Pszczyna - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Barokowy zamek z XIX-wiecznym wystrojem. Zamek w Pszczynie – w istocie pałac, dawna rezydencja magnacka w Pszczynie na Górnym Śląsku, która powstała w miejscu obronnego gotyckiego zamku z początku XV wieku, zbudowanego zapewne w miejscu wcześniejszej fortyfikacji. Następnie zamek przebudowano w XVI wieku w stylu renesansowym, a w XVIII wieku w stylu barokowym i ponownie w XIX wieku w stylu francuskiego baroku z czasów Ludwika XIII. W średniowieczu własność między innymi książąt opolsko-raciborskich, książąt opawskich i książąt cieszyńskich. W latach 1548–1765 należał do śląskiego rodu Promnitzów, 1765–1847 książąt Anhalt-Köthen-Pless, a od 1847 książąt Hochberg von Pless z Książa. W latach 1870–1876 dokonali oni przebudowy zamku, na skutek której uzyskał on swój obecny kształt architektoniczny w stylu neobarokowym.

Wraz z zabytkowym parkiem krajobrazowym w stylu angielskim o powierzchni 156 ha tworzy zespół pałacowo-parkowy. W 1946 zamieniony na muzeum, obecnie działające pod nazwą Muzeum Zamkowe w Pszczynie. W przeciwieństwie do wielu innych zamków i pałaców na Śląsku, zniszczonych na skutek działań II wojny światowej i bezpośrednio po niej, w zamku w Pszczynie zachowało się oryginalne wyposażenie i meble, które sprawiają, że jest on obecnie jednym z najcenniejszych zabytków architektury rezydencjonalnej w Polsce.^[1]

Zagroda Wsi Pszczyńskiej – skansen w Pszczynie, grupujący zabytki drewnianej architektury ludowej z regionu pszczyńskiego. Został utworzony w 1975 roku na powierzchni ok. 2 ha na terenie Parku Kolejowego. Po rozbudowie w 2013 roku skansen zyskał m.in. replikę młyna wodnego, budynek usługowy z kasą i sklepem z pamiątkami oraz altanę położoną nad stawem. Skansen jest położony we wschodniej części zabytkowego parku pszczyńskiego. Na blisko dwóch hektarach zgromadzono kilkanaście obiektów architektury drewnianej ziemi pszczyńskiej. Najstarszym zabytkiem jest spichlerz dworski z Czechowic. Prawdziwą atrakcją jest również stodoła ośmioboczna z Kryr, chałupa z Grzawy, kuźnia z Goczałkowic i młyn wodny z Bojszów, w którym dzisiaj mieszczą się sale wystawowe.

O znaczeniu historycznym i turystycznym Zagrody Wsi Pszczyńskiej świadczy fakt wpisania jej do Szlaku Architektury Drewnianej opracowanego przez Urząd Marszałkowski, który to szlak łączy najcenniejsze i najciekawsze przykłady drewnianej architektury sakralnej i świeckiej Górnego Śląska. Wyjątkowość skansenu drzemie w zabytkowych chałupach, z których większość to budynki z oryginalnych materiałów. W ich wnętrzach zebrano wiele autentycznych sprzętów, są wśród nich m.in. rolnicze i rzemieślnicze narzędzia codziennego użytku, wozy drabiniaste („drabinioki”), sanie towarowe, eleganckie bryczki, meble oraz interesujące eksponaty sztuki ludowej.

W skansenie prowadzone są również warsztaty edukacyjne, a na imprezach folklorystycznych, m.in. "Spotkaniach Pod Brzymem" spotykają się zespoły regionalne. Charakter miejsca oddają także inscenizacje obrzędów wielkanocnych i wieczerzy wigilijnej.

W skład ekspozycji wchodzą m.in.:

• szopa na siano z Frydku,
• wiata bramna z Golasowic (dawniej brama kościelna),
• stodółka z Kobielic,
• masztalnia z Wisły Wielkiej,
• spichlerz z Rudołtowic,
• wozownia z Miedźnej,
• stodoła z Kryr,
• pasieka,
• studnia z Łąki,
• kapliczka słupowa z Poręby
• młyn z wiatrakiem z Zebrzydowic,
• chałupa mieszkalna z Grzawy,
• kuźnia z Goczałkowic,
• młyn wodny z Bojszów.

