Jerozolima - atrakcje i zabytki, które warto zobaczyć

Starożytne święte miejsce judaizmu. Ściana Płaczu, także: Mur Zachodni – przypuszczalna pozostałość Świątyni Jerozolimskiej. W chwili obecnej jest to najświętsze miejsce judaizmu. Zachowane mury mogą być fragmentem Drugiej Świątyni wybudowanej na wzgórzu Moria.

Ściana Płaczu może być częścią Świątyni Jerozolimskiej (muru herodiańskiego), odbudowanej przez Heroda, a zniszczonej przez Rzymian w 70 r. n.e. Nazwa pochodzi od żydowskiego święta opłakiwania zburzenia świątyni przez Rzymian, obchodzonego corocznie w sierpniu. Wierni zgodnie z tradycją wkładają między kamienie ściany karteczki z prośbami do Boga.

Jedynie połowa muru, włączając w to 17 rzędów kamieni znajdujących się poniżej poziomu gruntu, ma pochodzić z okresu Drugiej Świątyni i zostały zbudowane około 19 roku p.n.e. przez Heroda Wielkiego. Pozostałe części zostały dodane w VII wieku lub później. Nazwa Mur Zachodni odnosi się nie tylko do części muru przylegającej do dużego placu w Dzielnicy Żydowskiej, ale również do ukrytego za budynkami fragmentu biegnącego wzdłuż całej długości Wzgórza Świątynnego (Wzgórza Moria). Jednym z takich fragmentów jest Mały Mur Zachodni – 8-metrowej długości fragment znajdujący się w Dzielnicy Muzułmańskiej.

Ściana Płaczu była celem pielgrzymek i miejscem modlitwy Żydów od wielu wieków. Pierwsze wzmianki na ten temat pochodzą z IV wieku naszej ery. Poczynając od połowy XIX wieku Żydzi podjęli wiele niezależnych prób wykupienia praw do muru i przylegającej do niego okolicy, jednak żadna z nich nie zakończyła się sukcesem. Z początkiem wieku XX oraz narodzinami ruchu syjonistycznego Mur Zachodni stał się przedmiotem wielu sporów pomiędzy społecznością żydowską a muzułmańską. Muzułmańscy przywódcy religijni obawiali się, że nacjonaliści żydowscy żądania praw do Muru w przyszłości rozszerzyć mogą na całe leżące poza nim Wzgórze Świątynne, na którym niegdyś stała ich Druga Świątynia i dalej na całą Jerozolimę. Gdy zamieszki u podnóża Ściany Płaczu stały się coraz częstsze, w 1930 roku powołano międzynarodowy zarząd sprawujący opiekę nad Wzgórzem Świątynnym i jego okolicą, który ustanowił zasady dostępu do niego dla Żydów i muzułmanów. W 1948 roku, po wojnie arabsko-izraelskiej mur przeszedł pod kontrolę Jordanii i pozostawał pod nią przez 19 lat, aż do zajęcia Jerozolimy przez Izrael w 1967 roku. W czasie tym mur był dla Żydów niedostępny.

Ściana Płaczu jest podzielona na 48-metrową część dla mężczyzn i 12-metrową dla kobiet. Ponadto kobietom nie wolno na głos odmawiać modlitw, śpiewać, czytać Tory oraz zakładać rytualnego szalu modlitewnego. Czynności te mogą wykonywać tylko mężczyźni. Żydówkom, które złamią powyższe przepisy grozi, nawet obecnie, areszt ze strony policji i atak haredim - ultraortodoksyjnych żydów.^[1]

Centrum edukacyjne i miejsce pamięci o Holokauście. Jad Waszem, Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu – instytut w Izraelu poświęcony żydowskim ofiarom Holocaustu, założony w 1953 roku w Jerozolimie na mocy Ustawy o Pamięci, przyjętej przez izraelski parlament Kneset. Zlokalizowany jest na Wzgórzu Herzla.

