Bielsko-Biała - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Zamkowe muzeum historii i sztuki. Zamek książąt Sułkowskich – najstarsza i największa zabytkowa budowla Bielska-Białej, położona we wschodniej części Starego Miasta.

Został wzniesiony w XIV wieku staraniem księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka i przez kolejne stulecia służył jako jedna z siedzib Piastów cieszyńskich. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Pełnił także rolę śląskiej warowni granicznej, strzegąc wschodniej granicy Księstwa Cieszyńskiego na rzece Białej – oddzielającej Śląsk od Małopolski.

Od końca XVI wieku rola obronna zamku malała i przekształcał się on coraz bardziej w rezydencję szlachecką, stanowiąc od 1572 centrum administracyjno-gospodarcze państwa bielskiego (od 1752 Księstwo Bielskie) oraz siedzibę jego właścicieli. Na skutek licznych przebudów zatarte zostały jego dawne cechy stylowe. Ostatnia z nich miała miejsce w latach 1855–1864 (wtedy powstała m.in. eklektyczna fasada zwrócona ku pl. Bolesława Chrobrego). Od 1945 był siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej (d. Muzeum Okręgowe), wcześniej przez ponad 200 lat był własnością rodu Sułkowskich.

Ekspozycja muzeum obejmuje: XIX-wieczną reprezentacyjną klatkę schodową, salę militariów i sztuki myśliwskiej, wystawę sztuki polskiej i europejskiej od XIV do XVII wieku, Salon Muzyczny, Salon biedermeierowski, galerię malarstwa polskiego i europejskiego od XIX do XX wieku, galerię współczesnej sztuki regionu, wystawę prezentującą dzieje zamku, Bielska, Białej i okolic, wystawę etnograficzną, wystawę grafiki przełomu XIX i XX wieku, wystawę malarstwa portretowego od 1800 do lat trzydziestych XX wieku, wnętrza z prezentacją pamiątek po rodzinie Sułkowskich i Salę z Rycerzem – Lapidarium.^[1]

Galeria sztuki w Bielsku-Białej, Polska. Galeria Bielska BWA – galeria sztuki współczesnej, znajdująca się w Bielsku-Białej, przy ulicy 3 Maja na Dolnym Przedmieściu, w miejscu d. synagogi. Istnieje od 1975 r. Galeria prezentuje sztukę współczesną artystów profesjonalnych polskich i zagranicznych: malarstwo, rzeźbę, grafikę, fotografię, design, instalacje, wideo i performance, co miesiąc proponuje średnio dwie nowe wystawy. Ponadto prowadzi działalność edukacyjną, a także wydaje broszury, katalogi i inne wydawnictwa o tematyce artystycznej.

Jest to placówka samorządowa, którą rocznie odwiedza ok. 20 tys. widzów i uczestników innych działań. Jesienią 2004 r. w salce na piętrze galerii rozpoczęła działalność kawiarnia muzyczna Art Club Piątawka, przekształcona z czasem w klubokawiarnię Aquarium.

Od 1962 r. Galeria Bielska BWA organizuje Ogólnopolski Konkurs Malarstwa „Bielska Jesień”, odbywający się od 1995 r. w formie biennale. Oprócz wystawy konkursowej organizowana jest sesja naukowa z udziałem krytyków i teoretyków sztuki z całej Polski. „Bielską Jesień” dokumentuje katalog z tekstami o malarstwie, informacjami o artystach oraz reprodukcją jednej pracy każdego uczestnika.

Od 2001 r. na przemian z biennale malarstwa odbywają się wystawy kuratorskie prezentujące współczesne malarstwo polskie w wyborze jednego kuratora sztuki.^[4]

Atrakcja turystyczna w Bielsku-Białej, Polska. Kamienica „Pod Żabami” – secesyjna kamienica położona na rogu pl. Wojska Polskiego i ul. Targowej w Bielsku-Białej, naprzeciwko kościoła Marcina Lutra.

