Namur - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Zamek w Namur, Belgia. Cytadela w Namur – centralne dzieło fortyfikacyjne w Namur, wzniesione na wzgórzu u zbiegu rzek Sambry i Mozeli

Zasiedlone od czasów neolitycznych wzgórze w widłach rzek zostało po raz pierwszy ufortyfikowane w III w. n.e. Średniowieczny zamek, który następnie powstał w tym miejscu, składał się z właściwego zamku, otoczonego murem z basztami, w którym znajdowała się rezydencja hrabiów Namur, kościół, pomieszczenia administracyjne i gospodarcze, oraz, za fosą, zewnętrznego muru czterema wieżami, wzdłuż krawędzi skalistego wzgórza.

Konflikt między Karolem V a Franciszkiem I spowodował rozbudowę pogranicznych fortyfikacji z równoczesnym dostosowaniem ich do wzrastającej roli artylerii. W efekcie, po 1519 roku, zamek w Namur otrzymał zewnętrzne obwałowanie, w postaci dwóch bastionów z kazamatami dla dział, połączonych kurtyną. Kolejna rozbudowa nastąpiła w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648), kiedy wzniesiono dzieło koronowe z dwoma półbastionami. Cytadela na wzgórzu osłaniała miasto z jednej strony, oddzielona od niego Sambrą, równocześnie blokując obie rzeki i zapewniając kontrolę nad ich dolinami. Słabością twierdzy było sąsiadujące wzgórze, z którego można było atakować cytadelę w dół wąwozu. W 1691 król Wilhelm III Orański wzmocnił obronę twierdzy kosztem 27 tys. florinów; kierownikiem prac był Menno van Coehoorn. Po rozbudowie, pierwszą linią umocnień (z przeciwnej strony wzgórza niż miasto) były nieregularne okopy, odcinające półwysep w widłach Sambry i Mozeli. Kolejnym dziełem obronnym był samodzielny Fort Wilhelm, zbudowany przez Menno van Coehoorna, oddzielony od cytadeli głębokim wąwozem (brak połączenia tych dwóch dzieł okazał się zgubny podczas oblężenia w 1692 r. kiedy to atakujący Francuzi byli w stanie odciąć fort i zmusić go do kapitulacji). Za wąwozem była linia murów z bastionami, nad którą górowało kolejne umocnienienie, dzieło koronowe, także o wysokich i murowanych skarpach, mur z wieżami i wreszcie, samym szczycie, średniowieczny zamek. Wadą tego kompleksu umocnień było to, że leżały zbyt blisko siebie i nie posiadały obszernych schronów-kazamat. Cytadela wraz ze swymi zewnętrznymi dziełami tworzyła obóz warowny, który mógł służyć do bazowania armii.

Ostatnie przebudowy cytadeli miały miejsce w okresie 1815–1830, gdy Holendrzy umacniali granice wyznaczone przez kongres wiedeński. Pod koniec XIX w. cytadela straciła główną rolę obronną na rzecz pierścienia fortów twierdzy Namur, ale jej wyższe części służyły wciąż jako koszary i centrum dowodzenia twierdzą aż do II wojny światowej. Ostatecznie wojsko opuściło cytadelę w 1977 roku i pozostaje ona zabytkiem i obiektem muzealnym.

Cytadela i miasto były obiektem licznych operacji wojskowych:

• oblężenia w 1692, gdy dowodzący w Forcie Wilhelma Menno van Coehoorn został wzięty do niewoli przez komenderującego stroną francuską Sébastien de Vaubana
• oblężenia w 1695, gdy Menno van Coehoorn odbił twierdzę z rąk francuskich
• Oblężenia w 1746, podczas wojny o sukcesję austriacką
• krótkiego oblężenia na początku I wojny światowej