Termin „Jad Waszem” oznacza „miejsce i imię” (lub „pomnik i imię”) i zaczerpnięty jest z księgi Izajasza (Iz 56, 5): dam miejsce w moim domu i w moich murach oraz imię lepsze od synów i córek, dam im imię wieczyste i niezniszczalne.

Instytut składa się z Nowego Muzeum Historycznego wraz z Salą Imion, gdzie przechowywane są dane o Ofiarach Holokaustu, Izby Pamięci, Ogrodu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, dwóch galerii sztuki, synagogi, archiwum i biblioteki, Doliny Zabitych Wspólnot i Międzynarodowej Szkoły Nauczania o Holokauście. Poza tym na terenie Jad Waszem znajduje się kilkanaście mniejszych i większych pomników poświęconych m.in. zamordowanym w czasie Holocaustu dzieciom, żydowskim partyzantom i żołnierzom oraz Januszowi Korczakowi. Jeden z pomników to urwany wiadukt kolejowy, na którym stoi towarowy wagon, służący w czasie II wojny światowej do przewożenia Żydów do obozów zagłady. W całym Jad Waszem posadzone są drzewa upamiętniające Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata – nie-Żydów, którzy ratowali Żydów w czasie Holocaustu, niejednokrotnie ryzykując własne życie. Obecnie, ze względu na brak miejsca, ich nazwiska umieszczane są na specjalnej ścianie pamiątkowej.

Niewielki ogród i tablica pamiątkowa na terenie Jad Waszem poświęcone są mieszkańcom Le Chambon-sur-Lignon, miasteczka we Francji, którzy w czasie drugiej wojny światowej uczynili swoją miejscowość azylem dla Żydów uciekających przed Niemcami.

Wśród drzewek posadzonych w Alei Sprawiedliwych znajduje się też drzewko posadzone w 1963 r. przez Władysława Bartoszewskiego i Marię Kann w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota” – jedynej organizacji w okupowanej Europie powołanej w celu ratowania Żydów.

Przewodniczącym zarządu Jad Waszem jest od sierpnia 2021 r. Dani Dayan. Wcześniej, od 1993 r. funkcję tę sprawował były wojskowy, Awner Szalew, który zastąpił Jicchaka Arada, przewodniczącego zarządu przez 21 lat (1972–1993).^[2]

VII-wieczne święte miejsce islamu. Kopuła na Skale, arab. ‏قبة الصخرة‎, Kubbat as-Sachra; hebr. ‏כיפת הסלע‎, Kippat ha-Sela – muzułmańskie sanktuarium zbudowane ok. 691/692, położone na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie, stanowiące jedno z najświętszych miejsc islamu i najwcześniejszą muzułmańską budowlę, która dotrwała do naszych czasów.

Kopuła na Skale została zbudowana ok. 691/692 na polecenie kalifa Abd al-Malika (685–705). Późniejsza muzułmańska tradycja powiązała ją z nocną podróżą (Isra) Mahometa i jego wstąpieniem do Nieba (Miradż), jednak prawdopodobnie pierwotnie Kopuła była po prostu monumentem mającym uczcić zwycięstwo islamu. Współcześnie stała się ona ważnym symbolem palestyńskich aspiracji niepodległościowych. Kopuła należy do rodzaju budowli znanych jako martyria, zaś jej ośmiokątna forma wykazuje szczególne podobieństwo do kościoła Kathisma zbudowanego w V wieku. Także dekoracja wnętrza Kopuły i inne szczegóły jej budowy posiadają swoje odpowiedniki w ówczesnej architekturze chrześcijańskiej lub sasanidzkiej. Sanktuarium posiada jednak również cechy całkowicie oryginalne. Jej mozaiki nie zawierają żadnego przedstawienia żywej istoty. Dekoracje łączą ze sobą w dowolny sposób formy o charakterze naturalistycznym i nienaturalistycznym oraz wykazują nieprzerwaną różnorodność, nigdy nie posuwając się do dokładnego powtórzenia. Kopuła zrywa również z obowiązującą w sztuce grecko-rzymskiej zasadą podporządkowania ornamentu architekturze. Także sposób, w jaki centralna kopuła wieńczy ośmiobok, jest całkowicie oryginalny i nie ma analogii w innych kopułach z tego okresu. Pozostaje ona budowlą jedyną w swoim rodzaju, nie stanowiącą części żadnej architektonicznej serii.^[4]

Chrześcijańska kaplica z około IV w.. Bazylika Grobu Świętego – najważniejsza świątynia chrześcijańska położona w Dzielnicy Chrześcijańskiej na Starym Mieście Jerozolimy, w domniemanym miejscu męki, ukrzyżowania, złożenia do grobu i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa.