Powstała w 1903 r. według projektu bialskiego architekta Emanuela Rosta juniora. Pierwotnie mieściła się tu winiarnia Rudolfa Nahowskiego. Dekoracyjna elewacja budynku imituje mur pruski, nad wejściami znajdują się wykusze, a w centralnej części pseudowieża. Na ścianie północnej znajdują się płaskorzeźby owadów, oraz portal (od strony ul. Targowej) z figurami dwóch żab, ubranych we fraki. Jedna gra na mandolinie, zaś druga trzyma w jednej ręce fajkę, a w drugiej kieliszek, opierając się na beczce, najprawdopodobniej beczce wina. W 2019 roku kamienica otrzymała zrekonstruowane według zdjęć historycznych poszycie dachowe wykonane z dachówki „karpiówki” w kolorach pomarańczowym i zielonym.^[8]

Muzeum Motoryzacji w Bielsku-Białej – placówka muzealna prowadzona przez Automobilklub Beskidzki, gromadząca zabytkowe samochody i motocykle. Znajduje się w Bielsku-Białej, przy ul. Kazimierza Wielkiego 1.

Muzeum zostało założone 11 listopada 2006 r. z inicjatywy Jacka Balickiego, wiceprezesa Automobilklubu Beskidzkiego ds. pojazdów zabytkowych, który stał się jego dyrektorem. Eksponaty umieszczono w zaadaptowanych halach dawnej przetwórni owoców.

Obecnie w muzeum znajduje się dziewięć pojazdów:

• Citroën 2CV z 1982 r.
• Mercedes-Benz 170V sedan z 1938 r.
• Mercedes-Benz 170V cabrio b z 1938 r.
• Mercedes-Benz W111 z 1964 r.
• Opel z 1934 r.
• Opel Super 6 (podwozie szkoleniowe) z 1938 r.
• Syrena 105 z 1982 r.
• Volvo P 210 Duett z 1964 r.
• WFM M06 z 1960 r.

W planach jest dalsze poszerzanie ekspozycji.

Muzeum jest otwarte w każdą sobotę między 11.00 a 16.00. Za zwiedzanie pobierane są wolne datki przeznaczane na jego utrzymanie.^[10]

Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej – czynny cmentarz żydowski znajdujący się w Bielsku-Białej, w dzielnicy Aleksandrowice, przy ul. Cieszyńskiej 92.

Powstał w 1849 r. W latach 1868–1931 nadzór nad nim pełniło Bractwo Pogrzebowe „Chewra Kadisza”. Potem do 1963 r. była własnością kolejno: Gminy Wyznaniowej Żydowskiej i Kongregacji Wyznania Mojżeszowego. Następnie przeszedł do 1972 r. na własność Skarbu Państwa, po czym stał się cmentarzem komunalnym, którym zarządzało miasto. Od 1997 r. jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej. W czasie II wojny światowej uległ poważnym zniszczeniom – skradziono bądź zniszczono ponad połowę nagrobków. W latach 60. XX wieku przeniesiono na niego część grobów ze zlikwidowanego cmentarza przy ul. Wyzwolenia. Od 1983 r. nekropolia ma status zabytku. W latach 80. i 90. XX wieku przeprowadzono liczne prace remontowe i porządkowe.

Powierzchnia kirkutu wynosi 23 900 m² (2,39 ha). Obszar ten podzielony jest na siedem sektorów, które z kolei dzielą się na rzędy. Znajduje się tu ok. 1,2 tys. nagrobków, przy czym liczba wszystkich miejsc pochówku szacowana jest na 3 tysiące.

W południowej części cmentarza znajduje się dom przedpogrzebowy zbudowany w 1885 r. w stylu neoromańsko-mauretańskim według projektu Karola Korna w miejscu starszego, powstałego w roku 1867. Najcenniejszym elementem jego wyposażenia są polichromie stropowe, wpisane do rejestru zabytków odrębnie.

Położony blisko centrum miasta cmentarz stanowi również enklawę dzikiej przyrody. Najcenniejszym elementem flory jest bluszcz pospolity z licznymi odmianami kwitnącymi.

