Gruzja - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

XI-wieczna katedra prawosławna. Sweti Cchoweli – kościół katedralny w mieście Mccheta w Gruzji, ok. 20 km od stolicy kraju Tbilisi. Wraz z innymi zabytkami miasta Mcchety katedra Sweti Cchoweli została wpisana w 1994 na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Katedra stanowiła w ciągu wielu stuleci miejsce koronacji i pochówku władców Gruzji oraz siedzibę najwyższych władz Gruzińskiego Prawosławnego Kościoła Apostolskiego. Obecnie jest siedzibą arcybiskupa Mcchety i Tbilisi, sprawującego urząd Katolikosa Gruzji.

Katedrę wzniósł w latach 1010–1029 architekt gruziński Arsakidze na miejscu zbudowanego w IV w. najstarszego kościoła Gruzji. Według legendy święta Nino wybrała miejsce budowy u zbiegu rzek Kury i Aragwi.

Według tej legendy Elizeusz, Żyd z Mcchety wyruszył do Jerozolimy, by bronić Chrystusa przed sądem Piłata, lecz zdążył dopiero w chwili Ukrzyżowania. Od rzymskiego żołnierza odkupił szatę Chrystusa i zabrał ją ze sobą do Gruzji. W Mcchecie oddał szatę swojej siostrze Sydonii, która otuliwszy się nią zmarła i została w niej pochowana. Na jej grobie wyrósł wielki cedr.

Święta Nino poleciła, aby ściąć cedr i na jego miejscu zbudować kościół, lecz cedr nie dał się ściąć. Dopiero gdy święta Nino modlitwą przywołała anioła, drzewo uniosło się i budowa została ukończona. Z pnia cedru powstała kolumna, dająca życiodajny sok.

Badania archeologiczne wykazały, że na miejscu obecnej katedry w V w. znajdowała się niewielka trójnawowa bazylika.

Obecna katedra powstała w XI w. za panowania króla Giorgiego II. W 1787 król Herakliusz II polecił otoczyć katedrę wysokim murem obronnym z ośmioma wieżami.

Obecnie istniejąca katedra z XI w. została wzniesiona w układzie kopułowo-krzyżowym, typowym dla gruzińskiego budownictwa sakralnego. Do budowy użyto żółtego piaskowca. Fasadę zdobią liczne płaskorzeźby. Płaskorzeźba na ścianie północnej przedstawiająca prawe ramię z dłutem w dłoni opatrzona jest napisem: „Ramię Arsukidzego, sługi bożego, niech mu będzie przebaczone”. Napis na ścianie wschodniej głosi: „Kościół święty został wzniesiony ręką uniżonego sługi Arsukidzego. Niech jego dusza zazna spokój, Mistrzu”.

Katedra była wielokrotnie odnawiana i przebudowywana.

Ściany wewnętrzne katedry pokryte były freskami, lecz w 1830 z okazji pobytu cara Mikołaja I freski pokryto tynkiem. Część z nich udało się wydobyć spod tynku, m.in. wizerunki bestii apokaliptycznych i znaków zodiaku.

Ikony stanowią kopie oryginałów, przechowywanych w muzeum państwowym Gruzji.

Chrzcielnica na prawo od wejścia pochodzi z IV w.^[2]

Kościół prawosławny w Tbilisi, Gruzja. Świątynia Metechi – świątynia Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego w Tbilisi. Została zbudowana w XIII wieku za panowania króla Dymitra II w pobliżu dawnej rezydencji królewskiej nad skalistym urwiskiem wznoszącym się nad rzeką Kurą.

Kościół został w 1235 spustoszony przez najeźdźców mongolskich i w 1289 odbudowany. Nazwę świątyni przypisuje się okrzykowi króla Wachtanga I Gorgasali który po odniesieniu w V wieku zwycięstwa miał krzyknąć Ak me mteri wteche (gruz. „Tu pokonałem wroga”).

Kościół o układzie krzyżowo-kopułowym i o wysokości 24,5 m zajmuje powierzchnię 20 × 16 m. Pierwotny układ został zachowany, w XVII i XVIII wieku uzupełniono tylko cegłą ubytki murów kamiennych, od zachodu dobudowano emporę.

W kościele znajduje się grobowiec świętej męczennicy Szuszanik (Zuzanny), która została w V wieku uwięziona za odmowę porzucenia chrześcijaństwa i przejścia na zoroastryzm.