Pierwsza bazylika w tym miejscu została wybudowana w IV wieku z polecenia cesarza Konstantyna. Była ona trzykrotnie większa od współczesnej budowli – rozciągała się od obecnej rotundy (Anastasis), w której mieści się edykuła Grobu, aż do ówczesnej głównej ulicy miasta – Cardo Maximus, gdzie dzisiaj znajduje się cerkiew św. Aleksandra Newskiego. Budowla konstantyńska została zniszczona przez Persów pod wodzą Chosrowa II Parwiza, który w 614 zdobył Jerozolimę. Za panowania cesarza Herakliusza sanktuarium – w mniejszych rozmiarach – odbudował patriarcha Modest. Bazylika została jednak doszczętnie zniszczona w 1009 na polecenie kalifa Al-Hakima. W 1099 roku krzyżowcy zdobyli Jerozolimę i na miejscu ruin wznieśli nową świątynię. Na przestrzeni wieków sanktuarium było wielokrotnie przebudowywane oraz nękane przez pożary, trzęsienia ziemi i grabieże. W efekcie pod względem architektonicznym kształt świątyni jest rezultatem różnej jakości przebudów i remontów. Mimo że zewnętrzny wygląd Grobu został znacznie odmieniony, a skała Golgoty w dużym stopniu zniszczona, nadal należą one do najcenniejszych relikwii chrześcijańskich, a sanktuarium przyciąga ogromne liczby pielgrzymów z całego świata.

Bazylika nie jest wyłączną własnością żadnego Kościoła chrześcijańskiego, ale pozostaje we współposiadaniu przedstawicieli kilku wyznań. W bazylice swoje siedziby mają przedstawiciele trzech kościołów: greckiego Prawosławnego Patriarchatu Jerozolimy, Kościoła łacińskiego reprezentowanego przez Zakon Braci Mniejszych (franciszkanie) oraz Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego; mogą oni pełnić na zmiany funkcje liturgiczne w sanktuarium. W największe święta przestrzeń bazyliki jest udostępniana dla liturgii Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego i Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Z kolei Koptyjski Kościół Ortodoksyjny ma prawa tylko do kilku pomieszczeń, a w wybrane dni jego wspólnota może sprawować liturgię we własnej kaplicy znajdującej się na tyłach kaplicy Grobu. Relacje między wspólnotami reguluje wywodząca się z czasów Imperium Osmańskiego zasada Statu Quo.

Od 1980 bazylika wraz z całym Starym Miastem Jerozolimy figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO.^[5]

Ruchliwy bazar z mnóstwem lokalnych kupców. Rynek Mahane Yehuda, często nazywany "Szukiem", to targowisko w Jerozolimie. Popularny wśród mieszkańców i turystów, ponad 250 sprzedawców oferuje świeże owoce i warzywa, pieczywo, ryby, mięso i sery, orzechy, nasiona i przyprawy, wina i likiery, odzież i obuwie, artykuły gospodarstwa domowego, tekstylia i judaika.

Na rynku i wokół niego znajdują się stoiska z falafelami, szawarmą, kibbeh, kebabem, szaszłykami, kanafeh, baklawą, halwą, zalabiyą, jerozolimskimi mieszankami grillowymi, bary z sokami, kawiarnie i restauracje. Kolorowy i gwarny charakter targowiska podkreślają sprzedawcy, którzy nawołują przechodniów do podania cen. W czwartki i piątki targowisko wypełnia się kupującymi, którzy robią zapasy na szabat, aż do piątkowego popołudnia, kiedy to rozlega się hejnał oznaczający zamknięcie targowiska na czas szabatu. W ostatnich latach "shuk" stał się kolejnym jerozolimskim centrum życia nocnego, z restauracjami, barami i muzyką na żywo.^[7]

Muzeum historii w Jerozolimie. Cytadela Dawida – historyczne i archeologiczne miejsce w obrębie Starego Miasta Jerozolimy.