Na cmentarzu wciąż odbywają się pochówki.^[11]

Cmentarz w Bielsku-Białej, Polska. Stary Cmentarz Ewangelicki w Bielsku-Białej – nieczynny cmentarz ewangelicki znajdujący się w Bielsku-Białej, przy ulicy Andrzeja Frycza-Modrzewskiego na tak zwanym Bielskim Syjonie.

Został założony w lutym 1833 na nieruchomości ofiarowanej przez mydlarza Gottlieba Klimkego. Decyzję o jego budowie przyspieszyła epidemia cholery, która nawiedziła Bielsko w 1831. Wcześniej zarówno ewangelicy, jak i katolicy byli chowani na wspólnym cmentarzu przy kościele Świętej Trójcy. W latach 60. XIX wieku został znacznie powiększony w kierunku wschodnim. W 1911 otwarto Nowy Cmentarz Ewangelicki przy ulicy Listopadowej, jednak pochówków na starym cmentarzu dokonywano aż do czasów II wojny światowej. Prawdopodobnie później zakopywano tutaj nielegalnie również ofiary Urzędu Bezpieczeństwa. Po 1945 cmentarz był regularnie niszczony, a komunistyczne władze domagały się nawet usunięcia niemieckojęzycznych nagrobków. Potomkowie pochowanych na cmentarzu osób, aby uratować nagrobki musieli je zdewastować, np. poprzez zamalowanie farbą, skucie starych napisów lub przewrócenie nagrobka napisami do ziemi. Nieliczne z nich po 1989 zostały odrestaurowane przez miasto.

Cmentarz składa się z siedmiu sektorów. Prowadzi na niego neogotycka brama z trzema arkadami, zbudowana w 1863. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1857. Najbardziej reprezentacyjną częścią nekropolii jest, prowadząca z południa na północ, Aleja Zasłużonych, przy której miejsce spoczynku znaleźli najbogatsi i najbardziej zasłużeni mieszkańcy miasta.

Na Starym Cmentarzu ewangelickim w Bielsku-Białej spoczywają m.in.:

• burmistrzowie miasta, np. Karl Ferdinand Sennewaldt, Moritz Scholz czy Heinrich Hofmann
• zasłużeni pastorzy, np. Josef František Schimko, Karl Samuel Schneider
• przemysłowcy, np. Gustav Förster i Hermann Schneider
• działacze społeczni, np. Theodor Sixt
• uczeni, np. Philipp Johann Ferdinand Schur

Nieczynna od ponad 70 lat nekropolia stanowi enklawę dzikiej przyrody w centrum miasta. Rosną tutaj pomnikowe drzewa oplecione przez bluszcze i inne pnącza. Nagrobki, mury i cmentarne alejki obrośnięte są licznymi gatunkami roślin. Jest to również oaza dla ptaków (szczególnie w okresie lęgowym) i małych ssaków.^[12]

Kościół im. dra Marcina Lutra w Bielsku-Białej – zabytkowy kościół ewangelicko-augsburski położony w Bielsku-Białej, w dzielnicy Biała Krakowska, przy ul. Staszica. Jest kościołem parafialnym i należy do diecezji cieszyńskiej.

Parafia ewangelicka w Białej powstała w 1782 r. po ogłoszeniu przez cesarza Józefa II Habsburga patentu tolerancyjnego dla ewangelików. Drewniana świątynia została zbudowana w miejscu istniejącego od początku XVIII w. cmentarza ewangelickiego, który został zastąpiony przez cmentarz przy ul. Piłsudskiego.

Kilka miesięcy później rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, którą ukończono w roku 1788. Został zbudowany w stylu klasycystycznym według planów myślenickiego inżyniera obwodowego Breuninga, przez bialskiego budowniczego – Jana Feuerabenda. Był to pierwszy kościół protestancki w Galicji. Od początku posiadał wieżę z dzwonem, co było dozwolone w Galicji, ale nie m.in. na Śląsku Austriackim.