Pierwotnie kościół był otoczony przez budynki rezydencji królewskiej. Carowie rosyjscy urządzili w rezydencji prochownię, potem więzienie. Po 1921 bolszewicy więzili w nim swoich przeciwników. W 1937 budynki uległy rozbiórce, świątynia pozostała na skalnym tarasie wznoszącym się nad urwistym brzegiem rzeki. W kościele urządzono teatr dla młodzieży. Dopiero w 1988 świątynię zwrócono Gruzińskiemu Kościołowi Prawosławnemu.

W 1967 przed kościołem, na skraju tarasu ustawiono konny pomnik króla Wachtanga I Gorgasali, dzieło rzeźbiarza Elgudży Amaszukelego.^[3]

Położony na górze klasztor z VI wieku. Monastyr Dżwari – prawosławny monastyr z VI w. położony niedaleko miasta Mccheta we wschodniej Gruzji. Nazwę można tłumaczyć jako "monastyr krzyża".

Według tradycyjnych źródeł Święta Nino, która nawróciła Gruzję na chrześcijaństwo, zatrzymała się na modlitwę na najwyższym wzniesieniu Mcchety i postawiła na nim krzyż. Około 545 na tym miejscu został wzniesiony pierwszy, mniejszy kościół, który został nazwany Małym Kościołem Dżwari. Drugi, większy, zwany Wielkim Kościołem Dżwari, został wybudowany obok pierwszego w latach 586-605.

Jest to czteroapsydowa świątynia (tzw. tetrakonchos), bardzo popularny typ architektoniczny na całym Południowym Kaukazie. Kościół ten służył jako wzór przy budowie innych świątyń. Jego fasadę zdobią rzadko spotykane i różnorodne płaskorzeźby. Znaczenie monastyru Dżwari rosło wraz z upływem czasu i przyciągało wielu pielgrzymów. Także dzisiaj Wielki Kościół jest wykorzystywany podczas ważniejszych uroczystości. Zachowały się też fragmenty krzyża św. Nino.

Przez wieki budynki monastyru ulegały zniszczeniu na skutek erozji oraz niewłaściwego utrzymania i braku konserwacji. Jest on obecnie wpisany na listę stu najbardziej zagrożonych zniszczeniem zabytków świata.^[5]

Średniowieczny kompleks z freskami. Monastyr Gelati – monastyr położony niedaleko na wschód od miasta Kutaisi, w Imeretii w zachodniej Gruzji.

Monastyr został ufundowany w 1106 przez króla Dawida IV Budowniczego (1089-1125). Legenda mówi, że król osobiście brał udział w budowie. Po śmierci został tam pochowany. Według tradycji, akceptowanej również przez część gruzińskich historyków, w sekretnym miejscu na terenie klasztoru została później również pochowana zmarła w 1213 r. królowa Gruzji Tamara.

Przez długi czas monastyr był jednym z głównych kulturalnych i intelektualnych ośrodków w Gruzji. Znajdowała się w nim akademia, która skupiała gruzińskich naukowców, teologów i filozofów. Część z nich działała wcześniej w innych prawosławnych monasterach poza granicami (np. w Konstantynopolu), m.in. Petritsi (XII w.) i Arsen Ikaltoeli.

Z powodu rozległej działalności Akademii Gelati, współcześni jej ludzie nazywali ją „nowa Grecja” lub „drugie Athos”.

Do naszych czasów w monastyrze przetrwały freski i manuskrypty pochodzące z XII–XVII w.

W 1994 Monastyr Gelati został, razem z katedrą Bagrati w Kutaisi, wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2017 roku katedrę Bagrati skreślono jednak z listy, ponieważ straciła ona na autentyczności w wyniku przeprowadzonej odbudowy.^[6]

Klasztor w Gruzji. Mocameta – zespół klasztorny w Gruzji, w regionie Imeretia, ok. 6 km na północny wschód od centrum Kutaisi. Klasztor malowniczo położony jest na klifie cyplu na zakolu rzeki Ckalcitela, będącej dopływem Rioni.