Jest to twierdza turecka z XVI wieku, wzniesiona na miejscu wcześniejszych fortyfikacji z około roku 37 p.n.e. W tym miejscu stały ogromne wieże chroniące położony opodal pałac królewski Heroda Wielkiego. Zburzyło je wojsko cesarza Hadriana, które zajęło miasto w 135 roku. Średniowieczni pielgrzymi widzieli w ich pozostałościach ruiny pałacu biblijnego króla Dawida, który właśnie tutaj miał ułożyć starotestamentalne Psalmy. W rzeczywistości pałac Dawida znajdował się zapewne na Ofelu. Miejsce, w którym dzisiaj znajduje się Cytadela Dawida, było w czasach Dawida niezamieszkane (X wiek p.n.e.).

Wzniesiona przez Turków cytadela stanowiła część systemu obronnego starego miasta Jerozolimy, w zachodniej linii murów. Została wzniesiona z rozkazu Sulejmana Wspaniałego w roku 1532, jako twierdza zabezpieczająca jedną z ważniejszych bram Jerozolimy – Bramę Jafską.^[12]

Wspaniały widok na panoramę Jerozolimy. Góra Oliwna – wzniesienie położone we Wschodniej Jerozolimie.

Góra Oliwna leży na wschodnim krańcu Jerozolimy i oddziela miasto od Pustyni Judzkiej. Ze zbocza góry (jest wyższa od Wzgórza Świątynnego) rozpościera się rozległy widok na Święte Miasto Jerozolimę z charakterystyczną złotą Kopułą na Skale. Od Starego Miasta i Ofelu oddziela je Dolina Cedronu. Jest równoległe do Wzgórza Świątynnego. Na jego stokach od strony wschodniej znajdują się arabskie osiedla Al Azarija (Betania) oraz Betfage. Na zboczu zachodnim w kierunku Wzgórza Świątynnego położony jest rozległy cmentarz żydowski, a u podnóża góry, od strony zachodniej, rozciąga się Ogród Oliwny. Drzewa oliwne porastają to wzgórze od tysięcy lat, czemu sprzyja dogodny klimat i żyzność gleby. Najstarsze na pewno pamiętają czasy Jezusa Chrystusa.

W czasach przedchrześcijańskich, za panowania króla Dawida, to tutaj oddawano cześć Bogu Jahwe. W tradycji żydowskiej nazywa się ją także Górą Namaszczeń. Olej z tutejszych oliwek służył do namaszczania królów i kapłanów. Tu modlili się pobożni Żydzi gdy nie mieli dostępu do Ściany Płaczu. Góra uważana jest przez Żydów za miejsce gdzie rozpocznie się Dzień Gniewu Pańskiego według proroctwa opisanego w Księdze Zachariasza. Jest to jedno z najważniejszych świętych miejsc dla Żydów. Każdy Żyd, z każdego zakątka świata pragnie być pochowany na cmentarzu Har ha-Zetim. Cmentarz istnieje od ponad 3000 lat, liczy ponad 150 000 mogił i wciąż odbywają się na nim pochówki.

Góra ma także niezwykle ważne znaczenie dla chrześcijan i uznawana jest przez nich za miejsce święte. To na Górze Oliwnej miało miejsce wniebowstąpienie Jezusa Chrystusa 40 dni po zmartwychwstaniu. Helena, matka cesarza Konstantyna, wzniosła na szczycie bazylikę nazywaną Eleona. Obok niej pochowany został św. Cyryl Jerozolimski. W roku 378 zamożna kobieta imieniem Pomenia wystawiła kościół upamiętniający Wniebowstąpienie Chrystusa. Hiszpańska pątniczka Egeria, która odwiedziła Ziemię Świętą w 380 roku, nazwała go w swoim pamiętniku z podróży Imbomon. W V w.; według różnych świadectw, wzgórze było zabudowane klasztorami i świątyniami. M.in. Melania Starsza założyła tuż obok Kościoła Wniebowstąpienia klasztor Apostolion wraz z przyległą kaplicą Martyrium.