Fort de Malonne to jeden z dziewięciu fortów zbudowanych w ramach fortyfikacji Namur pod koniec XIX wieku w Belgii. Został zbudowany w latach 1888-1892 według planów generała Henri Alexisa Brialmonta. W odróżnieniu od francuskich fortów zbudowanych w tym samym czasie przez Raymonda Adolphe'a Séré de Rivières, fort został zbudowany wyłącznie z niezbrojonego betonu, nowego materiału, a nie z muru. W 1914 r. fort został silnie zbombardowany przez niemiecką artylerię w bitwie o Namur. W latach trzydziestych XX wieku Malonne został zmodernizowany i stał się częścią ufortyfikowanej pozycji Namur, co miało zapobiec lub spowolnić atak ze strony Niemiec. W 1940 r. fort brał udział w bitwie o Belgię i został zdobyty przez wojska niemieckie. Obecnie fort jest częścią rezerwatu przyrody i stanowi siedlisko nietoperzy.^[6]

Fort de Suarlée – duży, trójkątny fort pancerny, projektu gen. Brialmonta, będący częścią pierścienia fortów twierdzy Namur.

Fort położony na wzgórzu o wys. 185 m n.p.m. 5,1 km od centrum, broniący drogi do Gembloux i Brukseli, drogi do Charleroi, oraz linii kolejowej do Brukseli wspólnie z oddalonym o 4,7 km fortem d’Emines, a z odległym o 5 km fortem de Malonne chronił dolinę Sambry.

Trójkątny w kształcie fort o załamanej linii koszar szyjowych, które tworzyły dwa półbastiony z parą dział 57 mm każdy do obrony tylnej fosy; jedno takie działo broniło bezpośrednio bramy fortu. Fosa, o stoku spłaszczonym i stromej, murowanej przeciwskarpie, broniona przez zdwojoną, dwupiętrową kaponierę rewersową (czyli umieszczoną w przeciwskarpie) umieszczoną przy zbiegu fos, po przeciwnej stronie fortu niż brama główna; ta kaponiera uzbrojona była w dwie pary armat kal. 57 mm. Do obrony bliskiej służyły ponadto 4 armaty tego samego kalibru, umieszczone w obrotowych, wysuwanych wieżach pancernych na masywnym bloku centralnego schronu; na bloku zamontowany był też silny reflektor w wysuwanej, pancernej kopule.

Na dachu schronu centralnego znajdowały się także 5 kopuł dział obrony dalekiej: w centralnej części jedna wieża z parą armat 150 mm, w tylnej części dwie wieże z parą armatą 120 mm, do prowadzenia ognia bezpośredniego. Z przodu bloku znajdowały się dwie kopuły haubic 210 mm, do ognia pośredniego. Działa 150 mm M.1886 produkcji Kruppa, o długości lufy 3,8m i kącie podniesienia luf od -2° do +25°, miały zasięg 8,5 km. Wieża o średnicy 4,8m miała masę 224 ton i 25-osobową załogę (wraz z żołnierzami dostarczającymi amunicję z magazynów itp.). Wieża dział 120 mm miała taką samą średnicę i załogę, ale była lżejsza (188 ton). Armaty M. 1889, o długości lufy 3 i kącie podniesienia od -3° do +25°, strzelały na 8 km. Haubica 210 mm M.1889 Kruppa, o lufie 2,5 m i kącie podniesienia od -5° do +35° (zasięg ognia pośredniego 6,9 km), umieszczona była w mniejszej (3,6 m) i lżejszej (100 ton) wieży o 13-osobowej załodze. Lekkie działa 57 mm M.1889 Nordenfeldta miały lufy 1,5 m, kąt podniesienia od -8° do +10°, zasięg 300 m, a ich kopuły o średnicy 2,1 m i wadze 34 ton obsługiwało 6 ludzi.

Artyleria fortu była zgrupowana w 6. baterię artylerii fortecznej.