Jego nazwa (Miejsce Męczenników) związana jest z braćmi szlacheckiego rodu Argweti — Dawidem i Konstantynem, którzy w VIII wieku zorganizowali bunt przeciw okupującym Imeretię Arabom. Gdy bunt upadł, zostali pojmani, następnie obiecano im łaskę w zamian za przejście na islam. Gdy nie przyjęli oferty, torturowano ich i zabito, a następnie ich ciała wrzucono do rzeki. Woda zabarwiła się na czerwono i na pamiątkę tego wydarzenia rzekę nazwano Ckalcitela, czyli Czerwona Woda. Jak głosi opowieść, szczątki braci wyłowiły lwy i przeniosły je na wzgórze, na którym znajduje się monastyr Gelati. Później Gruziński Kościół Prawosławny uznał ich ze świętych, a w XI wieku król Bagrat IV ufundował w tym miejscu świątynię. Funkcjonariusze bolszewickiej tajnej policji Czeka w 1923 wywieźli szczątki Dawida i Konstantyna z monasteru Gelati do muzeum w Kutaisi, ale wywołało to tak wielki skandal, że relikwie szybko oddano i do dziś znajdują się one w monastyrze. Według legendy między monastyrem Mocameta a monastyrem Gelati istnieje tajemne przejście, wykorzystywane podczas wojen.^[10]

Rzymskie ruiny starożytnej fortecy. Forteca Gonio – rzymska fortyfikacja umiejscowiona przy ujściu rzeki Czoroch do Morza Czarnego w rejonie Adżaria w Gruzji, 15 km na południe od Batumi, 4 km na północ od granicy tureckiej.

Najstarsze zapiski odnoszące się do tego miejsca znajdują się u Pliniusza Sekundusa (pierwsze stulecie naszej ery). W II wieku było to dobrze umocnione rzymskie miasto ówczesnej kolonii Kolchidy, po czym znalazło się pod wpływami bizantyńskimi. W XIV w. o nazwie "Gonio" po raz pierwszy wzmiankował Michel Panaretos. W 1547 r. forteca została zdobyta przez Turków osmańskich, którzy utrzymywali ją do 1878 r, kiedy to na podstawie traktatu w San Stefano, Adżaria stała się częścią Rosyjskiego Imperium.

Miasto słynęło też z teatru i hipodromu.

Legenda głosi, że na terenie fortecy znajduje się grób świętego Macieja, jednego z dwunastu apostołów. Rząd gruziński zabrania jednak prowadzenia wykopalisk w pobliżu cmentarza. Archeologiczne prace przeprowadzone w pobliżu fundamentów fortecy, dotyczą głównie czasów rzymskich.^[11]

Ogród botaniczny z roślinami tropikalnymi. Ogród Botaniczny w Suchumi jest jednym z najstarszych ogrodów botanicznych na Kaukazie. Został założony w 1840 roku jako Wojskowo-Botaniczny Ogród Sukhum-Kale przez szefa rosyjskiej linii fortyfikacji Morza Czarnego Nikołaja Rajewskiego w celu wprowadzenia nowych roślin w tym regionie. Ogród został zniszczony przez wojska tureckie w latach 1853-55 i 1877-78 w trakcie wojen rosyjsko-tureckich. W 1889 r. ogród został przekazany władzom cywilnym, a w 1894 r. rozpoczęto odnawianie nasadzeń.

W okresie władzy radzieckiej ogród nadal się rozwijał, aż w końcu został przekształcony w instytut badawczy botaniki Akademii Nauk. W ogrodzie zgromadzono ponad 4 500 gatunków, w tym 1200 tropikalnych.

Ogród bardzo ucierpiał podczas wojny gruzińsko-abchaskiej w latach 1992-1993.^[13]

Sobór Zwiastowania w Suchumi – prawosławny sobór katedralny w Suchumi, w Abchazji. Należy do niekanonicznego Abchaskiego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia została zbudowana w 1915 z funduszy społeczności prawosławnych Greków zamieszkujących Suchumi. Do lat 40. XX wieku zachowywała pierwotny grecki charakter. Po II wojnie światowej stała się katedrą eparchii suchumsko-abchaskiej Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego.

Architektura obiektu nawiązuje do sztuki bizantyńskiej. Jest to świątynia krzyżowo-kopułowa, trójnawowa, zwieńczona pojedynczą kopułą. Cerkiew została rozbudowana w latach 80. XX wieku z inicjatywy metropolity suchumskiego i abchaskiego Dawida.

Do 1990 w cerkwi znajdował się grób św. Jana Chryzostoma, przeniesiony następnie do monasteru w Komanie – miejscu śmierci świętego.

10 lutego 2011 rząd Republiki Abchazji podarował Sobór Zwiastowania Abchaskiemu Kościołowi Prawosławnemu do swobodnego i nieograniczonego korzystania.^[14]

Muzeum poświęcone Stalinowi. Państwowe Muzeum Józefa Stalina – gruzińskie muzeum poświęcone życiu radzieckiego przywódcy, z pochodzenia Gruzina, Józefa Stalina. Zlokalizowane jest w jego rodzinnej miejscowości Gori przy al. Stalina 32. Zostało otworzone 10 listopada 1937 r.

