Szydłowiec - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Kościół katolicki, Szydłowiec, Polska. Kościół św. Zygmunta w Szydłowcu – rzymskokatolicki kościół farny będąca siedzibą parafii św. Zygmunta oraz dekanatu szydłowieckiego. Znajduje się w południowej pierzei Rynku Wielkiego.

Dokument erekcyjny kościoła farnego pod wezwaniem św. Zygmunta Króla zbudowanego z fundacji Jakuba i Sławka Odrowążów datowany jest na 1 stycznia 1401 roku. Kościół postawiony został na zapleczu południowej pierzei rynku (dziś nieistniejącej), był drewniany.

W końcu XV w. Jakub Szydłowiecki rozpoczął budowę fary murowanej, ukończył ją jego brat Mikołaj Szydłowiecki przed 1525, który także ufundował większość wyposażenia kościoła. Wzniósł także od południa kaplicę – nekropolię rodową, w której spoczęły prochy jego samego, jego ojca Stanisława oraz brata Jakuba. Do dekoracji kościoła oraz kaplicy najprawdopodobniej sprowadził z Mogiły sławnego Stanisława Samostrzelnika. W 1563 fara została zamknięta przez Mikołaja Radziwiłła Czarnego, zagorzałego kalwina – katolikom przywrócił ją, być może już w 1567, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka.

Kościół jest orientowany, murowany z miejscowego piaskowca. Składa się z trzyprzęsłowego prezbiterium oraz prostokątnej nawy, dużo szerszej i wyższej. Od północy do prezbiterium przylega dwuprzęsłowa gotycka zakrystia i jednoprzęsłowy skarbczyk. Z kolei do nawy od południa przylega kaplica Najświętszej Marii Panny, zaś od północy kaplica św. Stanisława i kruchta. Także na osi kościoła, od zachodu, do nawy przylega kruchta pochodząca z czasów przebudowy Radziwiłłowskiej. Mury kościoła opięte są skarpami, cały kościół obiegają gzymsy profilowane: cokołowy, okapnikowy i wieńczący (koronujący) (klasyczne rozwiązanie gotyckie). Ceglane szczyty nawy zawierają blendy arkadowe oraz kamienne tarcze z herbami Mikołaja Szydłowieckiego. Wieżyczka (sygnaturka) pochodzi z połowy XVIII wieku.

Wewnątrz cenne są drzwi w portalu wiodącym do zakrystii oraz portale (do zakrystii i krucht). Prezbiterium sklepione jest gwiaździście – wykonano je według projektu rozrysowanego na północnej ścianie nawy. W ścianie prezbiterium znajduje się płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego pochodząca być może z warsztatu Berrecciego, wykonana z czerwonego marmuru. Nawa nie jest sklepiona, posada strop (obecny – z pierwszej połowy XVIII w. pierwotny strop znajdował się niżej). Na ścianach i stropie pierwotnym polichromie stworzył Stanisław Samostrzelnik. W kaplicy Najświętszej Marii Panny znajduje się zwornik z herbem Odrowąż oraz cztery narożne wsporniki z herbami Odrowąż, Abdank, Jastrzębiec i Trąby (pierwotnie na tym miejscu była Janina). Chrzcielnica kamienna jest późnogotycka, ufundowana przez Mikołaja Szydłowieckiego, również udekorowana herbami.

Z przełomu XVI i XVII w. pochodzą interesujące rysunki i napisy na kamiennych ciosach prezbiterium i południowej ściany nawy – przedstawiają budowle świeckie i kościelne, zawierają nazwiska i daty. Najciekawsze to rysunek budowli z chorągiewkami, budowla z wieżami i herbem Odrowąż, dwuwieżowa fasada kościoła, rycerz w zbroi, dom zwieńczony kulą.

Obok kościoła na cmentarzu stoi dzwonnica z XVI w. W murze cmentarnym znajduje się pośród płyt epitafijnych także głowa meduzy z XVII w.

Przysłowie lokalne: W szydłowieckiej farze są złote ołtarze...^[1]

Zamek, Szydłowiec, Polska. Zamek w Szydłowcu – dawna gotycko-renesansowa rezydencja rodu Szydłowieckich i Radziwiłłów oraz księżnej Anny Sapieżyny będąca jednym z głównych zabytków miasta.

Wybudowany w przez Stanisława Szydłowieckiego w latach 1470–1480 na miejscu dawnego grodu. W latach 1515–1526 nastąpiła przebudowa i rozbudowa gotyckiego zamku na renesansową rezydencję dokonana przez Mikołaja Szydłowieckiego. Albrycht Władysław Radziwiłł w latach 1619–1629 dokonał ostatniej przebudowy zamku w stylu późnorenesansowym i barokowym.

