Ukraina - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Kompleks Narodowych Muzeów Sztuki i Kultury Arsenał Mistecki, znany również jako Arsenał Mistecki - sztandarowa ukraińska publiczna instytucja kultury, kompleks muzealno-wystawienniczy sztuki, mieszczący się przy ulicy Ławrskiej 10-12 w Kijowie na Ukrainie.

Całkowita powierzchnia wystawiennicza tego historycznego obiektu wynosi 60 000 m2 i jest jedną z największych w Europie. Misją instytucji jest modernizacja społeczeństwa ukraińskiego poprzez podnoszenie świadomości w zakresie problemów społecznych, wspieranie komunikacji ze społecznością międzynarodową oraz prezentowanie światu wybitnych artystów lokalnych i zagranicznych.

W 2018 r. kompleks odwiedziło 173 550 zwiedzających. W tym samym roku odbyło się w nim 6 wystaw, 2 festiwale, 299 wycieczek z przewodnikiem, 52 projekty edukacyjne i 13 dużych produkcji teatralnych. W obiekcie odbywają się również największe na Ukrainie doroczne targi książki, w których uczestniczy 50 000 zwiedzających.

Prawnie kompleks znajduje się pod kontrolą Państwowego Zarządu Spraw Wewnętrznych.^[3]

Teatr, Odessa, Ukraina. Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu w Odessie - najstarszy teatr Odessy mieszczący się przy ul. Czajkowskiego. Obok schodów potiomkinowskich najbardziej rozpoznawalny budynek miasta. Pierwszy gmach teatru został zbudowany już w 1810 roku przez petersburskiego architekta Thomasa de Thomona, jednak spłonął w pożarze 1873 roku. Nowy budynek zaprojektowali wiedeńscy twórcy Ferdynand Fellner i Hermann Helmer w stylu neobaroku. Budową kierował m.in. polski architekt działający w Odessie Feliks Gąsiorowski. Został otwarty w 1887 roku, jego budowa pochłonęła 1,3 mln rubli. Był pierwszym budynkiem w Odessie, w którym zastosowano iluminację, zamówioną w amerykańskiej Edison Illuminating Company. W 1925 roku znów nastąpił pożar budynku. W II wojnie światowej gmach ucierpiał niewiele; Niemcy wycofując się z miasta w 1944 zaminowali budynek w celu jego wysadzenia, ale instalacje te uszkodził stróż teatralny, Polak Wiśniewski, uniemożliwiając zniszczenie gmachu. Po renowacji oddano go do użytku w 1960 roku.^[6]

Droga w Odessie. Ulica Derybasiwska (Vulytsia Derybasivska lub ulitsa Deribasovskaya lub De Ribas Street) to deptak w centrum Odessy na Ukrainie. Ulica nosi imię José de Ribasa, który był budowniczym Odessy, szefem administracji wojskowej i cywilnej i miał przy tej ulicy dom.

Obok tej ulicy znajduje się pierwszy park w Odessie, który został zbudowany wkrótce po założeniu miasta w 1803 r. przez braci De Ribas, Józefa i Feliksa (Josep i Fèlix). W parku tym znajduje się fontanna, estrada i kilka pomników, w tym rzeźba lwa i lwicy z młodymi, krzesło upamiętniające słynną książkę "Dwanaście krzeseł", dwa pomniki Leonida Utyosowa (rzeźba i telefon, który odtwarza jego muzykę) oraz pomnik Sergiusza Utoczkina, słynnego pilota.^[8]

Park Dytyniec to najbardziej wiekowy obszar Czernihowa to Dytyniec. Jest to wzgórze nad brzegiem rzeki Desny, na którym znajduje się kompleks obronny. Spacerując alejkami parku, można poczuć ducha dawnych czasów, podziwiać panoramę Bołdyna Hory, zobaczyć liczne kościoły i katedry, a także obserwować całe miasto. W punkcie widokowym znajduje się 12 żeliwnych armat bastionowych z XVII wieku, które są wizytówką miasta. Przy okazji Dytyniec jest doskonałym miejscem na obiad w jednej z restauracji z tradycyjną kuchnią.