U podnóża Góry znajduje się ogród Getsemani, w którym Jezus często spotykał się z uczniami na modlitwie i rozmowach. To tam udał się także po Ostatniej Wieczerzy na modlitwę przed męką Pańską.

Wykopaliska na Górze Oliwnej przeprowadzili w roku 1910 ojcowie biali (ruiny bazyliki bizantyjskiej – Eleona) oraz w 1959 franciszkanie na terenie swojej posesji przy sanktuarium Wniebowstąpienia. Wykazano, że góra nie była zamieszkana w czasach Chrystusa.

Na szczycie Góry Oliwnej i na jej stokach znajdują się dzisiaj następujące sanktuaria chrześcijańskie: kaplica Wniebowstąpienia (w rękach muzułmanów), grota św. Pelagii, prawosławna cerkiew grecka Viri Galilei, francuski karmel Ojcze nasz, klasztor benedyktynek, kościół Dominus flevit, prawosławna rosyjska cerkiew św. Marii Magdaleny oraz monaster Wniebowstąpienia Pańskiego, skała św. Tomasza, Ogród Oliwny i bazylika w Getsemani, polski klasztor elżbietanek – Home of Peace, sanktuarium w Betfage oraz sanktuarium w Betanii.^[13]

Menora – w judaizmie nazwa świętego, złotego, siedmioramiennego świecznika, ustawionego w Pierwszym Przybytku, a także używanego później w Świątyni Jerozolimskiej. Formą odstępstwa jest używanie tej nazwy także dla chanukii, czyli świecznika chanukowego. Menora jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych symboli używanych w żydowskiej sztuce kultowej. Jest także traktowana jako symbol judaizmu, a jej wizerunek został wykorzystany w herbie państwa Izrael. Biblia dokładnie nie mówi o świeczniku siedmioramiennym, ale sześcioramiennym – z pionowego trzonu wychodzą trzy ramiona w lewo i trzy ramiona w prawo. Ponieważ na końcu każdego ramienia oraz na końcu trzonu znajduje się lampa, stąd ten sześcioramienny świecznik ma siedem lamp.^[15]

Czczony grób Matki Boskiej. Kościół Grobu Najświętszej Marii Panny – świątynia chrześcijańska zlokalizowana w dolinie Cedronu między Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną w Jerozolimie. Zgodnie z tradycją w kościele tym znajduje się grób Marii z Nazaretu, matki Jezusa. Kościół jest wspólnie administrowany przez kilka wspólnot chrześcijańskich. Relacje między wspólnotami reguluje wywodząca się z czasów imperium osmańskiego zasada Status Quo.

Podziemnym kościołem Grobu Matki Bożej opiekują się mnisi greccy (prawosławni z Patriarchatu Jerozolimskiego) i ormiańscy. Jak podaje apokryf Transitus Mariae, to właśnie z tego miejsca Maryja Matka Jezusa została z duszą i ciałem wzięta do nieba. Miejsce było czczone przez judeochrześcijan już w II w. Zwolennikiem uznania lokalizacji grobu w dolinie Cedronu był jerozolimski biskup Juwenalis. W IV w. powstała pierwsza świątynia poświęcona Matce Bożej. Najprawdopodobniej została zniszczona przez Persów w 614 roku. Arkulf z Perigeux relacjonował w 670 roku, że była to świątynia dwupoziomowa. Na jej dolnej kondygnacji znajdował się pusty skalny grób, w którym po śmierci była pochowana Maryja. Z relacji wynika więc, że w drugiej połowie VII wieku świątynia była już odbudowana. W 1009 roku, po zdobyciu Jerozolimy przez Fatymidów, kalif Al-Hakim rozkazał zniszczyć świątynię, więc krzyżowcy zastali kościół górny w ruinie. W latach 1112-1130 benedyktyni wznieśli ponad Grobem Marii nowy kościół wraz z przyległym klasztorem nazywanym „opactwem Matki Boskiej w Dolinie Jozafata”. Zburzył go w 1187 roku Saladyn, oszczędzając kryptę ze względu na cześć jaką żywił dla „błogosławionej Matki proroka Jezusa”. We wnętrzu krypty znajduje się m.in. sarkofag Melisandy, matki króla jerozolimskiego Baldwina III z czasów wypraw krzyżowych, która została tu pochowana w 1161 roku.^[17]