W 1802 zamek oraz dobra szydłowieckie zakupiła księżna Anna Sapieżyna Zamoyska, która odsprzedała go w 1828 skarbowi Królestwa Polskiego. Wkrótce potem został wydzierżawiony Maurycemu Engermanowi, który urządził tu skład piwa. Nieużytkowany od połowy XIX wieku popadał w ruinę, dopiero w latach 60. XX wieku miał miejsce pełny remont budowli. Zamek oddano miejscowym instytucjom publicznym, obecnie jest siedzibą Szydłowieckiego Centrum Kultury i Sportu oraz Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.^[2]

Cmentarz żydowski w Szydłowcu – zabytkowa nekropolia powstała w XVIII wieku, znajdująca się w północno-wschodniej części Szydłowca, zamieszkanej dawniej przez szydłowieckich Żydów, przy ul. Wschodniej. Do czasu powstania gminy żydowskiej w Bodzentynie służył również tamtejszym Żydom. Cmentarz ma powierzchnię 2,7 ha.

Zachowało się około 2000 nagrobków. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z 1830 roku. Zgodnie z powszechnym zwyczajem, dominującą formą żydowskiego nagrobka jest macewa. Wygląd, wielkość i trudność wykonania macewy odzwierciedlały zamożność i pozycję społeczną zmarłego (lub krewnych). Styl nagrobków na ogół utożsamiany jest z tradycyjną sztuką żydowską, choć na terenie nekropolii znajdują się nagrobki podwójne, w formie sarkofagu lub ściętego pnia drzewa. Wygląd szydłowieckich nagrobków jest bardzo zróżnicowany, nie ma dwóch identycznych obiektów pod względem kompozycji. Macewy zdobione są płaskorzeźbami z symboliką hebrajską pochodzącą przeważnie z XIX wieku. W 1957 władze miasta zamknęły cmentarz. Dwa lata później zlikwidowano zachodnią część nekropolii. Na tym miejscu wzniesiono budynek liceum, dom handlowy i salon meblowy. Nie dokonano ekshumacji pozostałych tam zwłok.

Cmentarz został po wojnie otoczony ogrodzeniem z bramą. W 1971 na terenie cmentarza umieszczono tablicę upamiętniającą 16 000 pomordowanych Żydów z Szydłowca.^[3]

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Szydłowcu – najstarszy, zachowany w pierwotnym miejscu pomnik w Szydłowcu, znajdujący się w południowej części Rynku Wielkiego, w Skwerze Rynkowym.

Inicjatywa budowy pomnika narodziła się już 24 listopada 1918 roku, wnioskodawcą budowy był radny Czesław Antecki. Pomnik został wzniesiony w 1923 roku dzięki fundacji zarządu miasta i kosztował 30 mln marek polskich. Projekt posągu wykonał warszawski architekt - A. Karczewski. Autor projektu po odsłonięciu pomnika stwierdził, że jego projekt został: "Najokropniej wykoszlawiony".

W 1995 roku wpisany został do rejestru zabytków województwa radomskiego. Pomnik odrestaurowano w 2001 roku. Pod pomnikiem odbywają się uroczystości państwowe i patriotyczne.

Na kolumnie znajduje się płyta w kształcie rozciągniętego krzyża z napisem "Naczelnikowi Narodu Polskiemu Tadeuszowi Kościuszce Szydłowianie 1920 r.".^[5]

Cmentarz Komunalny w Szydłowcu, pot. c. katolicki a. c. chrześcijański – nekropolia komunalna, założona została na początku XIX w. na południe od Szydłowca. Cmentarz położony jest między ulicami Kamienną, Brzozową i Hubala. Najstarsze nagrobki pochodzą sprzed 1811. Na jego terenie znajdują się dwa zabytkowe cmentarze żołnierzy:

• Pomnik "Nieznanego Żołnierza Polskiego" poległego w czasie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej oraz Cmentarz Wojenny Armii Austro-Węgierskiej, Niemieckiej i Rosyjskiej poległych w latach 1914–1918;
• Cmentarz Wojenny Żołnierzy Wojska Polskiego poległych za ojczyznę 8 września 1939 w Baraku i żołnierzy Armii Krajowej poległych w latach okupacji niemieckiej.

W rozwoju historycznym ukształtowały się trzy główne części cmentarza: stary na północy (XIX w. i pocz. XX w. kw. I-II, IV, VI), środkowy (do poł. XX w. kw. III, V, VIII i X) i nowy na południu (2. poł. XX w. i pocz. XX w. kw. VII, IX oraz XI-XIV).

Większość pochówków utrzymanych jest w nurcie wyznania rzymskokatolickiego, ale także prawosławnego oraz kościołów ewangelickich. Brak informacji o pochówkach bezwyznaniowych.

Znajdują się tu liczne zabytkowe nagrobki w kształcie: aniołków, Chrystusa dźwigającego krzyż, klasycystycznych kolumn, drzew, płyt nagrobnych z wykutą czaszką i piszczelami, krzyżem i palemką. Do cmentarza prowadzą trzy bramy od ul. Kamiennej, oraz jedna furta od ul. Brzozowej. Przed wejściem na nowy cmentarz ustawiona jest barokowa figura św. Jana Nepomucena prawdopodobnie pochodząca z okolic zamku, restaurowana w 1900. W czasie wojen światowych na teren cmentarza padło kilka bomb, przez co najstarsza część cmentarza ułożona jest nieregularnie.

W 2009 Rada Miejska w Szydłowcu uchwałą nr 208/XLIII/09 na południe od cmentarza parafialnego założono cmentarz komunalny.^[6]