Po drugiej stronie ulicy od parku Dytyniec znajduje się cerkiew Katarzyny z początku XVIII wieku. Jest to jeden z najlepszych przykładów ukraińskiego stylu barokowego ze złotymi kopułami w kształcie cebuli.

W samym centrum miasta znajduje się cerkiew Pyatnytska z XII/XIII wieku. Styl jest nieco surowy, z czerwonej cegły, ale mimo to robi wrażenie.^[13]

Zachowany średniowieczny zamek i wieże. Twierdza w Kamieńcu Podolskim – dawna polska twierdza w Kamieńcu Podolskim; obejmowała zamknięte w meandrze Smotrycza Stare Miasto, wzniesiony nad przesmykiem most Turecki, Stary Zamek i Nowy Zamek, które broniły dostępu do mostu oraz szereg rzecznych budowli hydrotechnicznych.

Kamieniec Podolski przez blisko trzysta lat skutecznie osłaniał południowo-wschodnie rubieże Rzeczypospolitej, zyskując przydomek „miasta niezwyciężonego”. W systemie jego obrony główne znaczenie miały budowle hydrotechniczne i to nie bierne fosy, które w tamtych latach były powszechnie stosowane lecz aktywne budowle piętrzące przy bramach Lackiej i Ruskiej. Kamieniec Podolski wybudowano na skalistej wyspie, położonej w pętli, jaką tworzy rzeka Smotrycz. Istniały trzy dojścia do miasta. Dwa z doliny rzeki Smotrycz: przez Bramę Lacką od północy oraz Bramę Ruską od południa. Trzecie wejście prowadziło przez zamek, a następnie przez czterdziestometrowy most Turecki.

Dawniej twierdza w Kamieńcu Podolskim była nazywana „przedmurzem chrześcijaństwa” i „bramą do Polski”.

W 1989 roku twierdza została wpisana na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.^[17]

Miejsce historyczne w Sewastopolu. Chersonez Taurydzki – antyczne miasto greckie na Krymie – kolonia Miletu, także starożytna nazwa całego Półwyspu Krymskiego. Miejsce przyjęcia chrztu w 988 przez księcia ruskiego Włodzimierza I Wielkiego, czyli symbolicznego chrztu Rusi. Ruiny miasta znajdują się obecnie w granicach administracyjnych Sewastopola.

Ruiny Chersonezu udostępnione są do zwiedzania jako duży rezerwat – muzeum archeologiczne. Jednym z czołowych inicjatorów badań Chersonezu oraz twórcą muzeum był polski archeolog Karol Kościuszko-Waluszyński. Od 2004 roku badania archeologiczne w południowej części Chersonezu prowadzą polscy archeolodzy z UAM. W 2013 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.^[19]

Narodowe Muzeum Ogrodnicze im. Pirogowa to muzeum w Winnicy poświęcone życiu i twórczości Mykoły Iwanowicza Pirogowa, wybitnego ukraińskiego i rosyjskiego naukowca, chirurga i pedagoga. Ogród Pirogowa jest pomnikiem historii o znaczeniu narodowym i miejscem ochrony przyrody o znaczeniu narodowym, a także bazą edukacyjną Winnickiego Narodowego Uniwersytetu Medycznego.

Zespół muzealny znajduje się na wschodnio-zachodnich obrzeżach miasta Winnica, w sąsiedniej części masywu Pirogowa (dawniej wieś Wyszyna), w jego skład wchodzą: dom, w którym mieszkał M.I.. Pirogowa, w którym znajduje się ekspozycja poświęcona jego życiu i pracy, muzeum farmacji z salą przyjęć i salą operacyjną, kościół nekropolii, w którym znajduje się sarkofag z zabalsamowanym ciałem uczonego, park pamięci, w którym zachowały się drzewa zasadzone przez M.M. Pirogowa.