Główną część muzeum stanowi budynek wykonany w stylu socrealistycznym, pierwotnie służący za lokalne muzeum, jednak po śmierci Stalina w 1953 r. przekształcono je w muzeum-pomnik ku jego czci. Zgromadzono w nim ok. 40 000 eksponatów, włączając w to jego rzeczy osobiste, meble biurowe, prezenty, które otrzymywał na przestrzeni kilkudziesięciu lat, książki. Muzeum posiada także wiele ilustracji, dokumentów, fotografii i wycinków gazet z różnych okresów życia radzieckiego przywódcy. Szczególnym eksponatem jest jedna z dwunastu masek wykonanych zaraz po śmierci Stalina.

Obok głównego budynku oglądać można przeniesioną w to miejsce i odrestaurowaną chatę szewca Wissariona Dżugaszwilego, ojca Stalina, w której wódz przyszedł na świat i spędził pierwsze cztery lata życia.

Na placu muzeum ustawiono jako eksponat opancerzony wagon, którym od 1941 r. podróżował Stalin, m.in. na konferencję w Jałcie i Teheranie. Wagon waży 83 tony, został podarowany muzeum w 1985 r.^[17]

Miejsce historyczne w Gori. Twierdza Gori to średniowieczna cytadela w Gruzji, położona nad miastem Gori na skalistym wzgórzu.

Twierdza stoi na wzgórzu, a jej kontury są zgodne z naturalnym ukształtowaniem terenu, stąd jej nieregularny kształt. Wewnętrzne fortyfikacje zajmują cały płaskowyż, z którego mury schodzą w kierunku drogi biegnącej wzdłuż zachodniego zbocza. Pierwotnie mury sięgały do rzeki poniżej i woda musiała być odprowadzana tunelem, ale od tego czasu rzeka się cofnęła.

Pierwsze wzmianki o twierdzy pochodzą z XIII wieku, ale dowody archeologiczne wskazują, że teren ten był już ufortyfikowany w ostatnich wiekach przed naszą erą. Twierdza miała duże znaczenie strategiczne ze względu na swoją dominującą pozycję na regionalnym szlaku handlowym i mieściła duży garnizon. W XVI wieku Osmanowie zdobyli ją, by obezwładnić Tbilisi. W 1598 r. Gruzini, pod wodzą swojego króla Szymona I, oblegali ją bezskutecznie przez dziewięć miesięcy. W 1599 r. udawali, że rozluźniają oblężenie na czas Wielkiego Postu, a następnie przypuścili nocny atak z zaskoczenia, by odzyskać kontrolę nad cytadelą. W XVII wieku twierdza nadal przechodziła z rąk do rąk pomiędzy Gruzinami a Persami.

Obecny kształt cytadela uzyskała za panowania gruzińskich królów Rostoma z Kartli w latach trzydziestych XVI wieku i Erekla II w 1774 roku. Po jej ukończeniu król Rostom poprosił włoskiego misjonarza Cristophoro Castellego, który mieszkał w Gori, o narysowanie twierdzy. Jego zachwycająca ilustracja z ok. 1642 r. jest cennym dokumentem historycznym. Po zajęciu Gruzji przez Rosję w 1801 r. w twierdzy stacjonował rosyjski batalion grenadierów, ale jej znaczenie stopniowo malało, a fortyfikacje przestały istnieć. Plan miasta z 1824 r. przedstawia cytadelę, miasto na zboczach wzgórza oraz fosę otaczającą oba te obiekty. W 1845 r. brytyjska Encyclopædia Metropolitana donosiła: U podnóża łańcucha niskich wzgórz z piaskowca stoi miasto i twierdza Gori, (być może Gursenna Strabo) następne miejsce pod względem wielkości i znaczenia po Tyflisie. Zamek, podłużny, o długości 200 kroków, położony szesnaście sążni powyżej poziomu rzeki Liakhvi, płynącej u stóp wzgórza, na którym stoi, jest obecnie opuszczony, a jedyną używaną jego częścią jest kaplica w południowo-wschodnim kącie.

Twierdza Gori została znacznie uszkodzona przez trzęsienie ziemi w 1920 roku. Najlepiej zachowaną budowlą jest Tskhra-kara ("Dziewięciobramna"), zwrócona na zachód i przylegająca dodatkowymi murami od południa i wschodu.^[18]