W latach 1832-1835 znacznie przebudowano wnętrze (m.in. drewniane chóry zastąpiono dwukondygnacyjnymi, murowanymi emporami, na których wsparto sklepienia). Z czasów tej przebudowy pochodzi większość białego, klasycystycznego wyposażenia kościoła, które doskonale zachowało się do czasów współczesnych.

Ozdobą świątyni jest drewniany ołtarz z 1835 r. wykonany przez krakowskiego rzeźbiarza Joachima Korneckiego. Jest to portyk wsparty na czterech kolumnach korynckich z ogromnymi postaciami czterech ewangelistów. Rzeźby są wykonane z drewna tak wypolerowanego, że wyglądają jak porcelanowe. U szczytu ołtarza znajduje się Oko Opatrzności Bożej, a w części środkowej – obraz "Jezus w Ogrojcu", namalowany w 1837 r. przez wiedeńskiego malarza Dornhäusera.

W 1848 r. w kościele zainstalowano klasycystyczne organy z ruchomymi figurami i 1550 piszczałkami o wielkości od 1cm do 5 m, wykonane w wytwórni Karola Kuttlera w Opawie. Stanowią one zabytek klasy europejskiej.

Do innych zabytkowych elementów wyposażenia świątyni zaliczają się: kryształowy żyrandol z 1833 r. ambona z 1833 r. ozdobiona postaciami rybaków wyciągających sieć, chrzcielnica z 1817 r. oraz sztukaterie w nawie głównej z 1832 r. autorstwa Jana Friedla z Opawy.

W sąsiedztwie kościoła znajdują się:

• secesyjna Kamienica Pod Żabami z 1905 r.
• budynek plebanii wybudowany przez Jana Feuerabenda z 1782 r. i gruntownie przebudowany w latach 70. XIX w. w stylu klasycystyczno-barokowym
• gmach Szkoły Podstawowej nr 10 wybudowany w 1870 r. w stylu neorenesansowym przez bialskiego architekta Emanuela Rosta

Hotel Pod Orłem – neobarokowo–klasycystyczny czteropiętrowy gmach pełniący funkcję biurowca i pasażu handlowego, położony przy Placu Wolności w Bielsku-Białej, w centrum historycznej Białej Krakowskiej.

Powstał w 1905 wg projektu Alexandra Neumanna w miejscu dawnego zajazdu z czasów wytyczania traktu cesarskiego (koniec XVIII wieku) i początkowo nosił nazwę Pod Czarnym Orłem, nawiązując do dwugłowego czarnego orła Habsburgów, choć orzeł wieńczący fasadę budynku jest jednogłowy. Budowę sfinansował bialski fabrykant, właściciel fabryki wódek i likierów – Jakub Gross.

Fasada budynku pokryta jest ozdobami neobarokowymi w postaci jońskich pilastrów, medalionów z orłami, lwich pysków i wazonów, a szczyt zdobi stylizowany orzeł i para puttów. Wewnątrz zachowany jest secesyjny wystrój westybulu i klatki schodowej z windą oraz na I piętrze Sala Redutowa o powierzchni 709 m² w stylu neorenesansowym z pięknymi plafonami na suficie, żeliwnymi arkadami i balkonami oraz dekoracją sztukatorską.

Hotel cieszył się sławą, zatrzymywały się w nim znane osoby, m.in. ostatni cesarz Austrii Karol I Habsburg z małżonką Zytą Burbon-Parmeńską oraz Józef Piłsudski jako dowódca I Brygady Legionów Polskich. Hotel był centrum życia kulturalnego i towarzyskiego Białej. Tu odbywały się pokazy bialskiego Sokoła i walk zapaśniczych oraz polskie imprezy narodowe. Organizowano także występy teatralne oraz bale Ligi Morskiej i Kolonialnej. W 1938 w restauracji Hotelu Pod Orłem bialscy taksówkarze schwytali śląskiego bandytę Nikifora Maruszeczko.

W latach 90. XX wieku hotel stracił swą dawną funkcję i stał się biurowcem oraz ekskluzywnym pasażem handlowym Pod Orłem.^[22]