Cmentarz protestancki Mount Zion na Górze Syjon w Jerozolimie, jest cmentarzem należącym do Anglican Church Missionary Trust Association Ltd. London, reprezentowanego przez Kościół Episkopalny w Jerozolimie i na Bliskim Wschodzie. W 1848 roku Samuel Gobat, biskup Jerozolimy, otworzył cmentarz i poświęcił go jako cmentarz ekumeniczny dla wiernych wyznania anglikańskiego, luterańskiego, reformowanego i starokatolickiego. Od czasu, gdy jego pierwotnym beneficjentem było Biskupstwo Jerozolimskie, utrzymywane jako wspólne przedsięwzięcie Anglikańskiego Kościoła Anglii i Kościoła Ewangelickiego w Prusach, zjednoczony protestancki Landeskirche kongregacji luterańskich i reformowanych, aż do 1886 r. Jerozolimska kongregacja luterańska zachowała prawo do grzebania tam swoich wiernych, także po tym, jak Biskupstwo Jerozolimskie stało się wyłącznie diecezją anglikańską.^[20]

Kościół katolicki zbudowany w 1955 r.. Dominus flevit – kaplica katolicka znajdująca się w Jerozolimie na zboczu Góry Oliwnej z pozostałościami nekropolii żydowskiej i chrześcijańskiej oraz bizantyjskiego klasztoru.

Kościół został zbudowany w miejscu, gdzie według Ewangelii św. Łukasza Jezus Chrystus zapłakał i przepowiedział upadek Jerozolimy (Łk 19, 41-44). Pierwsza świątynia powstała w czasach bizantyjskich. Obecna budowla została wzniesiona przez franciszkanów z Kustodii Ziemi Świętej w latach 1953-1955 według projektu Antonio Barluzziego. Architekt nadał jej kształt obróconej łzy. Wewnątrz zachowała się mozaika podłogowa z V wieku. Na terenie sanktuarium prowadzili wykopaliska archeologiczne franciszkanin Włoch o. Bellarmino Bagatti OFM oraz pionier qumranistyki Polak Tadeusz Milik.^[21]

Synagoga w Jerozolimie. Synagoga Churba, znana także jako Churbat Rabbi Jehuda ha-Chasid – synagoga w Jerozolimie, w Dzielnicy Żydowskiej Starego Miasta.

Synagoga została zbudowana na początku XVIII wieku z inicjatywy pochodzącego z Polski rabina Jehudy Chasida, który przybył do Jerozolimy wraz z grupą Aszkenazyjczyków jako jej przywódca. Budowa synagogi była kosztowna, w związku z czym jej budowniczowie zaciągali pożyczki u miejscowych Arabów. Nie mogąc ściągnąć długów, wierzyciele w 1721 roku zniszczyli synagogę i spalili jej wyposażenie. Budowla przez wiele lat znajdowała się w stanie ruiny i przez to zyskała nazwę churbat rabbi Jehuda ha-Chasid („ruina rabina Jehudy Chasida”). W latach 1856–1864 na miejscu ruin powstała nowa synagoga, którą zbudowali aszkenazyjscy, pochodzący z Litwy uczniowie rabina Eliasza ben Salomona Zalmana i chociaż została oficjalnie nazwana synagogą Bet Ja’akow (tłum. dom Jakuba), okoliczni mieszkańcy wciąż określali ją zwyczajową nazwą Churba („ruina”). Nowa budowla stała się głównym punktem żydowskiego życia duchowego w mieście, a także pełniła rolę głównego miejsca modlitw aszkenazyjskich rabinów, zarówno z Jerozolimy, jak i całej Ziemi Izraela. 27 maja 1948 roku synagoga została celowo zniszczona przez jordańskich żołnierzy Legionu Arabskiego podczas bitwy o Stare Miasto Jerozolimy, będącej częścią I wojny izraelsko-arabskiej.