Obiekt historyczny w Kerczu. Twierdza Jenikale – nadmorska twierdza zbudowana w latach 1699-1706 przez Turków, położony na północny wschód od centrum współczesnego Kerczu.

Twierdza Jenikale (w języku tureckim - Nowa Twierdza) została wybudowana na wschodnim wybrzeżu półwyspu Kerczeńskiego przez Turków. Twierdza została wybudowane przy pomocy francuskich architektów. Zajmowała powierzchnię około 25 tysięcy metrów kwadratowych. Na jej terenie znajdowały się dwie prochownie, arsenał, zbiornik wody pitnej, koszary na ponad 1000 żołnierzy wraz z łaźniami oraz meczet. Garnizon składał się z około 800 Turków oraz 300 Tatarów Krymskich. Twierdza służyła także za siedzibę paszy.

W czasie wojny rosyjsko-tureckiej (1768-1774), armia rosyjska w 1771 roku weszła na Krym, twierdza Jenikale została opuszczona przez Turków i 21 czerwca 1771 roku zajęta przez wojska rosyjskie. W 1774 roku w wyniku traktat w Küczük Kajnardży kończącego wojnę Kercz oraz twierdza Jenikale zostały przekazane Rosji. W XIX wieku twierdza była używana jako szpital wojskowy i opuszczona w 1880 roku. Od tego czasu systematycznie była niszczona.^[28]

Narodowa Galeria Sztuki Aivazovsky'ego to narodowe muzeum sztuki w Feodozji na Krymie. Pierwszą wystawę zorganizował prywatnie Iwan Ajwazowski w swoim domu w 1845 roku. Podstawową kolekcję stanowiło jego 49 obrazów. W 1880 r. do domu dobudowano dodatkową salę wystawową. Galeria stała się trzecim muzeum w Imperium Rosyjskim, po Muzeum Ermitażu i Galerii Tretiakowskiej. Po śmierci Aivazovskiego w 1900 roku, zgodnie z jego testamentem, własność galerii przeszła na miasto.

Pod koniec 1920 r. dom został zajęty przez oddział czekistów z Feodozji. Uszkodzeniu uległo wówczas kilka obrazów.

Od 1922 r. galeria stała się muzeum państwowym w ZSRR. Zbiory liczą około 12 tysięcy dzieł o tematyce żeglarskiej, w tym największy na świecie zbiór dzieł samego Iwana Aiwazowskiego (417 obrazów). Ekspozycja w galerii przybliża twórczość Aivazovskiego, historię jego rodziny i historię galerii. W oddzielnym budynku (dom siostrzany artysty) prezentowane są obrazy mitologiczne i biblijne, malarstwo marynistyczne z XVIII-XIX w. oraz malarstwo szkoły cymmeryjskiej, w tym Maksymiliana Wołoszyna, Lwa Lagorio, Konstantego Bogajewskiego, Michaiła Lattry, Adolfa Faesslera i Arkhipa Kuindzhi.

W 1930 r. przed głównym budynkiem wzniesiono pomnik Aiwazowskiego, autorstwa Ilji Ginzburga, z napisem "Feodozja Aiwazowskiemu".^[29]

Ukraiński kościół prawosławny z 7 wieżami. Sobór św. Włodzimierza – prawosławny sobór na terenie starożytnego miasta Chersonez Taurydzki, w granicach Sewastopola.

W I połowie XIX w. głównodowodzący Floty Czarnomorskiej Aleksiej Greig zasugerował carowi Aleksandrowi I budowę cerkwi upamiętniającej chrzest Włodzimierza Wielkiego, zlokalizowanej w Chersonezie, gdzie według tradycji miał on miejsce. W 1827, także z inicjatywy Greiga, w Chersonezie przeprowadzono prace archeologiczne, w toku których odnaleziono fundamenty trzech chrześcijańskich świątyń. Jedną z nich, zlokalizowaną na centralnym placu antycznego miasta, uznano za miejsce chrztu Włodzimierza. W 1829 rozpoczęta została ogólnorosyjska zbiórka funduszy na budowę w tym miejscu cerkwi-pomnika, jednak nie przyniosła ona szybkich rezultatów. W 1843 car Mikołaj I polecił wznieść sobór ku czci św. Włodzimierza w zupełnie innym miejscu – na wzniesieniu w centrum Sewastopola. Oznaczało to podział już zebranych środków na dwie części, po jednej na każdą planowaną świątynię.