Podczas niemieckiego ataku na miasto fort wszedł do akcji 23 sierpnia, gdy Niemcy podciągnęli oddziały do niedalekiego lasu Frizet. Dwie baterie moździerzy 210 i 305 mm ostrzeliwały sąsiadujący fort d’Emines i fort de Suarlée, który w ciągu popołudnia otrzymał prawie 600 trafień. Pod forty podchodziła też niemiecka piechota. 24 sierpnia od 7 rano do 18.00 na fort i na jego bezpośrednie otoczenie spadło 1400 pocisków; pod tak ciężkim ogniem, piechota wycofała się z sąsiadujących z fortem okopów. W nocy na 25 sierpnia niemiecka piechota ponownie próbowała ataku na fort. Następnego dnia fort był wciąż pod ciężkim ogniem, także z dział 420 mm, po odrzuceniu oferty kapitulacji. Część obrońców zdecydowała się poddać i wywiesiła białą flagę; zanim dowódca, kpt. Moysse, ją ściągnął, cała załoga uciekła, poza kilkoma rannymi, oficerami i sanitariuszami. Kapitan ostrzelał uciekinierów z działa w szyjowej kazamacie. Widząc co się dzieje, artyleria niemiecka wstrzymała ogień, umożliwiając swojej piechocie zajęcie fortu o godz. 17. Według niemieckich notatek, centralny blok fortu był kompletnie zniszczony i dalsza obrona była niemożliwa. Łącznie przeciwko fortowi wystrzelono 26 granatów 420 mm i ok. 300 kal. 210 mm.

W okresie międzywojennym fort został zmodernizowany, wyremontowano uszkodzone lub zniszczone kopuły, wymieniono działa 57 mm na 75 mm, w kaponierach zainstalowano karabiny maszynowe. Fort otrzymał cztery wieże z haubicami 75 mm, jedną z dwoma długolufowymi działami 75 mm i dwie z karabinami maszynowymi, oraz wieżę wentylacyjno-obserwacyjną. W czasie inwazji na Belgię bronił się cztery dni (15-19 maja 1940), bez zabitych wśród załogi. Dwukrotnie był bombardowany przez Stukasy, pierwszego dnia stracił też połączenia telefoniczne z posterunkami obserwacyjnymi. Jego wieża obserwacyjna była pod ostrzałem z dział 37 mm. Broniąc się bez osłony piechoty, był atakowany przez niemieckie oddziały 15 i 17 maja. Nocny atak z 17/18 maja, który doszedł do fosy, został odparty, ale artyleria niemiecka uszkodziła 2 z 4 kopuł haubicznych i centralną wieżę z armatami 75 mm, oraz wieżę wentylacyjną. Po kolejnym bombardowaniu z powietrza, fort poddał się 19 maja.^[7]

Muzeum w Namur, Belgia. Fort de Saint-Héribert – duży, trójkątny fort pancerny, projektu gen. Brialmonta, będący częścią pierścienia fortów twierdzy Namur.

Fort położony na wzgórzu o wys. 245 m n.p.m. 5,7 km od centrum, osłaniał Rue St Gerard i bronił mniejszych dróg prowadzących na płaskowyż u zbiegu Mozeli i Sambry, wraz z odległym o 4 km fortem de Malonne chronił dolinę Sambry, a wraz z oddalonym o 4,25 km fortem de Dave południowego biegu Mozeli.

Trójkątny w kształcie fort o załamanej linii koszar szyjowych, które tworzyły dwa półbastiony z parą dział 57 mm każdy do obrony tylnej fosy; jedno takie działo broniło bezpośrednio bramy fortu. Fosa, o stoku spłaszczonym i stromej, murowanej przeciwskarpie, broniona przez kaponierę rewersową (czyli umieszczoną w przeciwskarpie) umieszczoną przy zbiegu fos, po przeciwnej stronie fortu niż brama główna; ta kaponiera uzbrojona była w dwie pary armat kal. 57 mm. Do obrony bliskiej służyły ponadto 4 armaty tego samego kalibru, umieszczone w obrotowych, wysuwanych wieżach pancernych, dwóch na masywnym bloku centralnego schronu, a dwóch na krawędzi fosy szyjowej; na bloku zamontowany był też silny reflektor w wysuwanej, pancernej kopule.

