienice małomiasteczkowe, w większości jedno- i dwupiętrowe, które istnieją do dnia dzisiejszego.

W 1977 r. Rynek Górny został wpisany do rejestru zabytków (nr A-477). Znajduje się przy nim 16 budynków, w których w 2009 r. mieszkały 104 osoby.

Na Rynku znajduje się największe w Polsce malowidło 3D Solny świat.^[5]

Kościół katolicki w Wieliczce, Polska. Kościół św. Sebastiana – rzymskokatolicki kościół parafialny, znajdujący się na południowo-wschodnich obrzeżach Wieliczki przy ul. św. Sebastiana.

Modrzewiowy kościółek, położony jest na stromym zboczu wzgórza Babiny wśród kilkusetletnich drzew. Jego budowa została rozpoczęta w 1581 roku, dzięki staraniom ówczesnego żupnika wielickiego Sebastiana Lubomirskiego. Konsekracji świątyni dokonał kardynał Jerzy Radziwiłł w 1598 roku.

Jest to jednonawowa, orientowana świątynia z pięciobocznie zamkniętym, węższym od nawy, prezbiterium. Od lewej (północnej) strony do prezbiterium przylega zakrystia. Wzniesiony został jako wotum wdzięczności za ocalenie miasta od epidemii cholery.

Kościół od 1 grudnia 2013 roku podniesiony do godności Kościoła Parafialnego na mocy dekretu Metropolity Krakowskiego z dnia 20 listopada 2013 roku^[6]

Rezerwat przyrody Groty Kryształowe – rezerwat przyrody nieożywionej w województwie małopolskim. Pierwszy w Polsce rezerwat podziemny. Zajmuje powierzchnię 1,04 ha, zaś jego naziemna otulina liczy 2,065 ha.

Utworzony w 2000 roku w wielickiej kopalni soli, w obrębie naturalnych pustek podziemnych: Groty Kryształowej Dolnej (706 m³) i Górnej (1000 m³) na głębokości 70–114 m. Ochronie podlega unikatowe nagromadzenie kryształów halitu o znacznych rozmiarach oraz formy krasu solnego.

Według obowiązującego planu ochrony, obszar rezerwatu jest objęty ochroną czynną. Rezerwat nie jest udostępniony do masowego zwiedzania ze względu na ryzyko szkodliwych zmian mikroklimatu spowodowanych obecnością ludzi, mogących skutkować korozją kryształów. Może być udostępniony do celów naukowych i edukacyjnych.

Nadzór nad rezerwatem sprawuje Zarząd Kopalni Soli Wieliczka S.A.^[7]