Projekt soboru w Chersonezie opracował Dawid Grimm w 1858, rok później plan zatwierdzono do realizacji, zaś w 1861 para cesarska – Aleksander II i Maria Aleksandrowna położyli kamień węgielny pod budynek. Brak środków sprawił jednak, że budowa cerkwi przeciągnęła się, a budowniczowie byli zmuszeni do rezygnacji z przewidywanych pierwotnie drogich materiałów na rzecz tańszych. Mimo to łączny koszt budowy świątyni wyniósł 900 tys. rubli, zamiast przewidywanych 738 tys. W 1877 ukończono prace nad bryłą budynku, jeszcze do 1888 trwała dekoracja wnętrza. Zespół malarzy tworzących freski i ikony dla świątyni pracował pod kierunkiem Nikołaja Czagina. Ikonostas dla dolnej cerkwi Narodzenia Matki Bożej wykonał Tichonow, dla górnej – Władimir Koriecki. Cały budynek był trójnawową bazyliką, wyróżniał się monumentalizmem, zajął niemal cały główny plac dawnego Chersonezu.

Poświęcenie dolnej cerkwi w soborze miało miejsce w czasie uroczystości 900-lecia chrztu Rusi. W 1891 poświęcono główny ołtarz św. Włodzimierza, zaś w 1892 – ołtarz św. Aleksandra Newskiego.

Sobór został zniszczony w czasie II wojny światowej i odbudowany po 1991.^[30]

Ruiny nazistowskiego bunkra w lesie. Werwolf – w latach 1942–1943 kwatera główna Hitlera w czasie wojny ze Związkiem Radzieckim. Po wojnie znalazła się w obwodzie winnickim Ukrainy, ok. 10 km na północ od Winnicy, w okolicy Stryżawki, pomiędzy Bondariami a Mychajliwką, na wschód od szosy do Żytomierza.

W nazwie (kryptonimie) kwatery znajdowało się często słowo wilk (niem. Wolf), od pseudonimu partyjnego Hitlera – "Pan Wilk" (niem. Herr Wolf). W tym wypadku Hitler wykorzystał grę słów wolf (wilk) oraz wehr (zbrojny).

Budowę oznaczoną kryptonimem Anlage Eichenhein (pol. Obiekt Dębowy Gaj) rozpoczęto w listopadzie 1941 siłami Organizacji Todt i miejscowej ludności (w późniejszym etapie rozbudowy wykorzystywano wyłącznie Organizację Todt). Kwaterę ulokowano w równym, sosnowym pasie leśnym o średnicy pni rzędu 20–30 cm. Zbudowano ponad 20 baraków z drewnianych bali z dwuspadowymi dachami (w tym m.in. mieszkania generalicji, herbaciarnię, kino, łaźnię, saunę, zakład fryzjerski). Mieszkanie i biuro Hitlera z nieodłączną salą kominkową używaną do tzw. narad sytuacyjnych przypominało skromny drewniany domek. Powstał także jeden schron przeciwlotniczy klasy „B” (dwa pozostałe obiekty betonowe wybudowano w kwaterze "Hegewald"). Łącznie wybudowano ok. 80 różnorakich obiektów. Budynki i drogi zostały zamaskowane siatkami, a miejsca po wyciętych drzewach uzupełniono nowymi nasadzeniami. Wśród budowli był także basen przeciwpożarowo-kąpielowy z którego jednak nikt nie korzystał z uwagi na zbyt często wymienianą, czerpaną ze studni głębinowej, a zatem zimną wodę.