Skansen znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego w pętli pszczyńskiej.^[4]

Brama Wybrańców, zwana również „Wartą” − powstała w 1687 roku, najstarsza zachowana do dziś w niezmienionej formie część kompleksu zamkowego w Pszczynie. Usytuowana w południowo-zachodniej części rynku, była głównym wjazdem na teren zamku. Wzniesiona została przez budowniczego Consilio Miliusa na zlecenie ówczesnego właściciela zamku, Baltazara Promnitza, w miejscu dawnej, XV-wiecznej wartowni z mostem zwodzonym przez fosę. Mieściła pomieszczenia dla straży zamkowej. Żołnierze do straży, wybierani przez Promnitzów spośród chłopów z podległych im włości, byli nazywani właśnie „wybrańcami”. Pszczyńscy „wybrańcy” strzegli zamku do 1875 roku.

Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, parterowy, z załamanym w kierunku południowym skrzydłem, łączącym go z oficyną i okrągłą wieżą, krytą dachem namiotowym przy narożniku południowo-wschodnim. Dach trójspadowy, kryty dachówką. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa. Na osi brama przejazdowa sklepiona kolebkowo-krzyżowo, ujęta kamiennym, boniowanym portalem, zamkniętym półkoliście. Układ wnętrz częściowo jedno-, częściowo dwutraktowy. We wnętrzu izby, przy baszcie sklepienie kolebkowe z lunetkami; w izbie po drugiej stronie sieni, przedzielonej w nowszych czasach, strop belkowany, wsparty na profilowanym sosrębie z rozetami.

Do bramy prowadzi kamienny, łukowy mostek ponad dawną fosą, niegdyś otaczającą cały zamek. Ponad portalem połać krytego dachówką dachu przerywa ozdobny szczyt flankowany pilastrami i płaskimi esownicami, na którym umieszczono kamienne płyty z herbami właścicieli Pszczyny - Baltazara Promnitza i Emilii Agnieszki Saskiej. W szczyt wmurowana kamienna tablica, na której wyryto ukrytą w łacińskim napisie datę budowy bramy (chronostych).

Napis głosi:

co znaczy: Wszechmocny nieba, ziemi, morza Twórca niech wartą swoją tejże bramy strzeże.

Dziś w Bramie Wybrańców mieszczą się kawiarnia ("Café u Telemanna") oraz Biuro Informacji Turystycznej.

Niegdyś obok bramy, po południowej stronie zamku, wzdłuż fosy, na linii dawnego gotyckiego muru zamkowego, stał szereg innych zabudowań, w tym książęcy browar, słodownia i piekarnia. Jednak w XIX wieku wszystkie te budynki zostały zburzone.^[6]

Rzeźba w Pszczynie, Polska. Ławeczka księżnej Daisy – została odsłonięta 1 maja 2009 na rynku w Pszczynie. Pomnik księżnej Marii Teresy Oliwii Hochberg von Pless jest dziełem pszczyńskiego rzeźbiarza Joachima Krakowczyka. Powstał na jednym z Pszczyńskich Plenerów Artystycznych. Odlew pomnika wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych.

Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless była angielską arystokratką z rodu Cornvalis-West, która w roku 1891 poślubiła pana na pszczyńskim zamku, Jana Henryka XV. W czasie obu wojen światowych zajmowała się działalnością charytatywną. Podczas I wojny światowej zajmowała się rannymi, podczas II wojny światowej przekazywała więźniom obozu Groß-Rosen paczki żywnościowe. Rozwiodła się w roku 1923, lecz pozostała w Pszczynie, dopiero władze hitlerowskie przesiedliły ją do Wałbrzycha.

Z pomnikiem wiąże się coroczna impreza – turniej strzelecki organizowany przez Pszczyńskie Bractwo Kurkowe.^[7]