Na dachu schronu centralnego znajdowały się także 5 kopuł dział obrony dalekiej: w centralnej części jedna wieża z parą armat 150 mm, w tylnej części dwie wieże z parą armatą 120 mm, do prowadzenia ognia bezpośredniego. Z przodu bloku znajdowały się dwie kopuły haubic 210 mm, do ognia pośredniego. Działa 150 mm M.1886 produkcji Kruppa, o długości lufy 3,8m i kącie podniesienia luf od -2° do +25°, miały zasięg 8,5 km. Wieża o średnicy 4,8m miała masę 224 ton i 25-osobową załogę (wraz z żołnierzami dostarczającymi amunicję z magazynów itp.). Wieża dział 120 mm miała taką samą średnicę i załogę, ale była lżejsza (188 ton). Armaty M. 1889, o długości lufy 3 i kącie podniesienia od -3° do +25°, strzelały na 8 km. Haubica 210 mm M.1889 Kruppa, o lufie 2,5 m i kącie podniesienia od -5° do +35° (zasięg ognia pośredniego 6,9 km), umieszczona była w mniejszej (3,6 m) i lżejszej (100 ton) wieży o 13-osobowej załodze. Lekkie działa 57 mm M.1889 Nordenfeldta miały lufy 1,5 m, kąt podniesienia od -8° do +10°, zasięg 300 m, a ich kopuły o średnicy 2,1 m i wadze 34 ton obsługiwało 6 ludzi.

Artyleria fortu była zgrupowana w 4. baterię artylerii fortecznej.

23 sierpnia 1914, podczas niemieckiego ataku na miasto, gdy natarcie niemieckie zmusiło obrońców do ewakuacji III sektora obrony (północno-zachodniego), stało się jasne, że ewakuacja twierdzy jest nieunikniona. Upadek sąsiadującego fortu de Malonne, opuszczonego przez załogę i zajętego przez niemiecki patrol, zachęcił siły niemieckie do zdecydowanego ataku na fort, wspartego ciężkim ogniem artylerii. Pod naciskiem atakujących, wobec uszkodzeń koszar i tylnej części fortu, trafienia w kanał wentylacyjny i chmur gazów po wybuchach utrudniających oddychanie, dowodzący fortem kpt. Derzelle uznał dalszą obronę za niemożliwą i poddał się o 19.45. Według niemieckiego zestawienia z 1915 roku, fort nie był ostrzeliwany przez najcięższą artylerię (kal. 210 mm i większy).

W okresie międzywojennym fort został zmodernizowany, wyremontowano uszkodzone lub zniszczone kopuły, wymieniono działa 57 na 75 mm, w kaponierach zainstalowano karabiny maszynowe. Fort otrzymał cztery wieże z haubicami 75 mm, jedną z dwoma działami 75 mm i dwie z karabinami maszynowymi. W czasie inwazji na Belgię bronił się trzy dni (18–21 maja 1940). 15 maja po raz pierwszy otworzył ogień z armat 75 mm do oddziałów niemieckich na drugim brzegu Mozeli. 18 maja znalazł się pod ciężkim ogniem i następnego dnia w bryle schronu pojawiły się pęknięcia. Mimo bezpośrednich trafień w dwie kopuły, wieże fortu kontynuowały ostrzał, mimo stale pogłębiających się uszkodzeń. 20 maja forty na południe od Namur były atakowane przez 211 Dywizję Wehrmachtu i 21 maja karabiny maszynowe z kopuł pancernych odparły ogniem atak niemieckich piechurów na stok fortu. Sąsiadujące forty de Dave i de Malonne udzieliły wsparcia ogniowego. Późnym rankiem dalsze zniszczenie okalającego wieże betonu doprowadziło do ich unieruchomienia i straciwszy możliwość obrony, fort się poddał. Ataki na fort kosztowały Niemców 129 zabitych i 600 rannych, podczas gdy jego garnizon stracił tylko jednego zabitego.

Wojsko belgijskie opuściło fort w latach 1960. Zniszczony fort został przykryty ziemią i zapomniany. W 2013 las (w celu pozyskiwania drewna opałowego) nabył Emile Legros i odnalazł fort – wraz z grupą pasjonatów doprowadził do odkopania fortu i od 2021 funkcjonuje w nim muzeum.^[8]

Twierdza w Namur, Belgia. Fort de Dave – mały, trójkątny fort pancerny, projektu gen. Brialmonta, będący częścią pierścienia fortów twierdzy Namur.