Ze względu na stosowaną unifikację budowy i wyposażenia wnętrz, nawet wytrawni znawcy mają problemy z rozpoznaniem które ze zdjęć zrobiono w kwaterze Wolfsschanze, a które w Werwolf (w wielu poważnych wydawnictwach, a nawet w Archiwum Fotograficznym Hoffmanna (niem. Fotoarchiv Hoffmann) mogą zdarzać się błędy w opisach lub podany opis zawiera alternatywę).

Ochronę zewnętrzną kwatery stanowiły zasieki, ogrodzenie z siatki i szereg wykopanych w ziemi posterunków wartowniczych połączonych pomiędzy sobą siecią podziemnych korytarzy co istotnie wyróżniało Werwolf spośród innych FHQ. Na otaczających las dębach umieszczono także platformy obserwacyjne (ambony).

Z chwilą zamieszkania w niej Hitlera, kryptonim kwatery przemianowano na Werwolf. Podobnie jak w Wilczym Szańcu, samą kwaterę główną otaczały kwatery:

• Dowództwa Wojsk Lądowych – OKH (niem. Oberkommando des Heeres) w zaadaptowanych budynkach Uniwersytetu w Winnicy
• Dowództwa Floty Powietrznej – OKL (niem. Oberkommando der Luftwaffe) kryptonim Steinbruch
• Szefa Kancelarii Rzeszy (niem. Quartier des Chefs der Reichskanzlei) Lammersa
• Szefa SS i Gestapo (niem. Quartier des SS und Gestapo Chef) Himmlera
• Ministra Spraw Zagranicznych (niem. Residenz des Aussenministers) Ribbentropa

Trzy ostatnie z wymienionych ulokowano pod kryptonimem "Hegewald" w jednym miejscu, u wylotu z Żytomierza w kierunku Winnicy.

Adolf Hitler przebywał w FHQ Werwolf trzykrotnie:

• 16.07 – 30.10.1942
• 19.02 – 13.03.1943
• 27.08.1943 (niecały dzień)

Przed opuszczeniem Niemcy zniszczyli naziemne obiekty, nie mniej przez następnych 40 lat Armia Czerwona systematycznie równała wszystko z ziemią, a w podziemnych korytarzach detonowano niewypały. Jedyne widoczne do dziś ślady to basen, fragmenty rozstrzelonego na dużej powierzchni bunkra i zejścia do podziemnych tuneli. Od 2000 roku trwała na Ukrainie dyskusja jak wykorzystać te resztki turystycznie. A w 2013 roku tam została stworzona ścieżka turystyczna.^[31]

Katedra w Dniepr, Ukraina. Sobór Przemienienia Pańskiego – prawosławny sobór w mieście Dniepr, jedna z dwóch katedr eparchii dniepropetrowskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego.

Budowę świątyni zaplanowano jako jedną z pierwszych budowli nowo powstającego miasta Jekaterynosław. Projekt powstał w 1786 i miała to być największa tego typu budowla na świecie. Kamień węgielny miała wmurować sama Katarzyna II w czasie oficjalnego otwarcia budowy nowego miasta – w dniu 9 maja 1787. Wraz ze śmiercią carycy budowa zamarła i pierwotnego projektu nigdy nie zrealizowano.

Po zmianie projektu i zmniejszeniu planowanej świątyni budowę zakończono w 1835. W latach 1930–1988 w Soborze nie odprawiano nabożeństw, z wyjątkiem 1941, kiedy podczas okupacji niemieckiej tymczasowo zezwolono na prowadzenie służby. W tym samym roku w czasie walk pomiędzy wojskami sowieckimi i hitlerowskimi na podwórze przed świątynią przyniesiono kilkadziesiąt ciał zabitych z pobliskich ulic. Znajdują się one w braterskiej mogile w pobliżu głównego wejścia do świątyni.

W latach 1975–1988 w świątyni działało muzeum religii i ateizmu. 21 stycznia 1992 świątynię oficjalnie przekazano Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej i od razu przystąpiono do jej restauracji.

Na terenie świątyni pochowanych jest szereg prawosławnych duchownych (biskupi Andrzej (Komarow), Kronid (Miszczenko), Warłaam (Iljuszczenko), księża Władimir Kapustianski, Konstantin Ohijenko, Fiodor Duplenko, Andriej Kirpicznikow).