Po zdobyciu przez Izrael wschodniej Jerozolimy w czasie wojny sześciodniowej w 1967 roku, pojawiły się projekty budowy nowej synagogi na miejscu zniszczonej budowli (m.in. Louisa Kahna, znanego amerykańskiego architekta), jednak żaden z nich nie został ostatecznie zrealizowany. W 1978 roku wybudowano nad ruinami synagogi łuk pamiątkowy, będący w istocie rekonstrukcją jednego z czterech kamiennych łuków, które niegdyś podpierały potężną kopułę synagogi. Łuk ten z czasem stał się znaną atrakcją turystyczną Dzielnicy Żydowskiej, uwiecznianą na fotografiach i pocztówkach. W 2000 roku rząd Izraela zaaprobował plany odbudowy synagogi. Prace budowlane nad rekonstrukcją synagogi Churba rozpoczęły się pod koniec 2005 roku, z kolei 15 marca 2010 roku odbudowana synagoga została oddana do użytku.^[22]

Atrakcja turystyczna w Jerozolimie, Izrael. Wieczernik, zwany także Salą na górze – według tradycji chrześcijańskiej sala, w której Jezus umył uczniom nogi, odbywała się Ostatnia Wieczerza, Jezus ukazał się apostołom i gdzie nastąpiło zesłanie Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy. Badacze lokują tutaj także miejsce wygłoszenia przez Piotra Apostoła kazania w dniu Pięćdziesiątnicy. Zachowały się także historyczne przekazy świadczące o tym, że w istniejącym tam przed wiekami sanktuarium chrześcijańskim przechowywana była korona cierniowa oraz kolumna, przy której biczowany był Jezus.

Wieczernik tradycyjnie utożsamiany jest z przestrzenią sanktuarium zlokalizowanego na wzgórzu nazywanym współcześnie Syjonem – najwyższym punkcie starożytnej Jerozolimy, położonym poza murami Starego Miasta, na zachód od wzgórza Ofel. Budynek, w którym lokalizowany jest Wieczernik ma charakter budowli średniowiecznej, jednak najprawdopodobniej górna kondygnacja została zbudowana na starszym zrębie pochodzącym z IV wieku. Sanktuarium w swoich początkach było prawdopodobnie siedzibą pierwszej gminy chrześcijańskiej. Zwane było „górnym kościołem Apostołów”, „Hagia Sion” oraz „Mater Ecclesiarum” i otaczane czcią jako miejsce, w którym znajdował się dom Najświętszej Marii Panny, oraz jako miejsce, w którym sprawowana była pierwsza Eucharystia. Sanktuarium jest wymieniane przez Teodozego Cenobiarchę w „De Terra Sancta” z VI wieku i przez Adamnana z Hy w pod koniec VII wieku. Dotychczas brak jednak rzeczowej, naukowej dyskusji na temat autentyczności Wieczernika.^[23]

Dom Siebenberga to muzeum pod domem przy alei Beit HaShoeva 5 na Starym Mieście w Jerozolimie, w dzielnicy żydowskiej.

Założyciel muzeum, Theo Siebenberg, przeprowadził się na Stare Miasto w Jerozolimie w 1970 r. i rozpoczął wykopaliska pod swoim domem, aby spełnić swoje życiowe marzenie o znalezieniu nierozerwalnego związku między Jerozolimą dzisiejszą a Jerozolimą sprzed prawie trzech tysięcy lat.