Fort położony na wzgórzu o wys. 190 m n.p.m. na prawym brzegu Mozeli (1 km od rzeki), 5,7 km od Namur, wraz z oddalonym o 4,25 km fortem de Saint-Héribert bronił południowego biegu Mozeli i dróg prowadzących na płaskowyż u zbiegu Mozeli i Sambry, a z odległym 4,1 km fortem d’Andoy chronił drogę do Dinant, i linie kolejowe do Arlon, Dinant i Luksemburga.

Trójkątny w kształcie fort o prostej linii koszar szyjowych; fosa, broniona przez zdwojoną kaponierę rewersową (czyli umieszczoną w przewskarpie) umieszczoną przy zbiegu fos, po przeciwnej stronie fortu niż brama główna; ta kaponiera uzbrojona była w dwie pary armat kal. 57 mm. 4 takie działa w kaponierze rewersowej na skrzydle broniły fosy szyjowej, a ostatnie umieszczone było w blokhauzie przy bramie. Do obrony bliskiej służyły ponadto 3 armaty tego samego kalibru, umieszczone w obrotowych, wysuwanych wieżach pancernych na masywnym bloku centralnego schronu; na bloku zamontowany był też silny reflektor w wysuwanej, pancernej kopule.

Na dachu schronu centralnego znajdowały się także 4 kopuły dział obrony dalekiej: w przedniej części znajdowała się kopuła haubicy 210 mm, do ognia pośredniego; na skrzydłach dwie wieże z pojedynczą armatą 120 mm, a części centralnej jedna wieża z parą armat 150 mm, do prowadzenia ognia bezpośredniego. Działa 150 mm M.1886 produkcji Kruppa, o długości lufy 3,8m i kącie podniesienia luf od -2° do +25°, miały zasięg 8,5 km. Wieża o średnicy 4,8m miała masę 224 ton i 25-osobową załogę (wraz z żołnierzami dostarczającymi amunicję z magazynów itp.). Wieża dział 120 mm miała taką samą średnicę i załogę, ale była lżejsza (188 ton). Armaty M. 1889, o długości lufy 3 i kącie podniesienia od -3° do +25°, strzelały na 8 km. Haubica 210 mm M.1889 Kruppa, o lufie 2,5 m i kącie podniesienia od -5° do +35° (zasięg ognia pośredniego 6,9 km), umieszczona była w mniejszej (3,6 m) i lżejszej (100 ton) wieży o 13-osobowej załodze. Lekkie działa 57 mm M.1889 Nordenfeldta miały lufy 1,5 m, kąt podniesienia od -8° do +10°, zasięg 300 m, a ich kopuły o średnicy 2,1 m i wadze 34 ton obsługiwało 6 ludzi.

Artyleria fortu była zgrupowana w 3. baterię artylerii fortecznej.

Podczas niemieckiego ataku na miasto na początku I w. św. fort nie był atakowany aż do 23 sierpnia 1914, gdy na skutek natarcia niemieckiego obrońcy cofnęli się, pozostawiając fort de Dave i sąsiadujący d’Andoy do ochrony tyłów. Niemiecka nawała ogniowa zmusiła dowódcę mocno zniszczonego fortu d’Andoy do kapitulacji 24 sierpnia, podczas gdy fort de Dave był wciąż nienaruszony. Ogień został wówczas przeniesiony i w dniach 24-25 sierpnia moździerze kal. 210 wystrzeliły na fort de Dave 740 pocisków. O godz. 15 25 sierpnia dowodzący fortem kpt. Manteaux uznał sytuację za beznadziejną i się poddał.

W okresie międzywojennym fort został zmodernizowany, wyremontowano uszkodzone lub zniszczone kopuły, wymieniono działa 57 mm na 75 mm, w kaponierach zainstalowano karabiny maszynowe.^[9]