Liturgie w soborze odprawiane są codziennie o godzinie 7 i 9 rano.^[33]

Skansen w Użhorodzie. Muzeum Architektury i Życia Ludowego to skansen znajdujący się w Użhorodzie na Ukrainie. Znajduje się w nim ponad 30 tradycyjnych budowli zebranych z wiosek z całego obwodu zakarpackiego, ukraińskiego województwa, którego Użgorod jest stolicą. Według Michaela Benanava z The New York Times, "centralnym punktem muzeum jest XVI-wieczny kościół św. Michała, z dachem i cebulastą wieżą pokrytą drewnianymi gontami". Zamek Użgorod, położony w pobliżu, jest imponującą fortecą, w której mieszkali regenci Habsburgów.

W języku angielskim muzeum może być również znane jako Subcarpathian Rus' Museum of Folk Architecture and Customs, Transcarpathian Museum of Folk Architecture and Customs, Uzhhorod Museum of Folk Architecture and Folkways lub Uzhhorod Museum of Folk Architecture and Rural Life.^[40]

Muzeum w Bakczysaraju. Kompleks pałacowy chanów krymskich w Bakczysaraju – pałac, miejsce zamieszkania większości chanów krymskich oraz centrum władzy Chanatu Krymskiego.

Kompleks otoczony murami znajduje się na lewym brzegu rzeki Churuk-Su i składa się z dwóch bram, Wielkiego Meczetu Chan-Dżami, pałacu głównego, wieży Sokoła, cmentarza chanów, haremu, ogrodów perskich oraz innych zabudowań. Obecnie terytorium pałacu z ogrodami zajmuje około 4,3 hektara, co stanowi mniej niż 25% pierwotnej powierzchni. Jest jednym z trzech muzułmańskich kompleksów pałacowych zachowanych w Europie. Dwa pozostałe to Topkapı w Stambule oraz Alhambra w Granadzie. Od XVIII wieku pałac był miejscem m.in. wypoczynku rosyjskiej rodziny carskiej.

W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.^[43]

Konkatedra w Zaporożu, Ukraina. Konkatedra Boga Ojca Miłosiernego w Zaporożu – rzymskokatolicka konkatedra diecezji charkowsko-zaporoskiej na Ukrainie. 5 kwietnia 1998 roku została poświęcona działka ziemi pod przyszłą świątynię przez biskupa Stanisława Padewskiego. 7 października 1999 roku został poświęcony kamień węgielny pod budowę przyszłej świątyni przez biskupa Leona Dubrawskiego, pochodzący z bazyliki św. Piotra w Rzymie. Kościół został zaprojektowany przez ukraińskich architektów z Zaporoża, wzorowany na bazylice św. Piotra w Rzymie. 7 sierpnia 2004 roku świątynia konsekrowana przez biskupów Stanisława Padewskiego, Leona Dubrawskiego, Bronisława Bernackiego i Stanisława Szyrokoradiuka. 6 lutego 2021 roku pod kościołem odsłonięto pomnik papieża Jana Pawła II.^[46]

Budynek w Łucku, Ukraina. Kościół ewangelicko-augsburski w Łucku – luterańska świątynia, dziś należąca do wspólnoty baptystów – to zabytek architektury, mieści się przy ulicy Luterańskiej w Łucku.

Świątynia została ufundowana w 1906 roku ze środków społeczności luterańskiej. Pełniła rolę jednego z głównych miejsc kultu dla kolonistów niemieckich na Wołyniu. Po II wojnie światowej kościół podupadł. W czasach radzieckich należała do różnych instytucji, między innymi mieściło się tam główne archiwum. Po upadku Związku Radzieckiego budynek kirchy został przekazany baptystom, którzy poddali kościół gruntownej renowacji. Dziś jest to zabytek architektury, którego sylwetka zajmuje istotne miejsce w kompozycyjnym tle Łucka.^[48]