Wykopaliska prowadzone pod domem Siebenbergów w ciągu 18 lat ujawniły pozostałości starożytnych mieszkań, pomieszczenia wykute w skale, mykwę (łaźnię rytualną), akwedukt, dwie ogromne cysterny i grobowiec, sięgające 3000 lat wstecz, do czasów króla Dawida i okresu Pierwszej Świątyni, a także do okresu Drugiej Świątyni. Znajdują się tam również artefakty, w tym ceramika, szkło, mozaiki, monety, dzbany i broń.^[26]

Menora Knesetu jest wykonaną z brązu menorą o wysokości 4,30 m, szerokości 3,5 m i wadze 4 ton. Znajduje się na skraju Gan Havradim, naprzeciwko Knesetu. Została zaprojektowana przez Benno Elkana, żydowskiego rzeźbiarza, który uciekł z rodzinnych Niemiec do Wielkiej Brytanii. Został przekazany Knesetowi jako dar od Parlamentu Zjednoczonego Królestwa 15 kwietnia 1956 r. dla uczczenia ósmej rocznicy niepodległości Izraela.

Menora Knesetu była wzorowana na złotym świeczniku, który stał w Świątyni Jerozolimskiej. Seria płaskorzeźb z brązu na menorze przedstawia walkę narodu żydowskiego o przetrwanie, ukazując przełomowe wydarzenia, obrazy i pojęcia z Biblii hebrajskiej i historii Żydów. Grawerunki na sześciu gałęziach Menory przedstawiają wydarzenia od czasu wygnania Żydów z Ziemi Izraela. Te na centralnej gałęzi przedstawiają losy Żydów od biblijnego powrotu do Ziemi aż do powstania współczesnego państwa Izrael. Określono ją jako wizualny "podręcznik" historii Żydów.^[27]

Muzeum archeologiczne w Jerozolimie, Izrael. Sadzawka Owcza lub Betesda – sadzawka, czyli basen wodny w muzułmańskiej dzielnicy Jerozolimy, w dolinie Bet Zeta, obok Bazyliki św. Anny.

Opisuje ją Ewangelia Jana jako otoczoną pięcioma przykrytymi dachem kolumnadami, czyli krużgankami, i położoną w pobliżu Bramy Lwiej (J 5,1-8). Była miejscem cudownych uzdrowień, w tym uzdrowienia paralityka przez Chrystusa (J 5,2). Do XIX wieku nie wiedziano, gdzie się znajduje. Podejrzewano, że późniejszy redaktor Ewangelii Jana stworzył ją jako pojęcie literackie, metaforyczne. Ostatecznie jednak odnaleziono ruiny, które pasują do opisu z Ewangelii. Do jej odkopania przyczynił się dyrektor Szkoły Biblijnej w Jerozolimie o. Roland de Vaux OP.^[30]

Pomnik dzieci w Yad Vashem znajduje się w Yad Vashem w Izraelu. Został wzniesiony w 1987 r. dla upamiętnienia dzieci zabitych w czasie rządów partii nazistowskiej w Rzeszy Niemieckiej.

W strefie wejściowej pomnika znajduje się kilka białych, odłamanych stel o różnej wysokości, symbolizujących ofiary nazistów.

Główna sala pomnika jest całkowicie lustrzana i odbija się w niej światło pięciu świec.

Odbicie tych świateł daje złudzenie przestrzeni, co symbolizuje około 1,5 miliona dzieci i młodych ludzi, którzy zginęli podczas Holokaustu.

Podczas gdy widzowie poruszają się po sali w słabym świetle świec, nazwiska zmarłych dzieci i młodzieży, wraz z ich wiekiem i miejscem śmierci, są recytowane przez zapętlone nagranie magnetofonowe. Nagranie trwa około trzech miesięcy i obejmuje wszystkie ofiary.

Nazwa pomnika, Yad Vashem (hebr. יד ושם od "pomnik i imię"), pochodzi z Księgi Izajasza 56:5 Biblii Lutra: "Wszystkim im wznoszę pomnik w moim domu i w moich murach, daję im imię warte więcej niż synowie i córki: Daję im imię wieczne, które nigdy nie będzie wymazane".^[34]